DOI Artikel:
Błaszczyk, Iwona: Drzewo Życia w sztuce średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27403#0034
32
IWONA BŁASZCZYK
Jest ono także symbolem odkupienia i samego Chrystusa, który jest źródłem
życia, drzewem rodzącym owoce (Ezechiel 47, 12).
Na bizantyńskiej plakietce z kości słoniowej z tryptyku Harbaville z poło-
wy X w. pobrzmiewają jeszcze echa przedchrześcijańskich kultów. Centralnie
umieszczony krzyż o ramionach zakończonych różami, z piątą różą na skrzy-
żowaniu (symbol pięciu ran Chrystusa) flankują dwa smukłe cyprysy - prawy
oplątany bluszczem, lewy winoroślą. Należy sądzić, że ten pierwszy to Drze-
wo Wiadomości Dobrego i Złego, drugi to Drzewo Życia, choć ostatnio poja-
wiła się teza o życiodajnej symbolice obu drzew (ił. 2)8. Oba drzewa odgry-
wały znaczną rolę w kulcie Dionizosa i jego misteriach jako symbole życia
i śmierci (zwłaszcza winorośl) i w obu jawi się jedno niepodzielne, wieczne
życie, skłaniające się ku krzyżowi, który łącząc to wszystko w jedność nadaje
przedstawieniu nowy, chrześcijański wymiar. Krzyż sięgający do gwiazd staje
się łącznikiem między niebem a ziemią oraz rajem i jednocześnie nowym
drzewem życia i zbawienia9. Bizantyńskie reminiscencje tego tematu przywo-
dzi polski tympanon z Końskich z 1. poł. XIII w. - i tu bowiem pojawia się
centralnie krzyż flankowany przez dwie „kłaniające” się jemu łodygi ple-
cionkowej wici roślinnej.
Z wielu przedstawień sztuki romańskiej znane jest wywodzące się z bestia-
riuszy opartych na Fizjologusie - cudowne Drzewo Życia - Peridexion - sta-
nowiące symbol schronienia w klasztorze przed złem doczesnego świata. Jego
genezą jest indyjskie podanie ludowe o cudownym drzewie, a z obszaru grec-
ko-rzymskiego pochodzi wyobrażenie chroniących się w koronie Peridexionu
gołębi przed smokiem. Nasuwa się również skojarzenie - wprawdzie dość
luźne - z asyryjskimi pieczęciami wyobrażającymi lwa, który zagraża drzewu
i chroniącym się pod nim zwierzętom - zostaje jednak pokonany przez
„obrońcę Drzewa Życia”. W czasach Ojców Kościoła podanie o Peridexionie
uzyskało wykładnię chrześcijańską: wcześniejszy jej wariant uznawał drzewo
jako krzyż, jego cień jako Ducha Świętego, a owoce jako dary; wariant
młodszy nadał mu znaczenie trynitarne: Drzewo było Ojcem, drewno Synem,
a cień Duchem Świętym10. Ptaki pożywiające się owocami i szukające w
jego koronie bezpieczeństwa, to dusze pragnące żywić się prawdą. Skrada się
po nie smok, którego jednak cień drzewa odpycha, zmuszając do ujawnienia
się w świetle słonecznym. Poza rysunkami z bestiariuszy znane jest wystę-
8 Por. Katalog wystawy: Byzance. U art byzantin du les collectiones publiques Français.
Musée de Louvre. Hall Napoleon 6 XI 1992 - 1 II 1993, Paris 1993, s. 234 (Gaborit Chopin
D.).
9 A. R o s e n b e r g, Christliche Bildmeditation, München 1975, s. 54.
10 RAC, s. 19, 23 {Baum).
IWONA BŁASZCZYK
Jest ono także symbolem odkupienia i samego Chrystusa, który jest źródłem
życia, drzewem rodzącym owoce (Ezechiel 47, 12).
Na bizantyńskiej plakietce z kości słoniowej z tryptyku Harbaville z poło-
wy X w. pobrzmiewają jeszcze echa przedchrześcijańskich kultów. Centralnie
umieszczony krzyż o ramionach zakończonych różami, z piątą różą na skrzy-
żowaniu (symbol pięciu ran Chrystusa) flankują dwa smukłe cyprysy - prawy
oplątany bluszczem, lewy winoroślą. Należy sądzić, że ten pierwszy to Drze-
wo Wiadomości Dobrego i Złego, drugi to Drzewo Życia, choć ostatnio poja-
wiła się teza o życiodajnej symbolice obu drzew (ił. 2)8. Oba drzewa odgry-
wały znaczną rolę w kulcie Dionizosa i jego misteriach jako symbole życia
i śmierci (zwłaszcza winorośl) i w obu jawi się jedno niepodzielne, wieczne
życie, skłaniające się ku krzyżowi, który łącząc to wszystko w jedność nadaje
przedstawieniu nowy, chrześcijański wymiar. Krzyż sięgający do gwiazd staje
się łącznikiem między niebem a ziemią oraz rajem i jednocześnie nowym
drzewem życia i zbawienia9. Bizantyńskie reminiscencje tego tematu przywo-
dzi polski tympanon z Końskich z 1. poł. XIII w. - i tu bowiem pojawia się
centralnie krzyż flankowany przez dwie „kłaniające” się jemu łodygi ple-
cionkowej wici roślinnej.
Z wielu przedstawień sztuki romańskiej znane jest wywodzące się z bestia-
riuszy opartych na Fizjologusie - cudowne Drzewo Życia - Peridexion - sta-
nowiące symbol schronienia w klasztorze przed złem doczesnego świata. Jego
genezą jest indyjskie podanie ludowe o cudownym drzewie, a z obszaru grec-
ko-rzymskiego pochodzi wyobrażenie chroniących się w koronie Peridexionu
gołębi przed smokiem. Nasuwa się również skojarzenie - wprawdzie dość
luźne - z asyryjskimi pieczęciami wyobrażającymi lwa, który zagraża drzewu
i chroniącym się pod nim zwierzętom - zostaje jednak pokonany przez
„obrońcę Drzewa Życia”. W czasach Ojców Kościoła podanie o Peridexionie
uzyskało wykładnię chrześcijańską: wcześniejszy jej wariant uznawał drzewo
jako krzyż, jego cień jako Ducha Świętego, a owoce jako dary; wariant
młodszy nadał mu znaczenie trynitarne: Drzewo było Ojcem, drewno Synem,
a cień Duchem Świętym10. Ptaki pożywiające się owocami i szukające w
jego koronie bezpieczeństwa, to dusze pragnące żywić się prawdą. Skrada się
po nie smok, którego jednak cień drzewa odpycha, zmuszając do ujawnienia
się w świetle słonecznym. Poza rysunkami z bestiariuszy znane jest wystę-
8 Por. Katalog wystawy: Byzance. U art byzantin du les collectiones publiques Français.
Musée de Louvre. Hall Napoleon 6 XI 1992 - 1 II 1993, Paris 1993, s. 234 (Gaborit Chopin
D.).
9 A. R o s e n b e r g, Christliche Bildmeditation, München 1975, s. 54.
10 RAC, s. 19, 23 {Baum).