DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Bzówka, Urszula: Treści ikonograficzne portalu grobowej kaplicy św. Anny na Zamku Krzyżackim w Malborku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.36974#0054
34
URSZULA BZÓWKA
głowie wieniec z gwiazd dwunastu”. (12, 1). W okresie patrystycznym Ojcowie i
pisarze Kościoła zarówno Wschodu, jak i Zachodu, stwierdzają królewskość Marii
nazywając Ją Panią i Królową. Święci Efrem i Hieronim oraz Izydor z Sewilli
wyprowadzali dowody królewskości Marii od Jej imienia16. Bp Jan z Tessalonik
(610-649) oraz Anastazy Synajski (Anastasios Sinaita — 640-700) jako pierwsi w
czasach patrystycznych doszukiwali się królewskiego przywileju Marii w Jej Boskim
macierzyństwie. „[...] Ten, który narodził się z Dziewicy jest Królem. Dzięki Niemu
jest Ona nazwana w sensie ścisłym Królową oraz Władczynią, Matką Boga”17.
Znane są również listy św. Grzegorza do św. Germana z Konstantynopola (Germa-
nos ok. 634-734), w których zasygnalizował sprawę świętych obrazów, sławił Marię
jako „Panią”, prawdziwą Matkę Boga oraz Panią wszystkiego chrześcijaństwa”18. W
tradycji zachodniej św. Ambroży (Ambrosius Aurelius ok. 339-397) używa wyrażeń
„prawdziwa Królowa niebios”, „[...] królująca z Chrystusem w niebie”. Później w
czasach karolińskich Alkuin pisał: „Dziewico, Boża Rodzicielko, Królowo naszego
zbawienia”19. W okresie średniowiecza oraz przez cały okres nowożytny Marii
przypisywany był wyraźnie tytuł królowej. Św. Damian wielokrotnie nazywa Marię
„Królową”, a św. Anzelm nadaje Marii tytuły „Pani wielka i bardzo wielkaf...],
Królowa aniołów i Pani świata [...]” Albert Wielki (1193-1280) pisał, że władza
królewska Marii rozciąga się daleko, jak władza Boga”, „[...] Beata Virgo eiusdem
regni Regina est, cuius ipse Deus rex est”20. Także autor Złotej legendy Jakub de
Voragine łączył scenę Koronacji Marii z momentem poprzedzającym go tj. śmiercią
i Wniebowzięciem. Następnie opisuje scenę glorii Marii wśród anielskich chórów,
które asystowały Marii w chwili Jej wejścia do nieba i które otoczyły Marię w
momencie, gdy zasiadła na tronie po prawicy swego Syna”21.
Przedstawienie Marii w majestacie jako władczyni świata znane było w sztuce
religijnej bardzo wcześnie. Pomimo że myśl o królewskiej godności Marii żywsza
była na Wschodzie (pisma patrystyczne częściej podkreślały królewską godność
Marii niż Jej macierzyństwo), to jednak sposób przedstawiania Marii jako Regma
Domina powstał najpierw w Rzymie, później dopiero rozpowszechnił się w całej
sztuce wschodniej oraz w innych częściach Europy22. Początek w cyklu obrazów
absydalnych stanowiła nie zachowana mozaika w absydzie bazyliki S. Maria
Maggiore; podobną do niej posiadała bazylika S- Maria in Capua Vetere oraż
bazylika Eufraziana w Parenco z ok. 540 r. We wszystkich tych przykładach Maria
16 Liber de nominibus hebraeos. PL XXIII 886
17 Mignę. PG 3289-3290 oraz 28, 928.
18 PL XXXIX 2130; Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa. Red. J. M. Szymusiak SJ, M.
Starowieyski. Poznań 1971 s, 180.
19 PL CI 771.
20 Ope/a omnia, Ed. Borgnęt. T. 37 Paryż 1898 s. 242,
21 Legenda aurea, Ed M. Plezia. Warszawa 1955. Interpretacje podaje E. Małe (L'art rełigieux du
XIIIC siecle en France. Rodź. 3 Paris 1919 s. 303).
