DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Gomuła, Stanisława: Gotycki ornat z ukrzyżowaniem na Jasnej Górze
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.36974#0119
GOTYCKI ORNAT Z UKRZYŻOWANIEM NA JASNEJ GÓRZE
77
cenna wzmianka archiwalna tłumaczy nieco problem proweniencji ornatu jasnogór-
skiego. Trudno bowiem przypuszczać, by ornat ten już po pewnym zużyciu
darowano na Jasną Górę; jeżeli ofiarodawcą jest jeden z archiprezbiterów'
krakowskich, to być może nie gdzie indziej, jak w Krakowie zamówił ten wspaniały
obiekt, przeznaczając go już z góry na dar dla stolicy kultu maryjnego.
OPIS TECHNOLOGICZNY ORNATU I STAN ZACHOWANIA
W omawianym ornacie z Jasnej Góry zarówno haft, jak i tkanina boków jest
prawdziwą skarbnicą różnorodnych ściegów hafciarskich a także splotów tkackich
stosowanych w średniowieczu i w epokach późniejszych. Z uwagi na występowanie
bogatych rozwiązań technicznych, konieczne staję się szczegółowe wyeksponowanie
technik hafciarskich i tkackich.
Ornat z ukrzyżowaniem przechowywany w skarbcu klasztoru oo. paulinów na
Jasnej Górze, zawiera krzyżową kolumnę o wymiarach 103 cm wysokości, 18 cm
szerokości, 64 cm rozpiętości ramion, w całości pokrytą wypukłym haftem
figuralnym, aplikowanym i modelowanym na podkładzie. Haft ten wyobraża
Chrystusa ukrzyżowanego i grupę pod krzyżem: mdlejącą Matkę Bożą podtrzymy-
waną przez św. Jana i Marię Magdalenę. Haftowana kolumna krzyżowa z końca
XV w. wkomponowana jest w ornat o typowym dla XVIII w. kształcie (il. 1).
Prostokątne plecy są lekko zaokrąglone u dołu, natomiast przód ornatu wycięty jest
w formie basetli (il. 2). W przednią kolumnę wszyty jest fragment haftu, pochodzący
z tego samego czasu co haft na plecach. W scenie ukrzyżowania obok rąk i nóg
Chrystusa ukazane są anioły w locie, zbierające krew do kielichów. U góry nad
krzyżem na stylizowanym obłoku przedstawiona jest pólpostać Boga Ojca. W
bocznych ramionach krzyża widnieją półpostacie dwóch apostołów Piotra i Pawła.
Postać Chrystusa rozpiętego na krzyżu (il. 3) wyhaftowana jest cienkim,
cielistym jedwabiem, ściegiem kolońskim, polegającym na prowadzeniu rzędami
pionowych ściegów jednakowej długości. Ściegi każdego rzędu nie rozłupują nitki,
lecz zachodzą nieco pomiędzy ściegi nitek rzędu poprzedniego14. Układ mięśni w
partiach brzucha i muskułów nóg podkreśla dodatkowo ścieg pochodny ściegowi
kolońskiemu, zwany satynowym, pokrywającym płaszczyznę gęstymi pionowymi
ściegami o nieregularnej długości zachodzącymi między siebie15. Przybite do krzyża
napięte ręce o skurczonych wokół gwoździ dłoniach, z trudem utrzymują ciężar
zwisającego ciała. Głowa Ukrzyżowanego o szerokiej twarzy, długim nosie, grubych
ustach z kącikami skierowanymi w dół, przechylona jest na prawe ramię i lekko
opuszczona. Ukośnie w dół osadzone oczy nakrywają ciężkie i bardzo wypukłe
powieki. Na ciemne, półdługie, skręcone włosy haftowane brązowo-czarnym jed-
14 L. Żarnowiecki. Historya i technika haftarstwa kościelnego. Warszawa 1901 s. 83
15 Zarys historii włókiennictwa s. 669.
77
cenna wzmianka archiwalna tłumaczy nieco problem proweniencji ornatu jasnogór-
skiego. Trudno bowiem przypuszczać, by ornat ten już po pewnym zużyciu
darowano na Jasną Górę; jeżeli ofiarodawcą jest jeden z archiprezbiterów'
krakowskich, to być może nie gdzie indziej, jak w Krakowie zamówił ten wspaniały
obiekt, przeznaczając go już z góry na dar dla stolicy kultu maryjnego.
OPIS TECHNOLOGICZNY ORNATU I STAN ZACHOWANIA
W omawianym ornacie z Jasnej Góry zarówno haft, jak i tkanina boków jest
prawdziwą skarbnicą różnorodnych ściegów hafciarskich a także splotów tkackich
stosowanych w średniowieczu i w epokach późniejszych. Z uwagi na występowanie
bogatych rozwiązań technicznych, konieczne staję się szczegółowe wyeksponowanie
technik hafciarskich i tkackich.
Ornat z ukrzyżowaniem przechowywany w skarbcu klasztoru oo. paulinów na
Jasnej Górze, zawiera krzyżową kolumnę o wymiarach 103 cm wysokości, 18 cm
szerokości, 64 cm rozpiętości ramion, w całości pokrytą wypukłym haftem
figuralnym, aplikowanym i modelowanym na podkładzie. Haft ten wyobraża
Chrystusa ukrzyżowanego i grupę pod krzyżem: mdlejącą Matkę Bożą podtrzymy-
waną przez św. Jana i Marię Magdalenę. Haftowana kolumna krzyżowa z końca
XV w. wkomponowana jest w ornat o typowym dla XVIII w. kształcie (il. 1).
Prostokątne plecy są lekko zaokrąglone u dołu, natomiast przód ornatu wycięty jest
w formie basetli (il. 2). W przednią kolumnę wszyty jest fragment haftu, pochodzący
z tego samego czasu co haft na plecach. W scenie ukrzyżowania obok rąk i nóg
Chrystusa ukazane są anioły w locie, zbierające krew do kielichów. U góry nad
krzyżem na stylizowanym obłoku przedstawiona jest pólpostać Boga Ojca. W
bocznych ramionach krzyża widnieją półpostacie dwóch apostołów Piotra i Pawła.
Postać Chrystusa rozpiętego na krzyżu (il. 3) wyhaftowana jest cienkim,
cielistym jedwabiem, ściegiem kolońskim, polegającym na prowadzeniu rzędami
pionowych ściegów jednakowej długości. Ściegi każdego rzędu nie rozłupują nitki,
lecz zachodzą nieco pomiędzy ściegi nitek rzędu poprzedniego14. Układ mięśni w
partiach brzucha i muskułów nóg podkreśla dodatkowo ścieg pochodny ściegowi
kolońskiemu, zwany satynowym, pokrywającym płaszczyznę gęstymi pionowymi
ściegami o nieregularnej długości zachodzącymi między siebie15. Przybite do krzyża
napięte ręce o skurczonych wokół gwoździ dłoniach, z trudem utrzymują ciężar
zwisającego ciała. Głowa Ukrzyżowanego o szerokiej twarzy, długim nosie, grubych
ustach z kącikami skierowanymi w dół, przechylona jest na prawe ramię i lekko
opuszczona. Ukośnie w dół osadzone oczy nakrywają ciężkie i bardzo wypukłe
powieki. Na ciemne, półdługie, skręcone włosy haftowane brązowo-czarnym jed-
14 L. Żarnowiecki. Historya i technika haftarstwa kościelnego. Warszawa 1901 s. 83
15 Zarys historii włókiennictwa s. 669.