DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Smoleński, Władysław: Legenda Piotrawina w gotyckiej ikonografii św. Stanisława ze Szczepanowa
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.36974#0021
LEGENDA PIOTRAWINA W IKONOGRAFII ŚW. STANISŁAWA
il
przytoczyć obraz Sacra Conversazione z początku XVI w.33, pochodzący ze
Szczepanowa, a znajdujący się w Tarnowskim Muzeum Diecezjalnym. U dołu
obrazu przedstawiającego Madonnę z Dzieciątkiem w otoczeniu patronów kościoła
parafialnego św. Marii Magdaleny i św. Stanisława dwaj wotanci obok wskrzeszo-
nego Piotra, oznaczeni tym samym herbem, proszą św. Stanisława o opiekę i
zmiłowanie. Na umieszczonym koło ich twarzy banderolach widnieją słowa: „Ne
peream Virgo Maria” (niech nie zginę Panno Mario) i „Miserere mei Deus” (zmiłuj
się nade mną Panie). Takie formacje plastyczne są przykładem aktualizacji tematu
wskrzeszenia Piotra nie w znaczeniu doczesnym i politycznym, ale kultowym i
modlitewnym.
Ze Szczepanowa znalazły się też w Tarnowskim Muzeum Diecezjalnym skrzydła
z trzech ołtarzy przedstawiające historię dzieciństwa, życia, śmierci i kanonizacji
Stanisława. Pochodzą z okresu od 1510 do 1520 r., a ich fundacje stanowią zapewne
także echa jubileuszu kanonizacji i szczytowego nasilenia kultu miejscowego
Świętego. Wśród nich nowymi treściami tchną kwatery prezentujące historię
dzieciństwa, życia i kanonizacji. Sceny natomiast z legendy piotrawińskiej odzna-
czają się tradycyjnym ujęciem. Widać, że tu na prowincji, a w miejscu pochodzenia,
eksponowano sceny związane ze świętością i kanonizacją, a mniej z wielką polityką
kościełno-państwową krakowskiego środowiska.
Innym ośrodkiem, w którym powstały na początku XVI w. plastyczne ilustracje,
związane z osobą św. Stanisława, był kościół rra Skałce w Krakowie. Z wyposażenia
jego zachowały się cztery skrzydła ołtarzowe autorstwa mistrza z kręgu legendy św.
Jana Jałmużnika34, przedstawiające ukaranie niewiernych żon rycerzy Bolesława
Śmiałego, rozsiekanie zwłok Męczennika, złożenie do grobu i moment kanonizacji.
Tak więc wnioskować można, że dla kościoła na Skałce komponowano ilustracje
związane głównie z tym miejscem. Legenda piotrawińska pozostała na dalszym planie.
Osobną grupę przedstawień plastycznych związanych z legendą o wskrzeszeniu
zmarłego tworzą obrazy o charakterze nie opowiadającym, ale kultowym. Św.
Stanisław występuje na nich najczęściej w towarzystwie popularnych w 1 poł. XVI
w świętych: Wojciecha, Floriana i Mikołaja. Znajdująca się na wielkiej kompozycji
malarskiej z Wojakowej35, pochodzącej już z późniejszego czasu, być może sprzed
połowy XVI w., postać św. Stanisława jest znakowana wizerunkiem wskrzeszonego
Piotra. Obraz ilustrujący uwielbienie Marii w nowych alegorystycznych ujęciach,
unoszącej się w przestworzach Madonny, posiada w ziemskim pejzażu dolnej sfery
dwie liczne grupy świętych wyznawców i męczenników. Wśród nich na pierwszym
planie między apostołami Piotrem i Pawłem umieścił scenarzysta Stanisława jako
ważnego reprezentanta Kościoła polskiego. U schyłku epoki gotyckiej ikonografo-
Przyjęta data 1518 przez Walickiego (jw. s. 330) wydaje się zbyt późna i należałoby przesunąć ją
na pierwsze lata XVI w.
