DOI Heft:
I. Rozprawy
DOI Artikel:Rzepińska, Maria: Osobliwe charty Sigismonda Malatesty: próba interpretacji fresku Piera della Francesca w Rimini
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13397#0024
18
MARIA RZEPIŃSKA
oa też z przydomkiem „psiogłowy" i tak
bywa przedstawiany w sztuce. Izydor
z Sewilli powiada: Hermes qui ob virtutem
multarumque artium scientiam Tńsmegistos
id est ter maximus, nominatus est. Сиг au-
tem cum capite canino fingunt, haec ratio
dicitur, quod inter omnia animalia canis sa-
gacissimus genus et perspicax habeatur (Ety-
mologiae, VIII 49).
Hermes jest jednym z najbardziej
wieloznacznych bóstw i ulega różnym
metamorfozom, oscylując pomiędzy
przeciwieństwami. Wiązany z bóstwa-
4. Podwójny wizerunek Anubisa, motyw z sarkofagu mi binarnymi, bywa równocześnie ze-
egipskiego stawiany z Mitrą, a więc z kultem sło-
necznym. W alchemii symbol Merku-
rego-Hermesa jest jedyny, który zawiera w sobie zarówno znak słońca, jak księżyca60. Pojawia się jako
patron intelektu, sztuki (wcześniej niż Apollo), handlu, magii i alchemii, jako bóg snu i przewodnik
dusz, które za jego kaduceuszem zmierzać mogą w jasność lub w ciemność, w dół lub w górę. Planeta
Merkury ma swoje domicilium w konstelacji Bliźniąt. Mercurius Géminés junxit sibi powiada Basinio w Astro-
nomicon będącym podsumowaniem astrologii antycznej. Bardzo dawna, a mało znana tradycja mitolo-
giczna grecka przypisywała Hermesowi ojcostwo Bliźniąt, zrodzonych z Antianeiry, a zwanych Echion
i Erytos61. To powracające w różnych wariantach łączenie Hermesa i Bliźniaków oznacza podkreślanie
jego dualistycznej natury.
W Egipcie hellenistycznym Hermes przynależy częściowo do kultu Syriusza (Psiej Gwiazdy), częścio-
wo zaś do kultu Anubisa, boga zmarłych, którego przedstawiano z głową psa-szakala62. Mamy tu do czy-
nienia ze skrzyżowaniem mitu astralnego z kultem totemistycznym, animalistycznym. Syriusz-Seth leży
w pobliżu gwiazdozbioru Oriona-Ozyrysa. Syriusz—Orion—Bliźnięta to jakby rodzina gwiezdno-mito-
logiczna. Inde Gemelli Tyndaridae Aurigae dextra de parte locati Oriona super powiada Basinio63. Ozyrys,
podniesiony w niebo i „zmieniony w jasny horyzont" wedle Księgi Zmarłych, występuje też niekiedy
w lokalnych kultach egipskich jako Chontamenti, demon w psiej postaci, strzegący nekropolii64. W egip-
skiej symbolice religijnej ideogram leżącego psa oznaczał boga śmierci, a mógł też oznaczać „stróża ta-
jemnic" — co było przydomkiem Anubisa65 (ił. 6).
Kaduceusz Hermesa z parą antytetycznie umieszczonych węży symbolizuje równowagę przeciwieństw,
skrajnych, zwalczających się wzajemnie sił, które tworzą ład kosmiczny (il. 7). Motyw ten, spotykany
w magii i alchemii, wiąże się z motywem „walczących zwierząt", bardzo częstym w sztuce wszystkich
60 T. Burckhardt, Alchemie, Freiburg 1960, s. 97, 153; J. von Lennep, Art et Alchimie, Bruxelles 1966, s. 36—37, 119.
Na temat postaci Hermesa w różnych kultach i jej związku z astrologią i emblematyką psa por. : Pauly's Realencyclopacdie,
Stuttgart 1912, s. 487, 495, 501 ; Hopfncr, op. cit.,s. 724; Rahner, op. cit., s. 170—171 ; Keller, op. cit., s. 140—143,146. Przy-
toczony fragment Izydora z Sewilli wg wydania: Isidori Hispalensis Episcopi Etymologiarum Libri XX, Adnotatione critica W.M.
