DOI Heft:
I. Rozprawy
DOI Artikel:Rzepińska, Maria: Osobliwe charty Sigismonda Malatesty: próba interpretacji fresku Piera della Francesca w Rimini
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13397#0028
22
MARIA RZEPIŃSKA
9. Mitra i Dioskury, płaskorzeźba antycz-
na. Paryż. Luwr
nistom quattrocenta. Napomknie-
nia lub aluzje do nich, a często
wyraźne objaśnienia, znajdziemy
rozsiane w tzw. pismach hermety-
cznych i odnośnych komentarzach.
Wyrocznie chaldejskie, Hymny orfic-
kie, Hermes Trismcgistos, Hora-
pollo i niekiedy pisma ojców Koś-
cioła wykazują pod tym względem
zastanawiającą zbieżność. Teksty
określane jako prisca theologia po-
chodziły z różnych okresów sta-
rożytności i są one eklektyczną
mieszaniną platonizmu, stoicyzmu,
elementów staroperskich i hcllcń-
sko-egipskich. Część pism herme-
tycznych oraz pism Platona prze-
tłumaczył i wydał Ficino w 2 po-
lowie XV w., ale znane były i czy-
tywane w rękopisach znacznie
wcześniej. Uważano je za źródło
philosophia occulta, za przejaw pra-
starej mądrości Egipcjan i Wscho-
du i były czczone niezmiernie74.
Wszystko, co związane było z Egiptem, budziło szczególne zainteresowanie w renesansie, analo-
gicznie do „mody na Egipt" panującej w Rzymie u schyłku cesarstwa. Księga Plutarcha De Iside et Osiride
cieszyła się wielkim powodzeniem, ale prawdziwą sensacją stała się dla humanistów tzw. Księga Horapolla
o hieroglifach egipskich. Manuskrypt ten spisany został zapewne przez Greka w III lub IV w. n.e., jest jednak
istotnie oparty na przekazach znacznie dawniejszych75. Został znaleziony na wyspie Andros przez pod-
różnika florenckiego Christoforo Buondclmonti, który przywiózł go do Florencji ok. 1422 r. Zaczęto go
od razu chciwie czytać i komentować, a zainteresowali się nim również artyści, m. in. jako jeden
z pierwszych L.B. Alberti.
Manuskrypt nie zawierał rysunków tylko opisy, pozostawiał więc szerokie pole do swobodnej inter-
pretacji. Rzecz ciekawa — te słowne opisy budziły o wiele większe zainteresowanie niż kopie rysunkowe
autentycznych inskrypcji egipskich, przywiezione do Florencji przez Ciriaca Pizzicolli na początku XV w.
O ile wiadomo, artyści ówcześni nigdy z nich nie korzystali. Nie potrzebowali oni i nie żądali wzorów
gotowych, dosłownych. Szukali raczej pobudzenia wyobraźni, nadając jej formy własne, a dawne teksty
potrzebne im były do legitymowania się uczonością, tak wówczas modną. Forma i styl pozostawały włas-
ne, absolutnie dalekie od jakichkolwiek ambicji wierności archeologicznej. Pociągała raczej tajemniczość
symboh hieroghfów, a nic ich forma.
Horapollo zajmuje się w swej książce objaśnianiem znaczenia hieroglifów, a właściwie anaglifów czy
też ideogramów, jak nazywają je badacze w odróżnieniu od hieroglifów właściwych, czyli pisma egipskie-
go. Dominujące miejsce zajmuje w tych ideogramach świat zwierzęcy i większość ich ma charakter zoomor-
74 D.P. Walker, Spiritual and demonie Magie front Ficino to Canipanella, [w:] Studies ofWarburg Inst., t. 20, London 1958,
s. 60, 61,63; Hopfner, Fontes Historiae, op. cit.; E. Iverssen, The Myth ofEgypt and its Hieroglyphs in European Tradition, Copcn-
hagen 1961; Corpus Hermeticum, Paris 1945, Texte établit et traduit par A.D. Nock, A.J. Festugière.
75 Hori Apollinis Hieroglyphicae, Ed. critica F. Sbordonc, Napoli 1940 (oryginał grecki i obszerny komentarz) ; The Hiero-
glyphs oj Horapollo, translated by G. Boas, New York 1950 (przekł. ang.); Iverssen, op. cit., s. 18—39; J. Baltrusaitis, La
quête d'Isis, Paris 1967.
