DOI Heft:
I. Rozprawy
DOI Artikel:Rzepińska, Maria: Osobliwe charty Sigismonda Malatesty: próba interpretacji fresku Piera della Francesca w Rimini
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13397#0023
:
OSOBLtWÉ CHAkTY SIGÎSMONDA MALATESTY 17
śmierci i życia, związany z modlitwą poranną i wieczorną. W hymnach wedyj-
skich występuje matka tych psów, suka Sarama, przy czym lingwiści i histo-
rycy kultury wywodzą stąd imię greckiego Hermesa. Same psy, Saramayas
— dzieci Saramy, identyfikowane są Z konstelacją Bliźniąt, Asvin, uosabiają-
cych ciemną ijasną hemisferę nieba, noc i dzień. Stąd ich symbolika ciągłej prze-
miany i przeciwieństwa pomiędzy jasnością i ciemnością, wschodem i zachodem,
życiem i śmiercią54. Asvin nie zawsze są psami, ich wcielenia są różne; czasem
występują jako ptaki, konie, węże — względnie jako wąż podwójny, co wiąże
się Z genezą hermesowego kaduceusza55.
Boskie Bliźnięta kosmiczne przedstawiane były w układzie antytetycznym, „ „. .
• • i • ii xt i i-i ' i- i i • 3- Diagram Bliźniąt
a często tez jako zróżnicowane w kolorze. JNa staro babilońskim tioku pieczęt- na pieczęci
nym widzimy dwie figurki męskie przedstawione w układzie takim, jaki za- starobabilońskiej
chodzi pomiędzy postacią rzeczywistą a widzianą w lustrze (il. 3). Ideogram ten
oznacza równoczesną identyczność i odmienność Bliźniaków. Jeden przynależny do światła, życia, dnia,
drugi jest uosobieniem ciemności, podziemia, śmierci. Ową dyadę Bliźniąt uważają psychologowie kultury
za archetyp, przeciwstawienie dobra i zła56.
Symbolika bieli i czerni, jako zastępczego znaku światła i ciemności, jako obraz dwóch skrajnych
przeciwieństw, związana z symboliką Gemini, jest koncepcją archetypiczną, wspólną wszystkim kultu-
rom, nie tylko indoaryjskim. Motyw białego i czarnego rumaka, motyw walki czarnego i białego rycerza,
czy też białego i czarnego boga występuje w różnych mitologiach i wierzeniach ludowych, a także w magii
i alchemii. W Egipcie symbolika bieli i czerni jako metafory skrajnych przeciwieństw występowała w mi-
tach animalistycznych, w metamorfozie białego" Horusa i „czarnego" Anubisa (il. 4). Wedle egipskich
wierzeń związanych z kultem pogrzebowym zmarłemu towarzyszyły w chwili śmierci jego dwie dusze:
biała i czarna. Widzimy je pod postacią ptaków na jednym z wizerunków znalezionych w grobowcu
Tutankhamena57 (il. 5).
We wczesnej fazie mitologii greckiej (okres archaiczny i klasyczny) pies wiązany jest z uosobieniem
sił demonicznych, grozy, śmierci, podziemia. Kerberos, nazwa psa strzegącego wrót Hadesu, wywodzona
jest przez etymologów od słowa „Ker", wiążącego się ze zniszczeniem i rozkładem. „Ker" oznacza de-
mony wlokące dusze do podziemia. Jego barwą jest czerń58. Obok trójgłowego Cerbera znajdziemy
motyw dwugłowego psa Orthrusa oraz boginię podziemną Hckate, ukazywaną również w postaci czar-
nego psa lub mającą psy jako atrybuty59. Czasem stawała się Artemidą, bóstwem binarnym, później
rzymską Dianą łowczynią, również w otoczeniu psów, czasem przeistaczała się w Pcrsefonę, królowę
piekieł.
Przeciwieństwem jakby, a zarazem dopełnieniem Hekate jest Hermes Psychopompos, wiodący rów-
nież dusze do podziemia, ale pozbawiony złowieszczych cech czarnej bogini. Jest on jednak także panem
demonicznych sił, magii i alchemii, znawcą ksiąg świętych, a pies jest również jego atrybutem. Występuje
54 W.H. Roscher, Ausfiihrliches Lexikon der Mythologie, t. 1, Leipzig 1884—1890, s. 1155, 1170; A. de Gubernatis,
Die Thiere in der indogermanischen Mythologie, Leipzig 1874, s. 351, 354; W. Schultz, Die Zwillingsbriider. Sonderabdruck aus
MVAG, t. 1, 1916, s. 3—19; Pauly's Realencyclopaedie, t. 5, Stuttgart 1903, s. 1110; F. Cumont, Les mystères de Mithra, Bruxelles
1913, s. 125; Mo or e, op. cit., s. 30; DasBose (praca zbiorowa), [w:] Studien aus C.G.Jung, 1.13, Stuttgart 1959, s. 36—41; J.E.Cir-
lot, A Dictionary of Symbols, London 1962, s. 54—57.
