DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Adamek, Tadeusz: Wybrane problemy ikonografii św. Stanisława Biskupa w malarstwie polskim XVII i XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36974#0025
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XXIII, zeszyt 5-1975
TADEUSZ ADAMEK
WYBRANE PROBLEMY IKONOGRAFII
ŚW. STANISŁAWA BISKUPA
W MALARSTWIE POLSKIM XVII I XVIII WIEKU*
Treściowe wątki malarskich przedstawień XVII i XVIII w. w Polsce, poświęco-
nych biskupowi św. Stanisławowi, są integralnie związane z całą atmosferą tych
czasów, stanem kultury, ideologią kościelną i szczególnym nasileniem prądów
religijnych w malarstwie oraz różnymi tendencjami stylistycznymi, aktualnymi po
Soborze Trydenckim. Są one również kontynuacją bogatych tradycji epok poprzed-
nich. które znalazły w tych nowych okolicznościach dobre warunki realizacji, jak też
intensywnego rozwoju. Wielki patron narodu i Rzeczypospolitej, jego życie i
męczeństwo stały się popularnymi i ulubionymi tematami w malarstwie.
Malarstwo to w pierwszej swojej fazie pełne jeszcze elementów tradycyjnych
zwłaszcza manierystycznych, żywych odblasków średniowiecza zmienia się później
w twórczość w pełni rozwiniętą, ze swoim iluzjonizmem, elegancką i efektowną
kompozycją oraz technicznym wirtuozerstwem* 1. Idealizm ściera się w nim z
realizmem, formuje się sztuka kontrreformacji, a malowidła wykonane w jej duchu
stanowią trawestację lub rozwinięcie tego kierunku. „Istotą tej twórczości — jak
powiada Dobrowolski — która zmieniła dawną deskę podobrazia na płótno, były
ogromne nieraz wymiary obrazów, ich okazała wielopostaciowość, malarska
tonalność, silny często światłocień i połyskliwość, pewnego rodzaju luminizm i
powietrzność oraz rozległa często przestrzenność, zróżnicowanie na strefę ziemi i
nieba, oddzielonego od ziemi lukiem wełnistych obłoków”2
Ikonografia malarstwa polskiego XVII i XVIII w., w tym również i przedstawień
z tematem św Stanisława, służącym celom dydaktycznym i moralnym, oraz wielka
skłonność do tworzenia scen alegorycznych i symbolicznych, a także eksponowania
żarliwego mistycyzmu i stanów niemal ekstatycznych, są bardzo bliskie sztuce
średniowiecza, a głównie może gotyku. „Postacie tworzone w atmosferze religijnej
* Referat niniejszy był przedstawiony na Ogólnopolskiej Sesji Naukowej poświęconej ikonografii
Sw Stanisława biskupa krakowskiego i męczennika, zorganizowanej w Krakowie w dniach 20 i 21 XI
1973 r pod protektoratem metropolity krakowskiego, księdza kardynała Karola Wojtyły.
1 Historia sztuki polskiej. Praca zbiorowa pod red. T. Dobrowolskiego. Wyd. 2. T. 2. Kraków 1965
s. 442.
2 Tamże s 427
Tom XXIII, zeszyt 5-1975
TADEUSZ ADAMEK
WYBRANE PROBLEMY IKONOGRAFII
ŚW. STANISŁAWA BISKUPA
W MALARSTWIE POLSKIM XVII I XVIII WIEKU*
Treściowe wątki malarskich przedstawień XVII i XVIII w. w Polsce, poświęco-
nych biskupowi św. Stanisławowi, są integralnie związane z całą atmosferą tych
czasów, stanem kultury, ideologią kościelną i szczególnym nasileniem prądów
religijnych w malarstwie oraz różnymi tendencjami stylistycznymi, aktualnymi po
Soborze Trydenckim. Są one również kontynuacją bogatych tradycji epok poprzed-
nich. które znalazły w tych nowych okolicznościach dobre warunki realizacji, jak też
intensywnego rozwoju. Wielki patron narodu i Rzeczypospolitej, jego życie i
męczeństwo stały się popularnymi i ulubionymi tematami w malarstwie.
Malarstwo to w pierwszej swojej fazie pełne jeszcze elementów tradycyjnych
zwłaszcza manierystycznych, żywych odblasków średniowiecza zmienia się później
w twórczość w pełni rozwiniętą, ze swoim iluzjonizmem, elegancką i efektowną
kompozycją oraz technicznym wirtuozerstwem* 1. Idealizm ściera się w nim z
realizmem, formuje się sztuka kontrreformacji, a malowidła wykonane w jej duchu
stanowią trawestację lub rozwinięcie tego kierunku. „Istotą tej twórczości — jak
powiada Dobrowolski — która zmieniła dawną deskę podobrazia na płótno, były
ogromne nieraz wymiary obrazów, ich okazała wielopostaciowość, malarska
tonalność, silny często światłocień i połyskliwość, pewnego rodzaju luminizm i
powietrzność oraz rozległa często przestrzenność, zróżnicowanie na strefę ziemi i
nieba, oddzielonego od ziemi lukiem wełnistych obłoków”2
Ikonografia malarstwa polskiego XVII i XVIII w., w tym również i przedstawień
z tematem św Stanisława, służącym celom dydaktycznym i moralnym, oraz wielka
skłonność do tworzenia scen alegorycznych i symbolicznych, a także eksponowania
żarliwego mistycyzmu i stanów niemal ekstatycznych, są bardzo bliskie sztuce
średniowiecza, a głównie może gotyku. „Postacie tworzone w atmosferze religijnej
* Referat niniejszy był przedstawiony na Ogólnopolskiej Sesji Naukowej poświęconej ikonografii
Sw Stanisława biskupa krakowskiego i męczennika, zorganizowanej w Krakowie w dniach 20 i 21 XI
1973 r pod protektoratem metropolity krakowskiego, księdza kardynała Karola Wojtyły.
1 Historia sztuki polskiej. Praca zbiorowa pod red. T. Dobrowolskiego. Wyd. 2. T. 2. Kraków 1965
s. 442.
2 Tamże s 427