DOI Heft:
II. Materiały do dziejów sztuki novoczesnej
DOI Artikel:Baranowicz, Zofia: Grupa "a.r." w świetle korespondencji
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13397#0295
GRUPA „a.r.
289
Silna indywidualność członków grupy, ich głębokie przekonanie o słuszności i wartości własnych
poszukiwań znalazły wyraz w zdaniach: „«a.r.» współtworzy, nic naśladuje, współdziałając w ruchu
awangard artystycznych Europy, rozszerza zakres zdobywczości swych idei. «a.r. » tylko daje w Polsce
twórczość i nowoczesność" — brzmiało to niemal arogancko. Lapidarność tych sformułowań, ich strona
redakcyjna, była dziełem Przybosia, ale myśl (w tym wypadku) należała do Strzemińskiego, który dłuższe
uzasadnienie swych poglądów na stan sztuki polskiej i zadania ,,a.r." zamieścił w liście z 21II1930 r. Na
kilku stronach—jak zawsze z pasją — omawiał nurtujące go problemy, podsuwał zagadnienia, które
jego zdaniem powinny znaleźć się w projektowanej odezwie, radził się, upewniał co do ich słuszności.
Główne wytyczne programu głoszonego przez „Komunikat «a.r. »" nr 1 stanowiły krótkie wypun-
ktowanie myśli zawartych w podstawowych pracach teoretycznych Strzemińskiego: Unizm w malar-
stwie i Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego. Dołączona tylko została do tego poezja.
Postulowano maksymalną kondensację formy i zawartych w niej treści; jednorodność budowy dzieła
sztuki; umiejętność konsekwentnego i logicznego organizowania całej powierzchni i całej przestrzeni
malarstwa, rzeźby, architektury.
Po wielokrotnych konsultacjach listownych na temat treści „Komunikatu", jego formy, możliwości
wydawniczych i układu drukarskiego, ukazał się on w marcu 1930 r. w postaci jednokartkowej ulotki.
Rozpowszechnianiem jej zajęli się: na Warszawę— Stażewski; na Wilno, Lublin, Łódź i Poznań —
Strzemiński ; na Kraków i Śląsk — Przyboś (w Krakowie za pośrednictwem Kurka). Pierwszy etap ataku
Strzeiniński ocenił optymistycznie. „Istnienie «a.r. » już twardo postawiono. Stażewski rozdał komuni-
katy krytykom i rozmaitym ludziom i wyłożył na stolikach w Ziemiańskiej, gdzie były rozchwytane.
Mało. Nie trafiło do młodych" (list z 26 IV 1930). W myśl zasady, że „Musimy każdemu wypełnić oczy
i uszy «a.r. кт. Nie tylko jedność ideologiczna, lecz i jedność firmy, marki, z którą by się liczyli i pamię-
tali" (3 III 1930) —treść „Komunikatu" starano się przedrukować w różnych pismach lub chociaż za-
mieścić wiadomość o powstaniu grupy i jej założeniach. Pełny tekst wydrukowała w czerwcowym nu-
merze „Europa"8. Wybrany fragment przesłano do redakcji „Cercie et Carré" — nic spotkał się on jed-
nak ze zrozumieniem. Donosił o tym Brzękowski: „Scuphor nic chce zamieścić przełożonego przeze
mnie ustępu z manifbstu «a.r.»—jest oburzony o to, że występujecie przeciw Corbusierowi, («a nie
Corbusicrowskie parowce »), którego jest zaciekłym zwolennikiem" (20 VI 1930). Ostatecznie fragment
ten —już tylko w wersji polskiej — znalazł się w dodatku do numeru 3 „L'Art Contemporain", wydru-
kowanym w Cieszynie9. Poza tymi dwoma przedrukami spowodowanymi przez członków grupy, uka-
zała się w prasie jedna nic nie mówiąca i fałszywie zredagowana notatka w „Głosie Literackim"10, a nieco
później, przy również fałszywie podanej wiadomości o „a.r.", w książce Galińskiego znalazły się fragmenty
„Komunikatu" dotyczące poezji i ogólnych założeń grupy11. Niezaintcrcsowanc sprawami Nowej Sztuki
społeczeństwo nie podjęło jednak rzuconego mu wyzwania; ale nim „Komunikat grupy «a.r. »", nr 1,
trafił do czytelników, jego autorzy myśleli już o następnym.
