DOI Heft:
Recenzje, Komunikaty
DOI Artikel:Koziejowski, Wojciech: Relikty kościoła fundacji książęcej lub rycerskiej, tkwiące w kościele farnym w Kazimierzu Dolnym
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36974#0187
RECENZJE
KOMUNIKATY
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XXIII, zeszyt 5 — 1975
Relikty kościoła fundacji książęcej lub rycerskiej, tkwiące w kościele farnym
w Kazimierzu Dolnym
Fara w Kazimierzu Dolnym już po wstępnych
obserwacjach zewnętrznych i wewnętrznych zwra-
ca uwagę na jej kilkufazową metrykę budowy.
Dotychczasowe próby określenia poszczególnych
faz budowlanych wywodzą początki budowy mu-
rowanej świątyni z fundacji króla K. Wielkiego1.
Najbardziej kontrowersyjną w całej bryle koś-
cioła wydaje się być potężna wieża, obecnie
wkomponowana w masyw fasady kościoła, tracąc
w ten sposób swój wieżowy charakter. W. Husar-
ski uważa, że jest ona dostawiona później do
gotyckiej fasady kościoła, w związku z jego
inkastelowaniem2. Wieża ta sięga obecnie do
wysokości gzymsu wieńczącego kościół. Posiada w
przyziemiu przeprutą dwoma ostrołukowymi ot-
worami ciemną celkę, przesklepioną kolebką,
połączoną przejściem z nawą. Piętro wieży oświet-
lone jest niewielkim okienkiem przesklepionym
półkoliście, skąd otwiera się na nawę szeroka
arkada łącząc się z galerią — trybuną w nawie.
Wyższe partie wieży posiadają drewnianą kons-
trukcję dla zawieszenia dzwonów i organizacji
komunikacji pionowej. Poniżej gzymsów wieńczą-
cego i kordonowego, wieża przeprutą jest na
zewnątrz trzema otworami w każdej ścianie po
jednym. Nieco niżej znajduje się w jej wnętrzu,
zamurowany, przesklepiony półkoliście, otwór
drzwiowy skierowany w kierunku fasady kościoła.
Analiza układu przestrzennego wieży i organi-
czność w stosunku do dolnych partii fasady
nasuwa przypuszczenie, iż mamy do czynienia z
reliktami pierwotnego, jednonaw'owego kościoła z
wieżą na osi fasady zachodniej. Układ przestrzen-
ny wskazuje również, że otwory w przyziemiu
zostały przebite później. Wydaje się bardzo praw-
dopodobne, że piętro wieży było kiedyś emporą,
na którą prowadziły schody w grubości muru,
których bieg kończy się w północnej ścianie wieży,
a rozpoczynał najprawdopodobniej na wewnę-
trznej ścianie fasady (podobnie jak w kościele
parafialnym św. Mikołaja w Wysowicach — il. 2).
Wątpliwości budzi pierwotny charakter trybu-
ny w nawie w obecnej formie, ale jest niewykluczo-
ne, iż posiada ona relikty współczesne najstarsze-
mu kościołowi. Pierwotnie mogła być nie podskle-
piona, lecz miała drewniany strop wsparty na
kolumnach. Zmiany te mogły nastąpić w trakcie
przebudowy fary w latach 1586-1613.
Skłaniając się do takiej hipotezy, bryła kościo-
ła od zachodu wyglądałaby następująco: potężna
wieża integralnie związana z fasadą kościoła,
połacie dachowe i kalenica poniżej zwieńczenia
wieży, dolna cela wieży otwarta tylko otworem do
nawy (portal późniejszy), a górna otwarta arkadą
na ewentualną pierwotną trybunę — il. 1).
Trudno w tej chwili powiedzieć czy zrąb
w. Husarski. Kazimier: Dolny. Warszawa 1953 s. 52 — czytamy; ,.[...] Kazimierz syn Łokietka, wszedł w posiadanie tych włości i w
jednej z nich, mianowicie w Wietrznej Górze, która nosi odtąd nazwę Kazimierz, założył parafię. Kiedy to nastąpiło — Długosz dokładnie
nie podaje, ale przypuszczalnie w roku 1325 (tj. kiedy Kazimierz był jeszcze królewiczem), w tym bowiem roku, jakeśmy mówili figuruje
parafia Kazimierska po raz pierwszy, aż dwukrotnie w aktach kamery Apostolskiej” oraz s. 53 ,.[...] można by przeto przypuścić, że ostatni
Piast już po swoim wstąpieniu na tron ufundował dzisiaj istniejącą, zastępując nią jakąś nieco dawniejszą prowizoryczną budowlę, W
każdym razie nie ulega wątpliwości, że kościół nasz jest w głównym swym zrębie dziełem czasów Kazimierzowskich, tak jak zamek i wieża, z
którymi wiąże się nie tylko sytuacyjnie, lecz nawet w organiczną całość.”; H. Rutkowski, Kazimierz Dolny, Warszawa 1965, s. 10 —•
stwierdza; ,.[...] z jednej strony mamy dokumenty z lat: 1254, 1256 i 1286, w których jest wzmiankowany Skowieszyn. czyli Wietrzna Góra, z
drugiej strony w roczniku już pod r. 1249 zanotowano nazwę Kazimierz.” oraz s. 12: „Kościół parafialny znany od 1326 r. (z tego czasu
pochodzi najstarszy rejestr parafii w diecezji krakowskiej) miał wezwanie św. św. Bartłomieja i Jana Chrzciciela. Zapewne od początku stał
ną dotychczasowym miejscu, ale pierwotnie mógł być budowlą drewnianą.”