Lindsay, Oxford 1962.
61 Por. Hopfncr, op. cit., s. 813: „Anubis [...] canina cum facie depingi et exculpi solebat, quod canis die et nocte videret
[...] venator et cynocephalus appellabatur [...] idem fuit atque Marcurius ideo simulacra eius caduceum gestare solebant, cum
a Nephtyde, i.e. ab hemisphaerio inferiore natus, ab Iside, i.e. ab hemisphaerio superiore suppositus esset, circulus esse credeba-
tur, qui utrumque hemisphacriorum finiens et utrique hemisphaerio communis horizon appellabatur [...] Hcrmanubis appel-
lari solebat, cui albus et croceus gallus sacrificabatur." Por. też: Pauly's Realencyclopacdie, t. 5, Stuttgart 1903, s. 1925; t. 15,
Stuttgart 1912, s. 738.
62 Hopfer, Fontes Historiae..., cz. 5, s. 243—813; Salzle, op. cit., s. 189 (malowidło grobowe z wizerunkiem Anubisa).
63 Basinii Parmensis..., ks. II, s. 316. Por. też: Plutarch, Uber Isis und Osiris, [w:] Monographicn des Archiv Orientalni, t. 9,
Prag 1940, s. 163 (komentarz Th. Hopfncr) : ,,Vom Sirius sagen die einen er sei der Hund des Orion, die anderen, er sei der Stern
Erigone, noch andere, er sei Stern des Alkyaneus, wieder andere, der Stern der Isis". Wedle innego znów tekstu, stwierdza Hopfer:
„Isis wandelt ais Sothis hinter ihren Bruder Osiris — Orion am Himmel einher". Por. też: Pauly's Encyclopaedie, Stuttgart 1962,
s. 486—501; M. Manilii, Astronomicae, London 1932, ed. A.E. Hausman, s. 13.
64 Pauly's Realencyclopacdie, Supplementarband, 9, Stuttgart 1962, s. 487, 495.
65 Schwabe, op. cit., s. 274, 369; Hori Apollinis Hieroglyphicae, cd. critica di F. Sbcrdonc, Napoli 1940, s. 86.
MARIA RZEPIŃSKA
oa też z przydomkiem „psiogłowy" i tak
bywa przedstawiany w sztuce. Izydor
z Sewilli powiada: Hermes qui ob virtutem
multarumque artium scientiam Tńsmegistos
id est ter maximus, nominatus est. Сиг au-
tem cum capite canino fingunt, haec ratio
dicitur, quod inter omnia animalia canis sa-
gacissimus genus et perspicax habeatur (Ety-
mologiae, VIII 49).
Hermes jest jednym z najbardziej
wieloznacznych bóstw i ulega różnym
metamorfozom, oscylując pomiędzy
przeciwieństwami. Wiązany z bóstwa-
4. Podwójny wizerunek Anubisa, motyw z sarkofagu mi binarnymi, bywa równocześnie ze-
egipskiego stawiany z Mitrą, a więc z kultem sło-
necznym. W alchemii symbol Merku-
rego-Hermesa jest jedyny, który zawiera w sobie zarówno znak słońca, jak księżyca60. Pojawia się jako
patron intelektu, sztuki (wcześniej niż Apollo), handlu, magii i alchemii, jako bóg snu i przewodnik
dusz, które za jego kaduceuszem zmierzać mogą w jasność lub w ciemność, w dół lub w górę. Planeta
Merkury ma swoje domicilium w konstelacji Bliźniąt. Mercurius Géminés junxit sibi powiada Basinio w Astro-
nomicon będącym podsumowaniem astrologii antycznej. Bardzo dawna, a mało znana tradycja mitolo-
giczna grecka przypisywała Hermesowi ojcostwo Bliźniąt, zrodzonych z Antianeiry, a zwanych Echion
i Erytos61. To powracające w różnych wariantach łączenie Hermesa i Bliźniaków oznacza podkreślanie
jego dualistycznej natury.