16 kwietnia Przyboś pisał do Kurka12: „W maju należałoby wydać «Komunikat» nr 2. Przemyśli-
wam nad formą i środkami pieniężnymi. [...] Charakter naszego «Komunikatu» ma być aktualnościowy
i atakujący. Strzemiński zaatakowałby epigonów malarskich, ja rozprawiłbym się z „Miesięcznikiem
Liter.", a Wy? Chodziłoby o krótki, rzeczowy i ostry artykulik." Do współpracy z Kurkiem nic doszło,
natomiast z cytowanego fragmentu widać, że treść przyszłego „Komunikatu" była już uzgadniana między
Przybosiem a Strzeinińskim, mimo że w zachowanej korespondencji Strzemińskiego projekt wydania
„a.r." 2 pojawił się dopiero w czerwcu jako sprawa natury finansowej. „Czy poszło cokolwiek z rysun-
kami. Myślę, że za nie można by «Komunikat» № 2" (9 VI 1930). Przez następne 2-j- roku problem
„Komunikatu" pojawiał się regularnie w listach aż do grudnia 1932. Ogólna jego koncepcja powstała
w zasadzie do jesieni 1930 г., a głównym założeniem było „«a.r. » jako rzeczywista awangarda"
(list z 5 VII 1930; podkr. autora). I tym razem treść „Komunikatu" oraz jego dzieje znalazły odbicie w ko-
respondencji. Wiadomo z niej także, że zarówno tematy, jak i ich opracowanie uzgadniane były ze Sta-
8 „Europa", 1930, nr 9 (6), s. 287, 288.
9 „L'Art Contemporain — Sztuka Współczesna", 1930, nr 3, dodatek s. 4.
10 „Głos Literacki", 1930 nr 5 (51), s. 4.
11 Galiński, op. cit.
12 Cytowane listy J. Przybosia do J. Kurka pochodzą z Archiwum „Linii' znajdującego się w zbiorach specjalnych Biblio-
teki Instytutu Badań Literackich, nr inw. 878.
19 — Rocznik Historii Sztuki t. IX
289
Silna indywidualność członków grupy, ich głębokie przekonanie o słuszności i wartości własnych
poszukiwań znalazły wyraz w zdaniach: „«a.r.» współtworzy, nic naśladuje, współdziałając w ruchu
awangard artystycznych Europy, rozszerza zakres zdobywczości swych idei. «a.r. » tylko daje w Polsce
twórczość i nowoczesność" — brzmiało to niemal arogancko. Lapidarność tych sformułowań, ich strona
redakcyjna, była dziełem Przybosia, ale myśl (w tym wypadku) należała do Strzemińskiego, który dłuższe
uzasadnienie swych poglądów na stan sztuki polskiej i zadania ,,a.r." zamieścił w liście z 21II1930 r. Na
kilku stronach—jak zawsze z pasją — omawiał nurtujące go problemy, podsuwał zagadnienia, które
jego zdaniem powinny znaleźć się w projektowanej odezwie, radził się, upewniał co do ich słuszności.
Główne wytyczne programu głoszonego przez „Komunikat «a.r. »" nr 1 stanowiły krótkie wypun-
ktowanie myśli zawartych w podstawowych pracach teoretycznych Strzemińskiego: Unizm w malar-
stwie i Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego. Dołączona tylko została do tego poezja.
Postulowano maksymalną kondensację formy i zawartych w niej treści; jednorodność budowy dzieła
sztuki; umiejętność konsekwentnego i logicznego organizowania całej powierzchni i całej przestrzeni
malarstwa, rzeźby, architektury.
Po wielokrotnych konsultacjach listownych na temat treści „Komunikatu", jego formy, możliwości
wydawniczych i układu drukarskiego, ukazał się on w marcu 1930 r. w postaci jednokartkowej ulotki.
