DOI Artikel:
Filarska, Barbara: Typiczne przedstawienia Eucharystii w ikonografii IV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27401#0039
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XXXV, zeszyt 4 — 1987
BARBARA FILARSKA
TYPICZNE PRZEDSTAWIENIA EUCHARYSTII
W IKONOGRAFII IV WIEKU
Zakres pojęcia „typ” w interpretacji ikonografii wczesnochrześcijańskiej
ciągle jeszcze nie jest ściśle ustalony. Stosujemy wymiennie co najmniej trzy
terminy: „typ”, „alegoria” i „figura”1. Przy interpretacji Pisma św. egzegezą
typologiczną określa się zasadniczo taką metodę interpretowania, która
w Starym Testamencie, w jego postaciach, rytuałach i wydarzeniach widzi
profetyczną zapowiedź rzeczywistości nowotestamentowej. Pozostaje ciągle
jeszcze otwarty problem zastosowania tej metody do interpretacji scen i
motywów występujących w sztuce wczesnochrześcijańskiej.
Antyk, zwłaszcza od okresu hellenistycznego, posługiwał się w literaturze
i w sztuce alegorią, tzn. takimi motywami i obrazami, które oprócz swego
dosłownego znaczenia miały jeszcze znaczenie inne odnoszące się do pojęć
ogólnych i idei abstrakcyjnych. Na przykład przedstawienie kobiety z wagą
było alegorią sprawiedliwości. Część takich alegorycznych motywów przejęła
sztuka chrześcijańska, powstająca od początków III wieku. Są nimi, z moty-
wów będących przedmiotem rozważań, winne grono i chleb. Jako alegorie
mają tradycje sięgające głęboko w starożytność pogańską. W egzegezie
biblijnej są figurami „corporis et sanguinis Domini”. W sztuce chrześcijańskiej
jest też dużo przedstawień alegorycznych pozostających poza interpretacją
typologiczną. Chrystus Pan z zasady mówił o rzeczywistości nadprzyrodzonej
w przypowieściach, i takie przedstawienia, jak pasterz, owca czy ryba stały się
tym samym nośnikami treści transcendentnych.
Ikonografia Eucharystii powstawała, co jest oczywiste, znacznie wolniej niż
teologia Eucharystii, a nawet odnośnie do teologii patrolodzy stwierdzają, że
starożytność chrześcijańska nie przekazała nam osobnego traktatu o Eucha-
1 Św. Paweł używał obocznie terminów „typ” i „alegoria”. Doświadczenia Izraelitów na
pustyni miały być dla Koryntian przykładami (typoi), aby nie pożądali złego jak tamci (1 Kor 10,
6); Adama określa Paweł jako typ Chrystusa (Rz 5, 14). Natomiast w opowiadaniu o dwu żonach
Abrahama, które wyobrażają dwa przymierza, pisze, że wydarzenia te „mają sens alegoryczny”.
Także dla Ojców alegoria i typ są często synonimami, np.: Augustyn. Contra Faustum ks. II;
por. H. de Lubac. Typologie et allégorisme. RSR 34: 1947 s. 180-226.
Tom XXXV, zeszyt 4 — 1987
BARBARA FILARSKA
TYPICZNE PRZEDSTAWIENIA EUCHARYSTII
W IKONOGRAFII IV WIEKU
Zakres pojęcia „typ” w interpretacji ikonografii wczesnochrześcijańskiej
ciągle jeszcze nie jest ściśle ustalony. Stosujemy wymiennie co najmniej trzy
terminy: „typ”, „alegoria” i „figura”1. Przy interpretacji Pisma św. egzegezą
typologiczną określa się zasadniczo taką metodę interpretowania, która
w Starym Testamencie, w jego postaciach, rytuałach i wydarzeniach widzi
profetyczną zapowiedź rzeczywistości nowotestamentowej. Pozostaje ciągle
jeszcze otwarty problem zastosowania tej metody do interpretacji scen i
motywów występujących w sztuce wczesnochrześcijańskiej.
Antyk, zwłaszcza od okresu hellenistycznego, posługiwał się w literaturze
i w sztuce alegorią, tzn. takimi motywami i obrazami, które oprócz swego
dosłownego znaczenia miały jeszcze znaczenie inne odnoszące się do pojęć
ogólnych i idei abstrakcyjnych. Na przykład przedstawienie kobiety z wagą
było alegorią sprawiedliwości. Część takich alegorycznych motywów przejęła
sztuka chrześcijańska, powstająca od początków III wieku. Są nimi, z moty-
wów będących przedmiotem rozważań, winne grono i chleb. Jako alegorie
mają tradycje sięgające głęboko w starożytność pogańską. W egzegezie
biblijnej są figurami „corporis et sanguinis Domini”. W sztuce chrześcijańskiej
jest też dużo przedstawień alegorycznych pozostających poza interpretacją
typologiczną. Chrystus Pan z zasady mówił o rzeczywistości nadprzyrodzonej
w przypowieściach, i takie przedstawienia, jak pasterz, owca czy ryba stały się
tym samym nośnikami treści transcendentnych.
Ikonografia Eucharystii powstawała, co jest oczywiste, znacznie wolniej niż
teologia Eucharystii, a nawet odnośnie do teologii patrolodzy stwierdzają, że
starożytność chrześcijańska nie przekazała nam osobnego traktatu o Eucha-
1 Św. Paweł używał obocznie terminów „typ” i „alegoria”. Doświadczenia Izraelitów na
pustyni miały być dla Koryntian przykładami (typoi), aby nie pożądali złego jak tamci (1 Kor 10,
6); Adama określa Paweł jako typ Chrystusa (Rz 5, 14). Natomiast w opowiadaniu o dwu żonach
Abrahama, które wyobrażają dwa przymierza, pisze, że wydarzenia te „mają sens alegoryczny”.
Także dla Ojców alegoria i typ są często synonimami, np.: Augustyn. Contra Faustum ks. II;
por. H. de Lubac. Typologie et allégorisme. RSR 34: 1947 s. 180-226.