Towarzystwo Naukowe <Lublin> / Wydział Historyczno-Filologiczny [Hrsg.]: Roczniki Humanistyczne (23.1975)

WPŁYW WZORÓW ARCHITEKTONICZNYCH...

97

obiekty spokrewnione z przedstawionymi grupami chrzcielnic. Do 1 poł. XIII w.
należy odnieść kamienną, starannie wykończoną chrzcielnicę z kościoła Św. Piotra i
Pawła w Koninie — Starym Mieście, która reprezentuje grupę I — bazę kolumny
(il. 6). Do grupy III zbliżona jest chrzcielnica z kościoła parafialnego pod
wezwaniem Matki Boskiej Szkaplerznej w Chrząszczycach, pow. Opole, woj. Opole.
Posiada ona formę kolumnową, którą podkreśla kanelowany trzon (il. 7).
Zaznaczyć trzeba, że czasza zabytku jest jednak wcześniejsza, pochodzi z XII w. W
grupie IV umieścić trzeba interesującą chrzcielnicę (kropielnicę) z kościoła Matki
Boskiej w Dobczycach, pow. Myślenice, woj. Kraków. Zabytek ten wykazuje jednak
nieco odmienne proporcje. Wąskie narożne półkolumienki podkreślają smukłość
trzonu i dodają lekkości całej kompozycji. Pewną, choć odległą analogię do tej
grupy stanowi późnogotycki obiekt z Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu.
Na bocznych krawędziach trzonu o kształcie sześciennym są cztery wydatne wałki,
jakby półkolumny podtrzymujące czaszę (il. 8). Do obiektów unikalnych zaliczyć
należy kropielnicę z 1542 r. z kościoła parafialnego pod wezwaniem Św. Michała
Archanioła w Wysokim, pow. Krasnystaw, woj. Lublin, nawiązującą do formy
kapitelu z daleko posuniętą stylizacją. Część środkową pokrywa płaskorzeźba
będąca jakby przeniesieniem sklepienia kryształowego (il. 9).
Analiza związków między kamiennymi chrzcielnicami a architekturą umożliwia
wydzielenie obszernej kategorii chrzcielnic, których kompozycja zawiera poszczegól-
ne detale architektoniczne związane z budową kolumny: najczęściej bazę attycką i
kapitel kostkowy. Omawiane chrzcielnice powstały nieco później od architektoni-
cznych i utrzymywały się przez całe średniowiecze.
Podstawy chrzcielnic o charakterze bazy attyckiej były dość popularne w krajach
Europy zachodniej.
Tendencję do powszechnego zastosowania detali architektonicznych w budowie
chrzcielnic dostrzega się na Półwyspie Jutlandzkim z wyspami okolicznymi włącznie,
gdzie obok bazy romańskiej z żabkami i bazy o profilu attyckim bardzo licznie
występuje kapitel kostkowy (il. 10). Promy te cechuje staranność opracowania przy
mniej lub więcej zaznaczonej stylizacji. Bogactwo i różnorodność chrzcielnic
duńskich wymaga jednak szerszego omówienia. Pochodzą one z XII w., wykonane z
granitu, są wytworem rodzimej produkcji, której wzory kompozycyjne zapożyczone
zostały z Anglii i Niemiec zachodnich17. Forma architektoniczna podstawy
chrzcielnic została zdeterminowana w dwóch kierunkach: bazy romańskiej oraz
kapitelu przeważnie kostkowego, wyjątkowo trapezoidalnego. Styl architektoniczny
podstawy panował głównie w Jutlandii z preferowaniem bazy romańskiej w
rejonach zachodnich, a kapitelu kostkowego w południowo-wschodnich częściach
kraju, gdzie znalazł zastosowanie w kompozycji słynnych „chrzcielnic z lwami”,
„chrzcielnic arkadowych”, jak również „chrzcielnic z ornamentem falistej wici”18.

17 Tamże s. 364-367, 17-25.
18 Tamże s. 201-214, 306-327, 328-335.

7 — Roczniki Humanistyczne