MARIA RZEPIŃSKA
9. Mitra i Dioskury, płaskorzeźba antycz-
na. Paryż. Luwr
nistom quattrocenta. Napomknie-
nia lub aluzje do nich, a często
wyraźne objaśnienia, znajdziemy
rozsiane w tzw. pismach hermety-
cznych i odnośnych komentarzach.
Wyrocznie chaldejskie, Hymny orfic-
kie, Hermes Trismcgistos, Hora-
pollo i niekiedy pisma ojców Koś-
cioła wykazują pod tym względem
zastanawiającą zbieżność. Teksty
określane jako prisca theologia po-
chodziły z różnych okresów sta-
rożytności i są one eklektyczną
mieszaniną platonizmu, stoicyzmu,
elementów staroperskich i hcllcń-
sko-egipskich. Część pism herme-
tycznych oraz pism Platona prze-
tłumaczył i wydał Ficino w 2 po-
lowie XV w., ale znane były i czy-
tywane w rękopisach znacznie
wcześniej. Uważano je za źródło
philosophia occulta, za przejaw pra-
starej mądrości Egipcjan i Wscho-
du i były czczone niezmiernie74.
Wszystko, co związane było z Egiptem, budziło szczególne zainteresowanie w renesansie, analo-
gicznie do „mody na Egipt" panującej w Rzymie u schyłku cesarstwa. Księga Plutarcha De Iside et Osiride
cieszyła się wielkim powodzeniem, ale prawdziwą sensacją stała się dla humanistów tzw. Księga Horapolla
o hieroglifach egipskich. Manuskrypt ten spisany został zapewne przez Greka w III lub IV w. n.e., jest jednak
istotnie oparty na przekazach znacznie dawniejszych75. Został znaleziony na wyspie Andros przez pod-
różnika florenckiego Christoforo Buondclmonti, który przywiózł go do Florencji ok. 1422 r. Zaczęto go
od razu chciwie czytać i komentować, a zainteresowali się nim również artyści, m. in. jako jeden
z pierwszych L.B. Alberti.
Manuskrypt nie zawierał rysunków tylko opisy, pozostawiał więc szerokie pole do swobodnej inter-
pretacji. Rzecz ciekawa — te słowne opisy budziły o wiele większe zainteresowanie niż kopie rysunkowe
autentycznych inskrypcji egipskich, przywiezione do Florencji przez Ciriaca Pizzicolli na początku XV w.
O ile wiadomo, artyści ówcześni nigdy z nich nie korzystali. Nie potrzebowali oni i nie żądali wzorów
gotowych, dosłownych. Szukali raczej pobudzenia wyobraźni, nadając jej formy własne, a dawne teksty
potrzebne im były do legitymowania się uczonością, tak wówczas modną. Forma i styl pozostawały włas-
ne, absolutnie dalekie od jakichkolwiek ambicji wierności archeologicznej. Pociągała raczej tajemniczość
symboh hieroghfów, a nic ich forma.
Horapollo zajmuje się w swej książce objaśnianiem znaczenia hieroglifów, a właściwie anaglifów czy
też ideogramów, jak nazywają je badacze w odróżnieniu od hieroglifów właściwych, czyli pisma egipskie-
go. Dominujące miejsce zajmuje w tych ideogramach świat zwierzęcy i większość ich ma charakter zoomor-
74 D.P. Walker, Spiritual and demonie Magie front Ficino to Canipanella, [w:] Studies ofWarburg Inst., t. 20, London 1958,
s. 60, 61,63; Hopfner, Fontes Historiae, op. cit.; E. Iverssen, The Myth ofEgypt and its Hieroglyphs in European Tradition, Copcn-
hagen 1961; Corpus Hermeticum, Paris 1945, Texte établit et traduit par A.D. Nock, A.J. Festugière.
75 Hori Apollinis Hieroglyphicae, Ed. critica F. Sbordonc, Napoli 1940 (oryginał grecki i obszerny komentarz) ; The Hiero-
glyphs oj Horapollo, translated by G. Boas, New York 1950 (przekł. ang.); Iverssen, op. cit., s. 18—39; J. Baltrusaitis, La
quête d'Isis, Paris 1967.