55 O. Beigbedder, La symbolique, Paris 1957, s. 37.
56 Das Bose..., s. 36—41; H. Bober, The Zodiacal Miniature of the ,,Très riches Heures" of the Duke ofBerry. Its Source and
Meaning, [w:] Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, t. 11: 1948, s. 1—34; J. Schwabe, Archetypus and Tierkreis, Basel
1951, s. 53—54, 242. Rysunek z babilońskiego tłoku pieczçtnego, tamże, na s. 54; CG. Jung, Psychologie und Alchemie, [w:]
Psychologische Abhandlungen, cz. 5, Ziirich 1944, s. 414 nn.
57 Ch. Desroches-Noblecourt, Life and Death of a Pharaon Tutankhamen, London 1965, s. 253, 254, 258, 274; F. Por-
tal, Les couleurs symboliques dans l'Antiquité, le Moyen Age et les temps modernes, Paris 1837; Th. Hopfner, Fontes Historiae Reli-
gionis Aegyptiacae, cz. 5, Bonn 1925, s. 877; G. Radke, Die Beàeutung der schwarzen und weissen Farbe, Berlin 1936; H. Kees,
Farbensymbolik in aegyptischen rdigiosen Texten, Gôttingen 1943; Cirlot, op. cit., s. 54—57; K. Salzle, Tier und Mensch. Gottheit
und Dàmon, Munchen 1965, s. 244.
58 Pauly's Realencyclopaedie, Supplementarband, 4, Stuttgart 1924, s. 883; Leonë-Villène, op. cit., s. 44; E. Rohde,
Psyché. Le culte de l'âme chez les Grecs, Paris 1952, s. 331—613. Autor przytacza autorów starożytnych, u których występuje
motyw keres jako demonów — psów Hadesu.
59 Wilke, op. cit., s. 134; H. Rahner, Gńechische Mythen in christlichen Deutung, Darmstadt 1966, s. 206—227.
2 — Rocznik Historii Sztuki t. IX
OSOBLtWÉ CHAkTY SIGÎSMONDA MALATESTY 17
śmierci i życia, związany z modlitwą poranną i wieczorną. W hymnach wedyj-
skich występuje matka tych psów, suka Sarama, przy czym lingwiści i histo-
rycy kultury wywodzą stąd imię greckiego Hermesa. Same psy, Saramayas
— dzieci Saramy, identyfikowane są Z konstelacją Bliźniąt, Asvin, uosabiają-
cych ciemną ijasną hemisferę nieba, noc i dzień. Stąd ich symbolika ciągłej prze-
miany i przeciwieństwa pomiędzy jasnością i ciemnością, wschodem i zachodem,
życiem i śmiercią54. Asvin nie zawsze są psami, ich wcielenia są różne; czasem
występują jako ptaki, konie, węże — względnie jako wąż podwójny, co wiąże
się Z genezą hermesowego kaduceusza55.
Boskie Bliźnięta kosmiczne przedstawiane były w układzie antytetycznym, „ „. .
• • i • ii xt i i-i ' i- i i • 3- Diagram Bliźniąt
a często tez jako zróżnicowane w kolorze. JNa staro babilońskim tioku pieczęt- na pieczęci
nym widzimy dwie figurki męskie przedstawione w układzie takim, jaki za- starobabilońskiej
chodzi pomiędzy postacią rzeczywistą a widzianą w lustrze (il. 3). Ideogram ten
oznacza równoczesną identyczność i odmienność Bliźniaków. Jeden przynależny do światła, życia, dnia,
drugi jest uosobieniem ciemności, podziemia, śmierci. Ową dyadę Bliźniąt uważają psychologowie kultury
za archetyp, przeciwstawienie dobra i zła56.
