Rocznik Historii Sztuki (10.1974)

48

JAN STĘSZEWSKI

POLNE WESELNE SOBÓTKOWE DOŻYNKOWE PIEŚNI KOLĘDY
WESÓŁOWKI

ŚWIATOWY
ŚPIWY MARSZ

ODjEZDNY

CHMIEL PRZEPIÓRKA

Cząstkową ilustracją tezy Kurpińskiego jest
sytuacja w zakresie przyśpiewek w okolicach
Sandomierza (wykres 13). W widłach Wisły
i Sanu, u Lasowiaków, dominują dwumiaro-
wc, synkopowane śpiewki, które stylem i struk-
turą ostro kontrastują z sandomierskimi trój-
miarowymi, wcześniej opisanymiświatówkami.
Granice geograficznego zasięgu obu formuł są
wyraźne, czemu odpowiada wyraźnie świado-
mość tamtejszej ludności. Można by przytoczyć
wiele innych dowodów kontrastów muzycz-
nych i kulturowych lewobrzeżnych Sando-
mierzan i Lasowiaków, np. odrębności kla-
syfikacji muzycznych (zaznaczone na wykresie
jako klasyfikacje typu A i B), Sandomierza-
nie nazywają Lasowiaków Galonami, Laso-
9. Sandomierskie, Bilcza wiacy Sandomierzan równie pejoratywnie Pa-

rasolami. Przezwisko Galony pochodzi od naz-
wy Galicja i wiąże się z granicą zaboru austriacko-rosyjskiego, która przebiegała mniej więcej Wisłą po
ujście Sanu. Poborzanie, którzy stosunkowo późno skolonizowali teren prawej, górnej części szkicu, wy-
kazują pod względem repertuaru melodyczno-tanecznego, nie ukrywaną zresztą przez nich, zależność od
folkloru Sandomierskiego. Nazwy Zawiślak i powiślak, używane obok nazwy światówka, wskazują na kie-
runek migracji, adaptowanego zresztą tutaj materiału muzycznego.

Ostatni przykład (wykres 14) przedstawia klasyfikację ludową Podhalan, najbogatszą co do szczegóło-
wości i ostrości wyodrębnionych grup, także wyraźnie najbardziej muzycznie (i tanecznie) determinowaną.
Szczegółowość klasyfikacji jest posunięta tak daleko, że Górale potrafią nazwami określić, o jaką kon-
kretnie nutę, czyli melodię, chodzi. Stylistyczna jednolitość grup większych, takich jak ozwodne czy krze-
sane, jest z punktu widzenia muzycznego zadziwiająca, choć u podłoża najważniejszych rozróżnień leżą
kryteria muzyczne i choreotcchniczne tańców (na co wskazują także nazwy). Poszczególne nuty taneczne
składają się na dwa, zasadnicze na Podhalu, cykle taneczne, zwane góralskim i zbójnickim. Nazwa zielone
pochodzi od pierwszych słów tekstu słownego: Zielona rutka, jałowiec, i obejmuje kilka różnych melodii,
ale nieodmiennie występujących w funkcji kończących taniec góralski; gdy muzyka gra zieloną nutę,
tancerz wykonuje parę obrotów wspólnie z partnerką. Na określenie niektórych grup, takich jak importy,
ballady, tańce, Górale nie potworzyli zbiorczych nazw. Materiał zawarty w tych grupach pod wieloma
względami odcina się od najbardziej charakterystycznych cech stylu muzyki Podhalan. Także w grupie
weselnych nut znajdują się melodie o dość różnej proweniencji i właściwościach, część z nich wyraźnie

nawiązuje do wątków muzycznych spotyka-

nych na obszarach położonych bardziej na
północ. Podczas gdy kryterium wyróżnienia
pod względem muzycznym takich grup, jak:
krzesane, inaczej zwane drobnymi (przykład 8),
ozwodne, inaczej nazywane rozwodnymi (przyr-
kład 9), części nut weselnych, są rytmika i bu-
dowa frazy, to wierchowe, inaczej nazywane
ciągnionymi (przykład 10), Górale określają
jako nietaneczne, śpiewane wolniej, często
z rozluźnieniem rygoru metrycznego i ryt-
micznego, na otwartej przestrzeni, prawie
zawsze na głosy. Te same melodie wierchowe
wykonane inaczej, w tempie i rytmie tanecz-
nym, stają się ozwodnymi. Inne, uświadomione
kołysanki, gry, zabawy dzieci, rymowanki, LABiDZENiE ---- przez Górali powiązania międzygrupowe po-

10. Sandomierskie, Świecica kazują w wykresie strzałki.

POLNE WESELNE DOŻYNKOWE KOŚCIELNE

WOLNIEJSZE, SKOCZNE,
DŁUGIE krótkie,
śpiewki

walczyki

inowe \ \ 4 OBERKI

CZEPINOWe\ / światowe

____ wędrowe