DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Gomuła, Stanisława: Gotycki ornat z ukrzyżowaniem na Jasnej Górze
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36974#0131
GOTYCKI ORNAT Z UKRZYŻOWANIEM NA JASNEJ GÓRZE
81
dwóch krosien połączonych osnową związaną w węzeł, wszyty jest fragment haftu z
półfigurą św. Jana Chrzciciela.
Postać św. Jana wkomponowana jest w półokrągłą arkadę wspartą na dwóch
cienkich kolumienkach, obciągniętych jedwabnym czerwonym atłasem i owiniętych
spiralnie podwójnie skręconym złotym sznureczkiem.
Święty odziany jest w szatę barwy kremowej, haftowaną jedwabnym ściegiem
satynowym i w złoty płaszcz wykonany techniką „złota cieniowanego” z niebieskim
podbiciem, spiętym pod szyją. Spod rozchylającego się okrycia wyłaniają się duże
ręce, z których jedna zgięta w łokciu uniesiona jest nieco do góry, druga natomiast
spoczywa na baranku z chorągiewką leżącym przed Świętym na księdze. Głowa
baranka otoczona jest kolistym nimbem, a całe ciało haftowane złotą nicią ściegiem
węzełkowym22. Ścieg ten powstaje przez kilkakrotne owinięcie nitki na igle,
następnie przeciągnięcie całego zwoju do tła i umocowanie go na podkładzie. Haf-
towano nim przeważnie partie włosów i brody postaci, jak również wełnę baranków.
Głowę Jana Chrzciciela z wypukłym czołem oraz krótkimi, ciemnymi włosami i
brodą, z twarzą o grubych rysach otacza kolisty nimb widoczny tylko w zarysie.
Tło kompozycji ze św. Janem Chrzcicielem wykonane jest złotym plecionkowym
ściegiem kładzionym. Natomiast podstawa, na której leży księga z barankiem,
haftowana jest w układzie poziomym złotym zwykłym ściegiem kładzionym. Jak już
wcześniej wspomniano, przednią kolumnę ornatu wypełnia oprócz fragmentu haftu
pas tkaniny jedwabnej, przetykanej złotą nicią fryzowaną tzw. złotogłów. Tkaniny
tego typu należą do rodzaju ciężkich brokatów23, których cała powierzchnia tkana
jest wzdłuż wątku nicią złotą —■ w naszym przykładzie fryzowaną — z pozostawie-
niem tylko barwnego konturu i wewnętrznego rysunku ornamentu. Osnowa w tego
typu brokatach jest jedwabna, w omawianym fragmencie barwy kremowej. Splot,
jakim najczęściej posługiwano się przy tkaniu złotogłowiów, jest splotem rządko-
wym24. Występujący w przedniej kolumnie ornatu jasnogórskiego fragment złoto-
głowiu pochodzi z tzw. aparatu królowej Bony z początku XVI w. Jest wyrobem
włoskim (genueńskim) i darem ślubnym Zygmunta Starego.
Tkanina, z jakiej pierwotnie wykonane były boki ornatu, jest w chwili obecnej
prawie niemożliwa do odtworzenia. Wnioskując z krótkiej wzmianki z końca XVI
w., pochodzącej z wizytacji Radziwiłłowskiej25, przypuszczalnie była to tkanina
bladożółta lub bladoróżowa przetykana złotem. Użycie złotych nici wskazywałoby
tu na tkaninę brokatową. Jeżeli chodzi o wzór i technikę wykonania, to odtworzenie
stanu faktycznego tkaniny jest zupełnie niemożliwe. Obecna tkanina stanowiąca
Tamże s. 669; Żarnowiecki (jw. s. 90) nazywa ten ścieg supełkowym lub „ad modum perlarum”,
gdyż z odległości przypomina naszyte perły.
M. Taszycka. Tkaniny jedwabne. W: Zarys historii włókiennictwa s. 223.
Zarys historii włókiennictwa s. 658. Splot rządkowy, czyli skośny, charakteryzuje się ukośnymi
rządkami utworzonymi z nitek osnowy i wątku, występującymi na powierzchni tkaniny. Ścieg rządkowy
może być osnowowy lub wątkowy.