2 W. Husarski, jw. s. 57.
8 — Roczniki Humanistyczne
KOMUNIKATY
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XXIII, zeszyt 5 — 1975
Relikty kościoła fundacji książęcej lub rycerskiej, tkwiące w kościele farnym
w Kazimierzu Dolnym
Fara w Kazimierzu Dolnym już po wstępnych
obserwacjach zewnętrznych i wewnętrznych zwra-
ca uwagę na jej kilkufazową metrykę budowy.
Dotychczasowe próby określenia poszczególnych
faz budowlanych wywodzą początki budowy mu-
rowanej świątyni z fundacji króla K. Wielkiego1.
Najbardziej kontrowersyjną w całej bryle koś-
cioła wydaje się być potężna wieża, obecnie
wkomponowana w masyw fasady kościoła, tracąc
w ten sposób swój wieżowy charakter. W. Husar-
ski uważa, że jest ona dostawiona później do
gotyckiej fasady kościoła, w związku z jego
inkastelowaniem2. Wieża ta sięga obecnie do
wysokości gzymsu wieńczącego kościół. Posiada w
przyziemiu przeprutą dwoma ostrołukowymi ot-
worami ciemną celkę, przesklepioną kolebką,
połączoną przejściem z nawą. Piętro wieży oświet-
lone jest niewielkim okienkiem przesklepionym
półkoliście, skąd otwiera się na nawę szeroka
arkada łącząc się z galerią — trybuną w nawie.
Wyższe partie wieży posiadają drewnianą kons-
trukcję dla zawieszenia dzwonów i organizacji
komunikacji pionowej. Poniżej gzymsów wieńczą-
cego i kordonowego, wieża przeprutą jest na
zewnątrz trzema otworami w każdej ścianie po
jednym. Nieco niżej znajduje się w jej wnętrzu,
zamurowany, przesklepiony półkoliście, otwór
drzwiowy skierowany w kierunku fasady kościoła.
Analiza układu przestrzennego wieży i organi-
czność w stosunku do dolnych partii fasady
nasuwa przypuszczenie, iż mamy do czynienia z
reliktami pierwotnego, jednonaw'owego kościoła z
wieżą na osi fasady zachodniej. Układ przestrzen-
ny wskazuje również, że otwory w przyziemiu
zostały przebite później. Wydaje się bardzo praw-
dopodobne, że piętro wieży było kiedyś emporą,
na którą prowadziły schody w grubości muru,
których bieg kończy się w północnej ścianie wieży,
a rozpoczynał najprawdopodobniej na wewnę-
trznej ścianie fasady (podobnie jak w kościele
parafialnym św. Mikołaja w Wysowicach — il. 2).
Wątpliwości budzi pierwotny charakter trybu-
ny w nawie w obecnej formie, ale jest niewykluczo-
ne, iż posiada ona relikty współczesne najstarsze-
mu kościołowi. Pierwotnie mogła być nie podskle-
piona, lecz miała drewniany strop wsparty na
kolumnach. Zmiany te mogły nastąpić w trakcie
przebudowy fary w latach 1586-1613.
Skłaniając się do takiej hipotezy, bryła kościo-
ła od zachodu wyglądałaby następująco: potężna
wieża integralnie związana z fasadą kościoła,
połacie dachowe i kalenica poniżej zwieńczenia
wieży, dolna cela wieży otwarta tylko otworem do
nawy (portal późniejszy), a górna otwarta arkadą
na ewentualną pierwotną trybunę — il. 1).
Trudno w tej chwili powiedzieć czy zrąb
w. Husarski. Kazimier: Dolny. Warszawa 1953 s. 52 — czytamy; ,.[...] Kazimierz syn Łokietka, wszedł w posiadanie tych włości i w
jednej z nich, mianowicie w Wietrznej Górze, która nosi odtąd nazwę Kazimierz, założył parafię. Kiedy to nastąpiło — Długosz dokładnie
nie podaje, ale przypuszczalnie w roku 1325 (tj. kiedy Kazimierz był jeszcze królewiczem), w tym bowiem roku, jakeśmy mówili figuruje
parafia Kazimierska po raz pierwszy, aż dwukrotnie w aktach kamery Apostolskiej” oraz s. 53 ,.[...] można by przeto przypuścić, że ostatni
Piast już po swoim wstąpieniu na tron ufundował dzisiaj istniejącą, zastępując nią jakąś nieco dawniejszą prowizoryczną budowlę, W
każdym razie nie ulega wątpliwości, że kościół nasz jest w głównym swym zrębie dziełem czasów Kazimierzowskich, tak jak zamek i wieża, z
którymi wiąże się nie tylko sytuacyjnie, lecz nawet w organiczną całość.”; H. Rutkowski, Kazimierz Dolny, Warszawa 1965, s. 10 —•
stwierdza; ,.[...] z jednej strony mamy dokumenty z lat: 1254, 1256 i 1286, w których jest wzmiankowany Skowieszyn. czyli Wietrzna Góra, z
drugiej strony w roczniku już pod r. 1249 zanotowano nazwę Kazimierz.” oraz s. 12: „Kościół parafialny znany od 1326 r. (z tego czasu
pochodzi najstarszy rejestr parafii w diecezji krakowskiej) miał wezwanie św. św. Bartłomieja i Jana Chrzciciela. Zapewne od początku stał
ną dotychczasowym miejscu, ale pierwotnie mógł być budowlą drewnianą.”
2 W. Husarski, jw. s. 57.
8 — Roczniki Humanistyczne