Symbolika bieli i czerni, jako zastępczego znaku światła i ciemności, jako obraz dwóch skrajnych
przeciwieństw, związana z symboliką Gemini, jest koncepcją archetypiczną, wspólną wszystkim kultu-
rom, nie tylko indoaryjskim. Motyw białego i czarnego rumaka, motyw walki czarnego i białego rycerza,
czy też białego i czarnego boga występuje w różnych mitologiach i wierzeniach ludowych, a także w magii
i alchemii. W Egipcie symbolika bieli i czerni jako metafory skrajnych przeciwieństw występowała w mi-
tach animalistycznych, w metamorfozie białego" Horusa i „czarnego" Anubisa (il. 4). Wedle egipskich
wierzeń związanych z kultem pogrzebowym zmarłemu towarzyszyły w chwili śmierci jego dwie dusze:
biała i czarna. Widzimy je pod postacią ptaków na jednym z wizerunków znalezionych w grobowcu
Tutankhamena57 (il. 5).
We wczesnej fazie mitologii greckiej (okres archaiczny i klasyczny) pies wiązany jest z uosobieniem
sił demonicznych, grozy, śmierci, podziemia. Kerberos, nazwa psa strzegącego wrót Hadesu, wywodzona
jest przez etymologów od słowa „Ker", wiążącego się ze zniszczeniem i rozkładem. „Ker" oznacza de-
mony wlokące dusze do podziemia. Jego barwą jest czerń58. Obok trójgłowego Cerbera znajdziemy
motyw dwugłowego psa Orthrusa oraz boginię podziemną Hckate, ukazywaną również w postaci czar-
nego psa lub mającą psy jako atrybuty59. Czasem stawała się Artemidą, bóstwem binarnym, później
rzymską Dianą łowczynią, również w otoczeniu psów, czasem przeistaczała się w Pcrsefonę, królowę
piekieł.
Przeciwieństwem jakby, a zarazem dopełnieniem Hekate jest Hermes Psychopompos, wiodący rów-
nież dusze do podziemia, ale pozbawiony złowieszczych cech czarnej bogini. Jest on jednak także panem
demonicznych sił, magii i alchemii, znawcą ksiąg świętych, a pies jest również jego atrybutem. Występuje
54 W.H. Roscher, Ausfiihrliches Lexikon der Mythologie, t. 1, Leipzig 1884—1890, s. 1155, 1170; A. de Gubernatis,
Die Thiere in der indogermanischen Mythologie, Leipzig 1874, s. 351, 354; W. Schultz, Die Zwillingsbriider. Sonderabdruck aus
MVAG, t. 1, 1916, s. 3—19; Pauly's Realencyclopaedie, t. 5, Stuttgart 1903, s. 1110; F. Cumont, Les mystères de Mithra, Bruxelles
1913, s. 125; Mo or e, op. cit., s. 30; DasBose (praca zbiorowa), [w:] Studien aus C.G.Jung, 1.13, Stuttgart 1959, s. 36—41; J.E.Cir-
lot, A Dictionary of Symbols, London 1962, s. 54—57.
55 O. Beigbedder, La symbolique, Paris 1957, s. 37.
56 Das Bose..., s. 36—41; H. Bober, The Zodiacal Miniature of the ,,Très riches Heures" of the Duke ofBerry. Its Source and
Meaning, [w:] Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, t. 11: 1948, s. 1—34; J. Schwabe, Archetypus and Tierkreis, Basel
1951, s. 53—54, 242. Rysunek z babilońskiego tłoku pieczçtnego, tamże, na s. 54; CG. Jung, Psychologie und Alchemie, [w:]
Psychologische Abhandlungen, cz. 5, Ziirich 1944, s. 414 nn.
57 Ch. Desroches-Noblecourt, Life and Death of a Pharaon Tutankhamen, London 1965, s. 253, 254, 258, 274; F. Por-
tal, Les couleurs symboliques dans l'Antiquité, le Moyen Age et les temps modernes, Paris 1837; Th. Hopfner, Fontes Historiae Reli-
gionis Aegyptiacae, cz. 5, Bonn 1925, s. 877; G. Radke, Die Beàeutung der schwarzen und weissen Farbe, Berlin 1936; H. Kees,
Farbensymbolik in aegyptischen rdigiosen Texten, Gôttingen 1943; Cirlot, op. cit., s. 54—57; K. Salzle, Tier und Mensch. Gottheit
und Dàmon, Munchen 1965, s. 244.
58 Pauly's Realencyclopaedie, Supplementarband, 4, Stuttgart 1924, s. 883; Leonë-Villène, op. cit., s. 44; E. Rohde,
Psyché. Le culte de l'âme chez les Grecs, Paris 1952, s. 331—613. Autor przytacza autorów starożytnych, u których występuje
motyw keres jako demonów — psów Hadesu.
59 Wilke, op. cit., s. 134; H. Rahner, Gńechische Mythen in christlichen Deutung, Darmstadt 1966, s. 206—227.
2 — Rocznik Historii Sztuki t. IX