W Egipcie hellenistycznym Hermes przynależy częściowo do kultu Syriusza (Psiej Gwiazdy), częścio-
wo zaś do kultu Anubisa, boga zmarłych, którego przedstawiano z głową psa-szakala62. Mamy tu do czy-
nienia ze skrzyżowaniem mitu astralnego z kultem totemistycznym, animalistycznym. Syriusz-Seth leży
w pobliżu gwiazdozbioru Oriona-Ozyrysa. Syriusz—Orion—Bliźnięta to jakby rodzina gwiezdno-mito-
logiczna. Inde Gemelli Tyndaridae Aurigae dextra de parte locati Oriona super powiada Basinio63. Ozyrys,
podniesiony w niebo i „zmieniony w jasny horyzont" wedle Księgi Zmarłych, występuje też niekiedy
w lokalnych kultach egipskich jako Chontamenti, demon w psiej postaci, strzegący nekropolii64. W egip-
skiej symbolice religijnej ideogram leżącego psa oznaczał boga śmierci, a mógł też oznaczać „stróża ta-
jemnic" — co było przydomkiem Anubisa65 (ił. 6).
Kaduceusz Hermesa z parą antytetycznie umieszczonych węży symbolizuje równowagę przeciwieństw,
skrajnych, zwalczających się wzajemnie sił, które tworzą ład kosmiczny (il. 7). Motyw ten, spotykany
w magii i alchemii, wiąże się z motywem „walczących zwierząt", bardzo częstym w sztuce wszystkich
60 T. Burckhardt, Alchemie, Freiburg 1960, s. 97, 153; J. von Lennep, Art et Alchimie, Bruxelles 1966, s. 36—37, 119.
Na temat postaci Hermesa w różnych kultach i jej związku z astrologią i emblematyką psa por. : Pauly's Realencyclopacdie,
Stuttgart 1912, s. 487, 495, 501 ; Hopfncr, op. cit.,s. 724; Rahner, op. cit., s. 170—171 ; Keller, op. cit., s. 140—143,146. Przy-
toczony fragment Izydora z Sewilli wg wydania: Isidori Hispalensis Episcopi Etymologiarum Libri XX, Adnotatione critica W.M.
Lindsay, Oxford 1962.
61 Por. Hopfncr, op. cit., s. 813: „Anubis [...] canina cum facie depingi et exculpi solebat, quod canis die et nocte videret
[...] venator et cynocephalus appellabatur [...] idem fuit atque Marcurius ideo simulacra eius caduceum gestare solebant, cum
a Nephtyde, i.e. ab hemisphaerio inferiore natus, ab Iside, i.e. ab hemisphaerio superiore suppositus esset, circulus esse credeba-
tur, qui utrumque hemisphacriorum finiens et utrique hemisphaerio communis horizon appellabatur [...] Hcrmanubis appel-
lari solebat, cui albus et croceus gallus sacrificabatur." Por. też: Pauly's Realencyclopacdie, t. 5, Stuttgart 1903, s. 1925; t. 15,
Stuttgart 1912, s. 738.
62 Hopfer, Fontes Historiae..., cz. 5, s. 243—813; Salzle, op. cit., s. 189 (malowidło grobowe z wizerunkiem Anubisa).
63 Basinii Parmensis..., ks. II, s. 316. Por. też: Plutarch, Uber Isis und Osiris, [w:] Monographicn des Archiv Orientalni, t. 9,
Prag 1940, s. 163 (komentarz Th. Hopfncr) : ,,Vom Sirius sagen die einen er sei der Hund des Orion, die anderen, er sei der Stern
Erigone, noch andere, er sei Stern des Alkyaneus, wieder andere, der Stern der Isis". Wedle innego znów tekstu, stwierdza Hopfer:
„Isis wandelt ais Sothis hinter ihren Bruder Osiris — Orion am Himmel einher". Por. też: Pauly's Encyclopaedie, Stuttgart 1962,
s. 486—501; M. Manilii, Astronomicae, London 1932, ed. A.E. Hausman, s. 13.
64 Pauly's Realencyclopacdie, Supplementarband, 9, Stuttgart 1962, s. 487, 495.
65 Schwabe, op. cit., s. 274, 369; Hori Apollinis Hieroglyphicae, cd. critica di F. Sbcrdonc, Napoli 1940, s. 86.