DOI issue:
I. Rozprawy
DOI article:Rzepińska, Maria: Osobliwe charty Sigismonda Malatesty: próba interpretacji fresku Piera della Francesca w Rimini
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13397#0031
OSOBLIWE CHARTY SIGISMONDA MALATESTY
25
10. Medal L.B. Albertiego wykonany
przez Matteo dei Pasti
pogańskich. Pandolfo musiał zresz-
tą wiedzieć o tym, że pisma Pletho-
na zostały potępione i spalone przez
patriarchę Gennadiosa85. Wiemy,
że dalsza działalność Malatesty i tak
ściągnęła na niego klątwę i spalenie
in effigie, ale w roku 1451, w mo-
mencie powstania fresku, stosunki
Malatesty z papieżem były jeszcze
względnie poprawne, choć już na-
pięte z powodu podejrzanych pe-
rypetii małżeńskich. Na pewno nie
miał więc intencji, aby ściągać na
siebie gniew Rzymu.
We fresku wotywnym cho-
dziło o znalezienie stosownej me-
tafory, zarazem zrozumiałej i nie-
zrozumiałej. Znaleziono ją w tra-
dycji hieroglifów egipskich, o któ-
rych mówiły księgi Plutarcha
i Horapolla. Tradycja ta była na
pewno znana na dworze w Rimini,
gdyż Roberto Valturio w swej
De re Militari wspomina o hieroglifach omawiając znaki na rzymskich sztandarach wojskowych86. Udział
Valturia i Basinia w ogólnej ikonografii dekoracji Tempio jest możliwy, ale w koncepcji fresku praw-
dopodobniej sza jest inwencja Albertiego.
Sam autor fresku, Piero delia Francesca, uchodził u swych współczesnych za człowieka bardzo wy-
kształconego. Kronikarz renesansowy, wymieniając jego umiejętności, nazywa go także: cosmografo, co
mogło oznaczać, że Piero umiał wykonywać mapy, ale mogło też być aluzją do jego znawstwa astrologii
i mitologii87. Różne jednak względy przemawiają za tym, że ideogram dwóch leżących psów jako wzór
dla symbolicznego przedstawienia treści, o które chodziło fundatorowi, podsunął L.B. Albcrti. Księga
Horapolla była znana najwcześniej we Florencji. Do Florencji też przywiózł Ciriaco Pizzicoli rysowane
wzory hieroglifów egipskich. Albcrti w De re aedificatońa oraz w Della Pittura powołuje się kilkanaście
razy na mądrość i sztukę dawnych Egipcjan. Mówiąc o astrologii nawiązuje do Juliusza Firmicusa, wierne-
go kontynuatora egipskiej tradycji astrologicznej, którego dzieło znajdowało się zresztą na pewno w bi-
bliotece Malatesty88. Wymienia ideogramy egipskie, jak ,,oko, sępa, pszczołę, koło" itd., oznaczające
symbolicznie różne pojęcia. W traktacie o architekturze powiada: „Sposób pisania, którego w tych spra-
wach używali Egipcjanie, łatwo zrozumieją uczeni całego świata, a tylko im warto przekazywać rzeczy
najważniejsze"89. Jest to opinia identyczna z przytoczonym poprzednio fragmentem Valturia, dotyczą-
cym świątyni riminieńskiej oraz intencji jej fundatora.
„Uskrzydlone oko", wzięte z ideogramów egipskich, zamieszczone jest jako dewiza na odwrocie me-
85 Kieszkowski, op. cit., s. 8.
86 Iverssen, op. cit., s. 62.
87 Cytaty źródłowe przytacza Witting op. cit., s. 19. Pochodzą one z dzieła Sabba di Castiglione, Ricordi,Ve-
Hetiae 1560, oraz Leonarda Pesarese, Specchio dei Lapidi, Venetiae 1516.
88 O egipskim rodowodzie astrologii Firmicusa por. Bouché-Leclerc, op. cit., s. 137. Co do aluzji „egipskich." Alber-
tiego por. De re aedificatońa, wyd. pol. Warszawa 1960, s. 72, 75, 96—99, 100, 103—105, 120, 155, 159, 161, 171, 183, 198, 203,
208, 215, 218, 222, 225, 238, 268, 289, 292.
