Towarzystwo Naukowe <Lublin> / Wydział Historyczno-Filologiczny [Hrsg.]: Roczniki Humanistyczne (23.1975)

KS. ZYGMUNT NOCOŃ

ęo
_> o

cierpienia z Synem staje się Maryja Pośredniczką nie tylko między Chrystusem a
ludźmi, ale również między Bogiem a ludzkością, której Jan jest reprezentantem.
Moment współcierpiema podkreśla Jej stojąca postawa, wspominana w znanym
hymnie Jacopona de Todi Stabat Mater dolorosa oraz zaciśnięte w bólu dłonie28.
W związku z przedstawianą na kielichu sceną zmartwychwstania trzeba zauwa-
żyć, że Ewangelie nie opisują samego momentu zmartwychwstania, ale okoliczności
stwierdzające jego fakt. Jedną z form, która przyjęła się w sztuce, wyrażającą idee
zmartwychwstania, była scena ukazująca niewiasty niosące pachnidła lub rozmawia-
jące z aniołami przy pustym grobie29. Od XI w. próbowano przedstawiać tylko fakt
zmartwychwstania Chrystusa, który teologowie akcentowali coraz wyraźniej jako
zapowiedź powstania zmarłych w dniu ostatecznym. Skoncentrowano się głównie
na przedstawieniu sposobu powstania Chrystusa z grobu; jedni umieszczali w scenie
aniołów odsuwających kamień, inni ukazywali Chrystusa opuszczającego samo-
dzielnie grób — akcentując Jego boskość30. Ale i ta scena miała rozmaite warianty.
Chrystus w grobie (sarkofagu), Chrystus z nogą wspartą na krawędzi grobu „jak
zwycięzca na karku powalonego nieprzyjaciela”, Chrystus wykraczający jedną nogą
poza sarkofag, Chrystus stojący poza sarkofagiem (cała postać), jak też Chrystus
unoszący się ponad pokrywą zamkniętego grobowca. Prezentowana na kielichu
stopnickim scena zmartwychwstania jest wariantem przedstawienia typowego
szczególnie na terenach niemieckich do w. XIII, pomimo iż zapożyczonego z
Francji, Chrystusa wychodzącego jedną nogą z grobu. Miało to oznaczać nie tylko
zwycięstwo nad śmiercią, ale także ścisły związek Chrystusa w chwale należącego już
do świata nadprzyrodzonego — z ziemią, której dotyka. Jezus łączy więc w sobie te
dwie rzeczywistości31. Stopa depcząca powalonego strażnika, rzecznika zła i prze-
mocy, podkreśla znaczenie Chrystusowego zwycięstwa. Aspekt ten podkreślają też
wymiary dominującej postaci Chrystusa z chorągwią zwycięstwa i gestem błogosła-
wieństwa w porównaniu z drobnymi figurkami leżących strażników. O wprowadze-
niu do ikonografii strażników przy grobie, o czym wspomina tylko Ewangelia św.
Mateusza (27, 65-66), zadecydowały racje apologetyczne. W średniowiecznej
tradycji aż po w. XIV przedstawiani byli oni w różnej ilości. Ukazywano ich bądź
jako śpiących, bądź jako porażonych blaskiem chwały Zmartwychwstałego32. Układ
ciał strażników przedstawionych w omawianej scenie na kielichu stopnickim
______ l
28 Tamże s. 96 n., 134 n., 140. O roli Maryi w dziele odkupienia szczególnie wyraźnie nauczał św.
Bernard z Clairvaux, twórca doktryny o pośrednictwie Maryi.
29 Kiinstle, jw. s.501-506; Małe. L’art religieux du XIIC siecle s. 84-86, 127-131; Reau, jw
s. 541 n.
30 Tamże s. 544 nn. Św. Efrem.upodabniając zmartwychwstanie do drugiego narodzenia Chrystusa,
chce je widzieć jako wyjście z zamkniętego grobu (sepulcro clauso) analogicznie do dziewiczego
narodzenia (ex utero clauso).
31 Pietrusińska, jw. s. 23
32 Reau, jw. s. 549 n.; Gutowski, jw. s. 203-205; Mt 28,4. Por. E. Małe, L’art religieux de lafin
du moyen age en France. Paris 1949 s. >64. Takie przedstawienia spotyka się zwykle w XV w. Wcześniej
ukazuje się żołnierzy w postaci śpiącej.