Rozpowszechnianiem jej zajęli się: na Warszawę— Stażewski; na Wilno, Lublin, Łódź i Poznań —
Strzemiński ; na Kraków i Śląsk — Przyboś (w Krakowie za pośrednictwem Kurka). Pierwszy etap ataku
Strzeiniński ocenił optymistycznie. „Istnienie «a.r. » już twardo postawiono. Stażewski rozdał komuni-
katy krytykom i rozmaitym ludziom i wyłożył na stolikach w Ziemiańskiej, gdzie były rozchwytane.
Mało. Nie trafiło do młodych" (list z 26 IV 1930). W myśl zasady, że „Musimy każdemu wypełnić oczy
i uszy «a.r. кт. Nie tylko jedność ideologiczna, lecz i jedność firmy, marki, z którą by się liczyli i pamię-
tali" (3 III 1930) —treść „Komunikatu" starano się przedrukować w różnych pismach lub chociaż za-
mieścić wiadomość o powstaniu grupy i jej założeniach. Pełny tekst wydrukowała w czerwcowym nu-
merze „Europa"8. Wybrany fragment przesłano do redakcji „Cercie et Carré" — nic spotkał się on jed-
nak ze zrozumieniem. Donosił o tym Brzękowski: „Scuphor nic chce zamieścić przełożonego przeze
mnie ustępu z manifbstu «a.r.»—jest oburzony o to, że występujecie przeciw Corbusierowi, («a nie
Corbusicrowskie parowce »), którego jest zaciekłym zwolennikiem" (20 VI 1930). Ostatecznie fragment
ten —już tylko w wersji polskiej — znalazł się w dodatku do numeru 3 „L'Art Contemporain", wydru-
kowanym w Cieszynie9. Poza tymi dwoma przedrukami spowodowanymi przez członków grupy, uka-
zała się w prasie jedna nic nie mówiąca i fałszywie zredagowana notatka w „Głosie Literackim"10, a nieco
później, przy również fałszywie podanej wiadomości o „a.r.", w książce Galińskiego znalazły się fragmenty
„Komunikatu" dotyczące poezji i ogólnych założeń grupy11. Niezaintcrcsowanc sprawami Nowej Sztuki
społeczeństwo nie podjęło jednak rzuconego mu wyzwania; ale nim „Komunikat grupy «a.r. »", nr 1,
trafił do czytelników, jego autorzy myśleli już o następnym.
16 kwietnia Przyboś pisał do Kurka12: „W maju należałoby wydać «Komunikat» nr 2. Przemyśli-
wam nad formą i środkami pieniężnymi. [...] Charakter naszego «Komunikatu» ma być aktualnościowy
i atakujący. Strzemiński zaatakowałby epigonów malarskich, ja rozprawiłbym się z „Miesięcznikiem
Liter.", a Wy? Chodziłoby o krótki, rzeczowy i ostry artykulik." Do współpracy z Kurkiem nic doszło,
natomiast z cytowanego fragmentu widać, że treść przyszłego „Komunikatu" była już uzgadniana między
Przybosiem a Strzeinińskim, mimo że w zachowanej korespondencji Strzemińskiego projekt wydania
„a.r." 2 pojawił się dopiero w czerwcu jako sprawa natury finansowej. „Czy poszło cokolwiek z rysun-
kami. Myślę, że za nie można by «Komunikat» № 2" (9 VI 1930). Przez następne 2-j- roku problem
„Komunikatu" pojawiał się regularnie w listach aż do grudnia 1932. Ogólna jego koncepcja powstała
w zasadzie do jesieni 1930 г., a głównym założeniem było „«a.r. » jako rzeczywista awangarda"
(list z 5 VII 1930; podkr. autora). I tym razem treść „Komunikatu" oraz jego dzieje znalazły odbicie w ko-
respondencji. Wiadomo z niej także, że zarówno tematy, jak i ich opracowanie uzgadniane były ze Sta-
8 „Europa", 1930, nr 9 (6), s. 287, 288.
9 „L'Art Contemporain — Sztuka Współczesna", 1930, nr 3, dodatek s. 4.
10 „Głos Literacki", 1930 nr 5 (51), s. 4.
11 Galiński, op. cit.
12 Cytowane listy J. Przybosia do J. Kurka pochodzą z Archiwum „Linii' znajdującego się w zbiorach specjalnych Biblio-
teki Instytutu Badań Literackich, nr inw. 878.
19 — Rocznik Historii Sztuki t. IX