22 T. Dobrzeniecki, Romański posążek Marii z Dzieciątkiem w Muzeum Narodowym w Warszawie
„Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 10:1966 s. 122.
URSZULA BZÓWKA
głowie wieniec z gwiazd dwunastu”. (12, 1). W okresie patrystycznym Ojcowie i
pisarze Kościoła zarówno Wschodu, jak i Zachodu, stwierdzają królewskość Marii
nazywając Ją Panią i Królową. Święci Efrem i Hieronim oraz Izydor z Sewilli
wyprowadzali dowody królewskości Marii od Jej imienia16. Bp Jan z Tessalonik
(610-649) oraz Anastazy Synajski (Anastasios Sinaita — 640-700) jako pierwsi w
czasach patrystycznych doszukiwali się królewskiego przywileju Marii w Jej Boskim
macierzyństwie. „[...] Ten, który narodził się z Dziewicy jest Królem. Dzięki Niemu
jest Ona nazwana w sensie ścisłym Królową oraz Władczynią, Matką Boga”17.
Znane są również listy św. Grzegorza do św. Germana z Konstantynopola (Germa-
nos ok. 634-734), w których zasygnalizował sprawę świętych obrazów, sławił Marię
jako „Panią”, prawdziwą Matkę Boga oraz Panią wszystkiego chrześcijaństwa”18. W
tradycji zachodniej św. Ambroży (Ambrosius Aurelius ok. 339-397) używa wyrażeń
„prawdziwa Królowa niebios”, „[...] królująca z Chrystusem w niebie”. Później w
czasach karolińskich Alkuin pisał: „Dziewico, Boża Rodzicielko, Królowo naszego
zbawienia”19. W okresie średniowiecza oraz przez cały okres nowożytny Marii
przypisywany był wyraźnie tytuł królowej. Św. Damian wielokrotnie nazywa Marię
„Królową”, a św. Anzelm nadaje Marii tytuły „Pani wielka i bardzo wielkaf...],
Królowa aniołów i Pani świata [...]” Albert Wielki (1193-1280) pisał, że władza
królewska Marii rozciąga się daleko, jak władza Boga”, „[...] Beata Virgo eiusdem
regni Regina est, cuius ipse Deus rex est”20. Także autor Złotej legendy Jakub de
Voragine łączył scenę Koronacji Marii z momentem poprzedzającym go tj. śmiercią
i Wniebowzięciem. Następnie opisuje scenę glorii Marii wśród anielskich chórów,
które asystowały Marii w chwili Jej wejścia do nieba i które otoczyły Marię w
momencie, gdy zasiadła na tronie po prawicy swego Syna”21.
Przedstawienie Marii w majestacie jako władczyni świata znane było w sztuce
religijnej bardzo wcześnie. Pomimo że myśl o królewskiej godności Marii żywsza
była na Wschodzie (pisma patrystyczne częściej podkreślały królewską godność
Marii niż Jej macierzyństwo), to jednak sposób przedstawiania Marii jako Regma
Domina powstał najpierw w Rzymie, później dopiero rozpowszechnił się w całej
sztuce wschodniej oraz w innych częściach Europy22. Początek w cyklu obrazów
absydalnych stanowiła nie zachowana mozaika w absydzie bazyliki S. Maria
Maggiore; podobną do niej posiadała bazylika S- Maria in Capua Vetere oraż
bazylika Eufraziana w Parenco z ok. 540 r. We wszystkich tych przykładach Maria
16 Liber de nominibus hebraeos. PL XXIII 886
17 Mignę. PG 3289-3290 oraz 28, 928.
18 PL XXXIX 2130; Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa. Red. J. M. Szymusiak SJ, M.
Starowieyski. Poznań 1971 s, 180.
19 PL CI 771.
20 Ope/a omnia, Ed. Borgnęt. T. 37 Paryż 1898 s. 242,
21 Legenda aurea, Ed M. Plezia. Warszawa 1955. Interpretacje podaje E. Małe (L'art rełigieux du
XIIIC siecle en France. Rodź. 3 Paris 1919 s. 303).
22 T. Dobrzeniecki, Romański posążek Marii z Dzieciątkiem w Muzeum Narodowym w Warszawie
„Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 10:1966 s. 122.