DOI Heft:
I. Rozprawy
DOI Artikel:Rzepińska, Maria: Osobliwe charty Sigismonda Malatesty: próba interpretacji fresku Piera della Francesca w Rimini
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13397#0027
OSOBLIWE CHARTY SIGISMONDA MALATESTY
21
z konstelacją Gemini, z półkulą wschodnią i zachodnią68. Aratus, antyczny autor dzieła o astrologii, po-
wiada: I dicuntur Castor et Pollux frates gemini maxime concordiae e quibus cum unus cecidisset in pugna qua adver-
sus Athenieses gerebant alter immortalitatem accepit, quos Jupiter utrosque coelo intulit sideribusque geminos nomi-
navit qui salutares sunt appellati. Na et horum stellae ita se habent ut occidente una oriant altéra^.
Bracia przeistoczeni zostali w gwiazdy, ale ich podstawowe znaczenie archetypiczne nie Zmieniło
się — są przeciwieństwem, a zarazem uzupełnieniem. Dioskurowie wciąż zmieniają się i odradzają dzięki
nieustannemu obrotowi niebios — dlatego są nadzieją wiecznego odradzania się życia.
Pisarz póznoantyczny Lydus (De mensibus, IV 17) informuje: „Filozofowie powiadają, że Dioskury
to nadziemna i podziemna hemisfera nieba; umierają one kolejno i odradzają się, gdyż każdy kolejno
znajduje się na Antypodach". Filon Aleksandryjski w De decalogo (cap. XII, par. 54) objaśnia: „Mitografo-
wie podzielili teoretycznie niebo na dwie hemisfery, jedną powyżej, drugą poniżej ziemi; nazwali je Dios-
kurami [...], albowiem niebo wykonując bezustannie i bez spoczynku swój obrót sprawia, iż wydaje się
nam jakoby jedna hemisfera była w górze, druga w dole; naprawdę jednak nie ma tam góry ani dołu"70.
Francuski historyk religii F. Cumont przytacza przykłady innych jeszcze pisarzy późnoantycznych
potwierdzających tę kosmiczno-teologiczną interpretację Dioskurów (Sextus Empiryk, Manilius Jamblich).
Braterski związek Castora i Polluksa, nieodłączność ciemności od jasności, uważali filozofowie neopla-
tońscy — a przede wszystkim Jamblich — za symbol harmonii i jedności świata.
Dioskury-Gemini występują w przedstawieniach związanych z kultem Mitry pod postacią skrótowych
znaków — sierpa księżyca i korony słońca. Czasem ukazani są jako trzymający pochodnie, jeden zapalo-
ną, drugi zgaszoną i opuszczoną w dół — metafora życia i śmierci71 (ii. 9). Uosobianie pod różnymi
postaciami tych dwóch przeciwstawnych sił jasności
i ciemności spotkamy w formułach magii i alchemii M^KSfe|*o£~ "\,% ^ttk. .-**viA
jako „wielkie arkana"72. ÉÊij^^»*«r д ^Ьдь T' Я
Istnieją przykłady płaskorzeźb antycznych, I Ш/Уш *. ' &3*C )?> /. ■
gdzie obok Dioskurów występują też Amorki- 2 y j Д ^ 1^Ł~^^
-Erosy. Dlaczego towarzyszą one prastarym bós- Щ
twom uosabiającym siły natury? Znawcy wywodzą
ten związek Z filozofii neoplatońsko-stoickiej, która Щ
pouczała, że wszystkie części kosmosu połączone ^
są wzajemnie tajemniczym przyciąganiem sympa-
theia. Wedle najda wniejszych kosmogonii greckich t
Eros był tym odwiecznym bóstwem, czynnikiem
jednoczącym wszystko i zapewniającym ciągłość
egzystencji świata73.
Wszystkie przedstawione tu wątki i motywy
mitologii astralnej były bez wątpienia znane huma- £j
68 Cirlot, op. cit., s. 336, 337; Bober, op. cit., s. 1—34; I
F. Cumont, Recherches, Paris 1942, s. 65—70; tenże, Les ту- "
stères de Mithra, Bruxelles 1913, s. 125; tenże, Astrology and
Religion among the Greeks and Romans, New York-London
1912, s. 116; Schultz, op. cit., s. 3.
69 Fragmentum Arati Phaenomenon, Venetiae, Aldus Manu-
tius 1499 (bez paginacji). Por. też: Isidori Hispalensis Etymolo- }
giarum, Oxford 1962, (cap. LXXI) : Castorum quoque et Poilu- 1
cem post mortem inter notissima sidera constituere; qnod signum j
Gemini dicunt.
70 Cytaty z Lydusa i Filona Aleksandryjskiego podaję
wg przekładu francuskiego u Cumont, Recherches..., I
s. 67—70.