34 Tamże s. 322 il. 128, 129.
Znajdujący się w Tarnowskim Muzeum Diecezjalnym obraz nie był dotychczas uwzględniany w
badaniach naukowych i zasługuje na szczegółowe opracowanie.
il
przytoczyć obraz Sacra Conversazione z początku XVI w.33, pochodzący ze
Szczepanowa, a znajdujący się w Tarnowskim Muzeum Diecezjalnym. U dołu
obrazu przedstawiającego Madonnę z Dzieciątkiem w otoczeniu patronów kościoła
parafialnego św. Marii Magdaleny i św. Stanisława dwaj wotanci obok wskrzeszo-
nego Piotra, oznaczeni tym samym herbem, proszą św. Stanisława o opiekę i
zmiłowanie. Na umieszczonym koło ich twarzy banderolach widnieją słowa: „Ne
peream Virgo Maria” (niech nie zginę Panno Mario) i „Miserere mei Deus” (zmiłuj
się nade mną Panie). Takie formacje plastyczne są przykładem aktualizacji tematu
wskrzeszenia Piotra nie w znaczeniu doczesnym i politycznym, ale kultowym i
modlitewnym.
Ze Szczepanowa znalazły się też w Tarnowskim Muzeum Diecezjalnym skrzydła
z trzech ołtarzy przedstawiające historię dzieciństwa, życia, śmierci i kanonizacji
Stanisława. Pochodzą z okresu od 1510 do 1520 r., a ich fundacje stanowią zapewne
także echa jubileuszu kanonizacji i szczytowego nasilenia kultu miejscowego
Świętego. Wśród nich nowymi treściami tchną kwatery prezentujące historię
dzieciństwa, życia i kanonizacji. Sceny natomiast z legendy piotrawińskiej odzna-
czają się tradycyjnym ujęciem. Widać, że tu na prowincji, a w miejscu pochodzenia,
eksponowano sceny związane ze świętością i kanonizacją, a mniej z wielką polityką
kościełno-państwową krakowskiego środowiska.
Innym ośrodkiem, w którym powstały na początku XVI w. plastyczne ilustracje,
związane z osobą św. Stanisława, był kościół rra Skałce w Krakowie. Z wyposażenia
jego zachowały się cztery skrzydła ołtarzowe autorstwa mistrza z kręgu legendy św.
Jana Jałmużnika34, przedstawiające ukaranie niewiernych żon rycerzy Bolesława
Śmiałego, rozsiekanie zwłok Męczennika, złożenie do grobu i moment kanonizacji.
Tak więc wnioskować można, że dla kościoła na Skałce komponowano ilustracje
związane głównie z tym miejscem. Legenda piotrawińska pozostała na dalszym planie.
Osobną grupę przedstawień plastycznych związanych z legendą o wskrzeszeniu
zmarłego tworzą obrazy o charakterze nie opowiadającym, ale kultowym. Św.
Stanisław występuje na nich najczęściej w towarzystwie popularnych w 1 poł. XVI
w świętych: Wojciecha, Floriana i Mikołaja. Znajdująca się na wielkiej kompozycji
malarskiej z Wojakowej35, pochodzącej już z późniejszego czasu, być może sprzed
połowy XVI w., postać św. Stanisława jest znakowana wizerunkiem wskrzeszonego
Piotra. Obraz ilustrujący uwielbienie Marii w nowych alegorystycznych ujęciach,
unoszącej się w przestworzach Madonny, posiada w ziemskim pejzażu dolnej sfery
dwie liczne grupy świętych wyznawców i męczenników. Wśród nich na pierwszym
planie między apostołami Piotrem i Pawłem umieścił scenarzysta Stanisława jako
ważnego reprezentanta Kościoła polskiego. U schyłku epoki gotyckiej ikonografo-
Przyjęta data 1518 przez Walickiego (jw. s. 330) wydaje się zbyt późna i należałoby przesunąć ją
na pierwsze lata XVI w.
34 Tamże s. 322 il. 128, 129.
Znajdujący się w Tarnowskim Muzeum Diecezjalnym obraz nie był dotychczas uwzględniany w
badaniach naukowych i zasługuje na szczegółowe opracowanie.