Rocznik Historii Sztuki (10.1974)

RZECZY, ŚWIADOMOŚĆ I NAZWY W ETNOMUZYKOLOGU

47

[melodie

zarówno piosenki taneczne, jak i teksty
słowne związane z obrzędem weselnym.
Polne to piosenki zazwyczaj dłuższe, śpie-
wane dość wolno, na polu, na pastwisku,
podczas darcia pierza, lecz także podczas
wesela w roli nieobrzędowych interme-
diów. Muzycznie można je charakteryzo-
wać następująco: dość liczne i różne typy
melodyczne, nie pokrywające się jednak
z weselnymi, sobótkowymi, dożynkowy-
mi, do tańca, pieśniami i kolędami. Swia-
tówki (przykład 7) są nader charakterys-
tyczne dla Sandomierszczyzny, Z czego 7. Puszcza Sandomierska, Żupawa
zdają sobie sprawę informatorzy. Są to me-
lodie (w poszczególnych wsiach od kilku do kilkunastu wątków), do których śpiewa się piosenki tanecz-
ne, lecz także część tekstów obrzędowych weselnych, dożynkowych i sobótkowych. Brak stałego związku
tekstu z melodią przypomina sytuację znaną z innych regionów: Łęczyckiego, Sieradzkiego, Podhala i in.
Z punktu widzenia muzycznego jest to

ROZGOWWOWE N CZEPWOWE
PRZY RÓZDZE PRZY UBIERANIU

DO ŚLUBU POLKA PRZYŚPIEWKA WALEC

KRAKOWIAK

KOŁYSANKI, RYMOWANKI, GRY, ZABAWY DZIECI

WESELNE

t

PRZY WICIU RÓZGI s

NA DZIEŃDOBRY Ś

NA PRZYWITANIE GOŚCI Ś i P

PRZED WYDAZDEM DO KOŚCIOŁA Ś i P
WĘDROWNE P

PO PRZYJEŹDZIE Ś

/

DO OCZEPIN

śpiewki

CHMIEL [taniec] s
PRZEPIÓRKA [taniec] Ś

[NIEWESELNE] ^- TANIEC ~ WALC

przyśpiewki poLKA p

oberek p

P

jedna z najbardziej jednolitych grup, wy-
różniająca się taktem trójdzielnym, rytma-
mi mazurkowymi, tempem rubato, opada-
jącym zazwyczaj kierunkiem melodii, długo
wytrzymaną, czołową interjekcją („Oj").
Odchylenia od tej charakterystyki są rzad-
kie i niezbyt znaczne. Na końcu zwrotki
światówki można —jak mówią informato-
rzy — krzykoć, tzn. artykułować w charak-
terystyczny sposób i w wysokiej pozycji
głosowej dwie (lecz także mniej albo wię-
cej) sylaby, np. ,,o — o". Światówki, zwa-
ne także światówami, światowymi20, wędro-
wymi, śpiwami, należą do dominującego tutaj
dawniej melodycznego repertuaru tanecz-
nego, który dzisiaj ulega znacznemu roz-
budowałam przez różnorodne importy.
Przy repertuarze w rodzaju światówek spo-
tyka się uzupełniające określenia, które do-
kładniej precyzują o jaką melodię chodzi. płacz rymowanki kołysanki ----

Spotyka się nazwy pochodzące od miejsco- 8. Puszcza Sandomierska, Nart Nowy

wości lub nazwisk (od nazwiska muzykan-
ta lub śpiewaka), określające sposób zaczynania melodii (górne — z wysokiej pozycji, dolne — z pozycji
średniej skali utworu) i in.

Przed 151 laty Karol Kurpiński ogłosił w redagowanym przez siebie „Tygodniku Muzycznym" za-
stanawiająco trafny artykuł o polskim folklorze muzycznym21. Jedną z tez artykułu, która zachowała do
dzisiaj wartość, jest, że podstawową regionalizację etnomuzyczną Polski należy przeprowadzać w oparciu
o strefy występowania różnych rodzajów piosenek tanecznych, charakterystycznych dla poszczególnych
obszarów. Intuicja i zmysł obserwacji Kurpińskiego musi budzić podziw i uznanie, tym bardziej, że nie
dysponował jeszcze żadnymi materiałami etnomuzycznymi z obszaru polskiego.

kolędy ? ś

[doroczne]- z misiem ? ś

s-śpiewki

p- przys'piewki

20 Nazwę Światowe pieśni nosi w tytule zbiór Michała Tomaszczyka wydany w 1798 r. w Królewcu (patrz Cz. Hcrnas;
W kalinowym lesie, Warszawa 1965, zwłaszcza 1.1, s. 151 п., i t. 2, s. 199 п.). Związek nazw, odnoszących się do pieśni z różnych
terenów i odmiennych treściowo oraz formałno-literacko, wymagałby ostrożnego zbadania.

21 K. Kurpiński, O pieśniach w ogólności, „Tygodnik Muzyczny", 1820, nr 6—26, zwłaszcza nr 8 i 9.