71 Wykaz zabytków związanych z tą tematyką podaje BL i£ifl Рч£ ~Щ№ДЯЦ
M. Albert, Le culte de Castor et Pollux en Italie, Paris 1883. V90| 2k . Уй^ЧШ Ц, Ж^Ш
Por też:. F. Cumont, Textes et monuments figures relatifs aux T~SÊt j^''шШШшЁ mi
mystères de Mithra, Bruxelles 1899. 7^ j/Ш И=^^^И|^Щб ?&МВ
72 Burckhardt, op. cit., s. 150, 153. ir i^^^^
73 Cumont, Recherches..., s. 75. 8. „Wóz Hermesa", tarokowa karta cygańska
21
z konstelacją Gemini, z półkulą wschodnią i zachodnią68. Aratus, antyczny autor dzieła o astrologii, po-
wiada: I dicuntur Castor et Pollux frates gemini maxime concordiae e quibus cum unus cecidisset in pugna qua adver-
sus Athenieses gerebant alter immortalitatem accepit, quos Jupiter utrosque coelo intulit sideribusque geminos nomi-
navit qui salutares sunt appellati. Na et horum stellae ita se habent ut occidente una oriant altéra^.
Bracia przeistoczeni zostali w gwiazdy, ale ich podstawowe znaczenie archetypiczne nie Zmieniło
się — są przeciwieństwem, a zarazem uzupełnieniem. Dioskurowie wciąż zmieniają się i odradzają dzięki
nieustannemu obrotowi niebios — dlatego są nadzieją wiecznego odradzania się życia.
Pisarz póznoantyczny Lydus (De mensibus, IV 17) informuje: „Filozofowie powiadają, że Dioskury
to nadziemna i podziemna hemisfera nieba; umierają one kolejno i odradzają się, gdyż każdy kolejno
znajduje się na Antypodach". Filon Aleksandryjski w De decalogo (cap. XII, par. 54) objaśnia: „Mitografo-
wie podzielili teoretycznie niebo na dwie hemisfery, jedną powyżej, drugą poniżej ziemi; nazwali je Dios-
kurami [...], albowiem niebo wykonując bezustannie i bez spoczynku swój obrót sprawia, iż wydaje się
nam jakoby jedna hemisfera była w górze, druga w dole; naprawdę jednak nie ma tam góry ani dołu"70.
Francuski historyk religii F. Cumont przytacza przykłady innych jeszcze pisarzy późnoantycznych
potwierdzających tę kosmiczno-teologiczną interpretację Dioskurów (Sextus Empiryk, Manilius Jamblich).
Braterski związek Castora i Polluksa, nieodłączność ciemności od jasności, uważali filozofowie neopla-
tońscy — a przede wszystkim Jamblich — za symbol harmonii i jedności świata.
Dioskury-Gemini występują w przedstawieniach związanych z kultem Mitry pod postacią skrótowych
znaków — sierpa księżyca i korony słońca. Czasem ukazani są jako trzymający pochodnie, jeden zapalo-
ną, drugi zgaszoną i opuszczoną w dół — metafora życia i śmierci71 (ii. 9). Uosobianie pod różnymi
postaciami tych dwóch przeciwstawnych sił jasności
i ciemności spotkamy w formułach magii i alchemii M^KSfe|*o£~ "\,% ^ttk. .-**viA
jako „wielkie arkana"72. ÉÊij^^»*«r д ^Ьдь T' Я
Istnieją przykłady płaskorzeźb antycznych, I Ш/Уш *. ' &3*C )?> /. ■
gdzie obok Dioskurów występują też Amorki- 2 y j Д ^ 1^Ł~^^
-Erosy. Dlaczego towarzyszą one prastarym bós- Щ
twom uosabiającym siły natury? Znawcy wywodzą
ten związek Z filozofii neoplatońsko-stoickiej, która Щ
pouczała, że wszystkie części kosmosu połączone ^
są wzajemnie tajemniczym przyciąganiem sympa-
theia. Wedle najda wniejszych kosmogonii greckich t
Eros był tym odwiecznym bóstwem, czynnikiem
jednoczącym wszystko i zapewniającym ciągłość
egzystencji świata73.
Wszystkie przedstawione tu wątki i motywy
mitologii astralnej były bez wątpienia znane huma- £j
68 Cirlot, op. cit., s. 336, 337; Bober, op. cit., s. 1—34; I
F. Cumont, Recherches, Paris 1942, s. 65—70; tenże, Les ту- "
stères de Mithra, Bruxelles 1913, s. 125; tenże, Astrology and
Religion among the Greeks and Romans, New York-London
1912, s. 116; Schultz, op. cit., s. 3.
69 Fragmentum Arati Phaenomenon, Venetiae, Aldus Manu-
tius 1499 (bez paginacji). Por. też: Isidori Hispalensis Etymolo- }
giarum, Oxford 1962, (cap. LXXI) : Castorum quoque et Poilu- 1
cem post mortem inter notissima sidera constituere; qnod signum j
Gemini dicunt.
70 Cytaty z Lydusa i Filona Aleksandryjskiego podaję
wg przekładu francuskiego u Cumont, Recherches..., I
s. 67—70.
71 Wykaz zabytków związanych z tą tematyką podaje BL i£ifl Рч£ ~Щ№ДЯЦ
M. Albert, Le culte de Castor et Pollux en Italie, Paris 1883. V90| 2k . Уй^ЧШ Ц, Ж^Ш
Por też:. F. Cumont, Textes et monuments figures relatifs aux T~SÊt j^''шШШшЁ mi
mystères de Mithra, Bruxelles 1899. 7^ j/Ш И=^^^И|^Щб ?&МВ
72 Burckhardt, op. cit., s. 150, 153. ir i^^^^
73 Cumont, Recherches..., s. 75. 8. „Wóz Hermesa", tarokowa karta cygańska