DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Gomuła, Stanisława: Gotycki ornat z ukrzyżowaniem na Jasnej Górze
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.36974#0140
90
STANISŁAWA GOMUŁA
preteksty ornatów, podobnie jak śląskie hafty, otrzymują miękki podkład pod całe
postacie. Hafty pochodzące z krakowskiego ośrodka prezentują dużą rozmaitość
kompozycji oraz wysoki poziom artystyczny i techniczny. Klasycznym przykładem
haftu rzeźbiarskiego jest wspaniały ornat darowany katedrze wawelskiej przez
wojewodę krakowskiego Piotra Kmitę Starszego, przedstawiający historię św.
Stanisława58. Ten niezrównanie piękny obiekt wykonany ze złotniczą wprost
dokładnością szczegółów, datowany jest przez Bochnaka na 1505 r.59
Obok pracowni o wysokim poziomie technicznym zarysowuje się na terenie
Krakowa w XV w. istnienie mniej doskonałego warsztatu, w którym powtarzano z
niewielkimi odchyleniami w szczegółach podobne kompozycje hafciarskie60. Wiado-
mość ta stanowić może pewną podstawę do przypuszczenia o krakowskim pocho-
dzeniu takich haftów, jak haft ornatu z Pielgrzymować61 (il. 5) z Muzeum Diecezjal-
nego W' Sandomierzu, z Muzeum Narodowego w Krakowie czy z tarnowskiego Mu-
zeum Diecezjalnego62. Wszystkie te hafty łączy ten sam schemat kompozycyjny i
treściowy. Haft ornatu z Pielgrzymowic jest niemal dosłowną kopią haftu jasno-
górskiego. Mimo że Pielgrzymowice leżały poza granicami ówczesnej Polski, były
jednak w diecezji krakowskiej63 i nie gdzie indziej a tylko w Krakowie wroino by
szukać warsztatu, w którym powitał wspomniany ornat64. Porównując następnie
haft ornatu jasnogórskiego z wyżej wymienionymi haftami ornatów z Sandomierza,
Krakowa i Tarnowa dostrzega się przede wszystkim identyczny układ kompozycyj-
ny postaci. Szczególnie układ ciała Chrystusa i grupa pod krzyżem wskazuje na
zaskakujące analogie. Strona techniczna przedstawia się jednak nieco inaczej. Hafty
trzech przedstawionych tu ornatów wykonane są płasko z zastosowaniem jednak
tych samych splotów. Spod zniszczonych partii haftu wyglądają szkicowe i trochę
schematyczne rysunki, tak charakterystyczne dła haftów z 2 poł. i końca XV w.;
świadczy to o korzystaniu z wzorników graficznych.
Podobnie jak i w innych ośrodkach, tak również i w Wielkopolsce stosuje się w
końcu XV w. grube podkłady pod haftowane postacie. Przykładem haftu z tego
terenu, wybranego oczywiście pod kątem podobieństwa kompozycji i treści z
ornatem jasnogórskim, jest haftowana kolumna ornatu, znajdująca się w Muzeum
Archidiecezjalnym w Poznaniu. Haft ten, pomimo iż zniszczony, jest jednak bardzo
podobny do jasnogórskiego, szczególnie zwraca uwagę taki sam schemat układu
58 J. Pagaczewski. Posąg św. Stanisława w kościele 00. Paulinów na Skałce w Krakowie. Kraków
1927 s. 25-46; Kruszyński, jw. s. 61-131; Bochnak, Pagaczewski, jw. s. 218-224.
59 Bochnak, Pagaczewski, jw. s. 223.
60 Gutkowska-Rychlewska, Taszycka, jw. s. 11.
61 Ornat z Pielgrzymowic do 1939 r., znajdował się w Muzeum Śląskim w Katowicach, zaginął
podczas wojny. Por. T. Dobrowolski. Sztuka województwa śląskiego. Katowice 1933 s. 74.
Prezentowane zdjęcie pochodzi z dokumentacji fotograficznej Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu.
62 Proweniencja tych ornatów jest nieznana, stąd podano tylko muzeum gdzie są przechowywane.
63 J. Długosz. Liber benijiciorum. T. 1 s. 2; t. 2 s. 187-206; L. Zarewicz. Biskupstwo krakowskie.
Kraków 1880 s. 22; I. Polkowski. O dawnych granicach diecezji krakowskiej. Kraków 1878 s. 11.