89 L.B. Alberti, De re aedificatońa, ks. VIII, rozdz. IV, wyd. pol., s. 222.
25
10. Medal L.B. Albertiego wykonany
przez Matteo dei Pasti
pogańskich. Pandolfo musiał zresz-
tą wiedzieć o tym, że pisma Pletho-
na zostały potępione i spalone przez
patriarchę Gennadiosa85. Wiemy,
że dalsza działalność Malatesty i tak
ściągnęła na niego klątwę i spalenie
in effigie, ale w roku 1451, w mo-
mencie powstania fresku, stosunki
Malatesty z papieżem były jeszcze
względnie poprawne, choć już na-
pięte z powodu podejrzanych pe-
rypetii małżeńskich. Na pewno nie
miał więc intencji, aby ściągać na
siebie gniew Rzymu.
We fresku wotywnym cho-
dziło o znalezienie stosownej me-
tafory, zarazem zrozumiałej i nie-
zrozumiałej. Znaleziono ją w tra-
dycji hieroglifów egipskich, o któ-
rych mówiły księgi Plutarcha
i Horapolla. Tradycja ta była na
pewno znana na dworze w Rimini,
gdyż Roberto Valturio w swej
De re Militari wspomina o hieroglifach omawiając znaki na rzymskich sztandarach wojskowych86. Udział
Valturia i Basinia w ogólnej ikonografii dekoracji Tempio jest możliwy, ale w koncepcji fresku praw-
dopodobniej sza jest inwencja Albertiego.
Sam autor fresku, Piero delia Francesca, uchodził u swych współczesnych za człowieka bardzo wy-
kształconego. Kronikarz renesansowy, wymieniając jego umiejętności, nazywa go także: cosmografo, co
mogło oznaczać, że Piero umiał wykonywać mapy, ale mogło też być aluzją do jego znawstwa astrologii
i mitologii87. Różne jednak względy przemawiają za tym, że ideogram dwóch leżących psów jako wzór
dla symbolicznego przedstawienia treści, o które chodziło fundatorowi, podsunął L.B. Albcrti. Księga
Horapolla była znana najwcześniej we Florencji. Do Florencji też przywiózł Ciriaco Pizzicoli rysowane
wzory hieroglifów egipskich. Albcrti w De re aedificatońa oraz w Della Pittura powołuje się kilkanaście
razy na mądrość i sztukę dawnych Egipcjan. Mówiąc o astrologii nawiązuje do Juliusza Firmicusa, wierne-
go kontynuatora egipskiej tradycji astrologicznej, którego dzieło znajdowało się zresztą na pewno w bi-
bliotece Malatesty88. Wymienia ideogramy egipskie, jak ,,oko, sępa, pszczołę, koło" itd., oznaczające
symbolicznie różne pojęcia. W traktacie o architekturze powiada: „Sposób pisania, którego w tych spra-
wach używali Egipcjanie, łatwo zrozumieją uczeni całego świata, a tylko im warto przekazywać rzeczy
najważniejsze"89. Jest to opinia identyczna z przytoczonym poprzednio fragmentem Valturia, dotyczą-
cym świątyni riminieńskiej oraz intencji jej fundatora.
„Uskrzydlone oko", wzięte z ideogramów egipskich, zamieszczone jest jako dewiza na odwrocie me-
85 Kieszkowski, op. cit., s. 8.
86 Iverssen, op. cit., s. 62.
87 Cytaty źródłowe przytacza Witting op. cit., s. 19. Pochodzą one z dzieła Sabba di Castiglione, Ricordi,Ve-
Hetiae 1560, oraz Leonarda Pesarese, Specchio dei Lapidi, Venetiae 1516.
88 O egipskim rodowodzie astrologii Firmicusa por. Bouché-Leclerc, op. cit., s. 137. Co do aluzji „egipskich." Alber-
tiego por. De re aedificatońa, wyd. pol. Warszawa 1960, s. 72, 75, 96—99, 100, 103—105, 120, 155, 159, 161, 171, 183, 198, 203,
208, 215, 218, 222, 225, 238, 268, 289, 292.
89 L.B. Alberti, De re aedificatońa, ks. VIII, rozdz. IV, wyd. pol., s. 222.