25 Miraculorum k. 44.
81
dwóch krosien połączonych osnową związaną w węzeł, wszyty jest fragment haftu z
półfigurą św. Jana Chrzciciela.
Postać św. Jana wkomponowana jest w półokrągłą arkadę wspartą na dwóch
cienkich kolumienkach, obciągniętych jedwabnym czerwonym atłasem i owiniętych
spiralnie podwójnie skręconym złotym sznureczkiem.
Święty odziany jest w szatę barwy kremowej, haftowaną jedwabnym ściegiem
satynowym i w złoty płaszcz wykonany techniką „złota cieniowanego” z niebieskim
podbiciem, spiętym pod szyją. Spod rozchylającego się okrycia wyłaniają się duże
ręce, z których jedna zgięta w łokciu uniesiona jest nieco do góry, druga natomiast
spoczywa na baranku z chorągiewką leżącym przed Świętym na księdze. Głowa
baranka otoczona jest kolistym nimbem, a całe ciało haftowane złotą nicią ściegiem
węzełkowym22. Ścieg ten powstaje przez kilkakrotne owinięcie nitki na igle,
następnie przeciągnięcie całego zwoju do tła i umocowanie go na podkładzie. Haf-
towano nim przeważnie partie włosów i brody postaci, jak również wełnę baranków.
Głowę Jana Chrzciciela z wypukłym czołem oraz krótkimi, ciemnymi włosami i
brodą, z twarzą o grubych rysach otacza kolisty nimb widoczny tylko w zarysie.
Tło kompozycji ze św. Janem Chrzcicielem wykonane jest złotym plecionkowym
ściegiem kładzionym. Natomiast podstawa, na której leży księga z barankiem,
haftowana jest w układzie poziomym złotym zwykłym ściegiem kładzionym. Jak już
wcześniej wspomniano, przednią kolumnę ornatu wypełnia oprócz fragmentu haftu
pas tkaniny jedwabnej, przetykanej złotą nicią fryzowaną tzw. złotogłów. Tkaniny
tego typu należą do rodzaju ciężkich brokatów23, których cała powierzchnia tkana
jest wzdłuż wątku nicią złotą —■ w naszym przykładzie fryzowaną — z pozostawie-
niem tylko barwnego konturu i wewnętrznego rysunku ornamentu. Osnowa w tego
typu brokatach jest jedwabna, w omawianym fragmencie barwy kremowej. Splot,
jakim najczęściej posługiwano się przy tkaniu złotogłowiów, jest splotem rządko-
wym24. Występujący w przedniej kolumnie ornatu jasnogórskiego fragment złoto-
głowiu pochodzi z tzw. aparatu królowej Bony z początku XVI w. Jest wyrobem
włoskim (genueńskim) i darem ślubnym Zygmunta Starego.
Tkanina, z jakiej pierwotnie wykonane były boki ornatu, jest w chwili obecnej
prawie niemożliwa do odtworzenia. Wnioskując z krótkiej wzmianki z końca XVI
w., pochodzącej z wizytacji Radziwiłłowskiej25, przypuszczalnie była to tkanina
bladożółta lub bladoróżowa przetykana złotem. Użycie złotych nici wskazywałoby
tu na tkaninę brokatową. Jeżeli chodzi o wzór i technikę wykonania, to odtworzenie
stanu faktycznego tkaniny jest zupełnie niemożliwe. Obecna tkanina stanowiąca
Tamże s. 669; Żarnowiecki (jw. s. 90) nazywa ten ścieg supełkowym lub „ad modum perlarum”,
gdyż z odległości przypomina naszyte perły.
M. Taszycka. Tkaniny jedwabne. W: Zarys historii włókiennictwa s. 223.
Zarys historii włókiennictwa s. 658. Splot rządkowy, czyli skośny, charakteryzuje się ukośnymi
rządkami utworzonymi z nitek osnowy i wątku, występującymi na powierzchni tkaniny. Ścieg rządkowy
może być osnowowy lub wątkowy.
25 Miraculorum k. 44.