64 Bochnak, Pagaczewski, jw. s. 226.
STANISŁAWA GOMUŁA
preteksty ornatów, podobnie jak śląskie hafty, otrzymują miękki podkład pod całe
postacie. Hafty pochodzące z krakowskiego ośrodka prezentują dużą rozmaitość
kompozycji oraz wysoki poziom artystyczny i techniczny. Klasycznym przykładem
haftu rzeźbiarskiego jest wspaniały ornat darowany katedrze wawelskiej przez
wojewodę krakowskiego Piotra Kmitę Starszego, przedstawiający historię św.
Stanisława58. Ten niezrównanie piękny obiekt wykonany ze złotniczą wprost
dokładnością szczegółów, datowany jest przez Bochnaka na 1505 r.59
Obok pracowni o wysokim poziomie technicznym zarysowuje się na terenie
Krakowa w XV w. istnienie mniej doskonałego warsztatu, w którym powtarzano z
niewielkimi odchyleniami w szczegółach podobne kompozycje hafciarskie60. Wiado-
mość ta stanowić może pewną podstawę do przypuszczenia o krakowskim pocho-
dzeniu takich haftów, jak haft ornatu z Pielgrzymować61 (il. 5) z Muzeum Diecezjal-
nego W' Sandomierzu, z Muzeum Narodowego w Krakowie czy z tarnowskiego Mu-
zeum Diecezjalnego62. Wszystkie te hafty łączy ten sam schemat kompozycyjny i
treściowy. Haft ornatu z Pielgrzymowic jest niemal dosłowną kopią haftu jasno-
górskiego. Mimo że Pielgrzymowice leżały poza granicami ówczesnej Polski, były
jednak w diecezji krakowskiej63 i nie gdzie indziej a tylko w Krakowie wroino by
szukać warsztatu, w którym powitał wspomniany ornat64. Porównując następnie
haft ornatu jasnogórskiego z wyżej wymienionymi haftami ornatów z Sandomierza,
Krakowa i Tarnowa dostrzega się przede wszystkim identyczny układ kompozycyj-
ny postaci. Szczególnie układ ciała Chrystusa i grupa pod krzyżem wskazuje na
zaskakujące analogie. Strona techniczna przedstawia się jednak nieco inaczej. Hafty
trzech przedstawionych tu ornatów wykonane są płasko z zastosowaniem jednak
tych samych splotów. Spod zniszczonych partii haftu wyglądają szkicowe i trochę
schematyczne rysunki, tak charakterystyczne dła haftów z 2 poł. i końca XV w.;
świadczy to o korzystaniu z wzorników graficznych.
Podobnie jak i w innych ośrodkach, tak również i w Wielkopolsce stosuje się w
końcu XV w. grube podkłady pod haftowane postacie. Przykładem haftu z tego
terenu, wybranego oczywiście pod kątem podobieństwa kompozycji i treści z
ornatem jasnogórskim, jest haftowana kolumna ornatu, znajdująca się w Muzeum
Archidiecezjalnym w Poznaniu. Haft ten, pomimo iż zniszczony, jest jednak bardzo
podobny do jasnogórskiego, szczególnie zwraca uwagę taki sam schemat układu
58 J. Pagaczewski. Posąg św. Stanisława w kościele 00. Paulinów na Skałce w Krakowie. Kraków
1927 s. 25-46; Kruszyński, jw. s. 61-131; Bochnak, Pagaczewski, jw. s. 218-224.
59 Bochnak, Pagaczewski, jw. s. 223.
60 Gutkowska-Rychlewska, Taszycka, jw. s. 11.
61 Ornat z Pielgrzymowic do 1939 r., znajdował się w Muzeum Śląskim w Katowicach, zaginął
podczas wojny. Por. T. Dobrowolski. Sztuka województwa śląskiego. Katowice 1933 s. 74.
Prezentowane zdjęcie pochodzi z dokumentacji fotograficznej Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu.
62 Proweniencja tych ornatów jest nieznana, stąd podano tylko muzeum gdzie są przechowywane.
63 J. Długosz. Liber benijiciorum. T. 1 s. 2; t. 2 s. 187-206; L. Zarewicz. Biskupstwo krakowskie.
Kraków 1880 s. 22; I. Polkowski. O dawnych granicach diecezji krakowskiej. Kraków 1878 s. 11.
64 Bochnak, Pagaczewski, jw. s. 226.