DOI Heft:
I: Z zagadnień teorii sztuki
DOI Artikel:Stęszewski, Jan: Rzeczy, świadomość i nazwy w badaniach etnomuzykologicznych: (na przykładzie polskiego folkloru)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14269#0060
54
JAN STĘSZEWSKI
pozwalają na analizę konkretnej kultury muzycznej przez pryzmat pojęć oraz funkcp i znaczeń wytworzo-
nych i stosowanych przez tę kulturę. Pouczają one, jak dalece odbiegają od nich wykształcone na nutach,
na „opusowej" muzyce, zdeterminowane europocentrycznic oraz przez muzykę artystyczną nasze narzędzia
analizy muzycznej. Badania etnomuzykologiczne, zwłaszcza porównawcze i diachroniczne, koncentrują
się nazbyt czçs'o, a niekiedy wyłącznie na stronie morfologicznej faktów muzycznych, często wyrwanych
z kontekstów, bez relacji do całokształtu kultury, a jeszcze częściej opartych na nutach, a nie na żywej
muzyce. Wierzę, że —jak chce Husmann — „sprawy nie mają się tak, iż dla różnych kultur i różnych
czasów musiały powstawać każdorazowo odmienne światy pojęć. Im ogólniejsza problematyka, tym po-
dobniejsze z na-ury rzeczy sformułowania; wielkie, główne pojęcia, które opisują ogólne aspekty muzycz-
nego dzieła, są wspólne wszystkim czasom i wszystkim kulturom. [...] W tych przypadkach, gdy chodzi
o rozumienie najbardziej wewnętrznej, wspólnej wszechczasom i wszystkim ludom istoty muzyki, perspek-
tywa analizy historycznej musi zawieść. Uzasadnienie zatem tych pojęć leży już przed zakresem metody
analitycznej. Odnoszą się one do całkiem innej kwestii, mianowicie jak oddziałują obiektywnie dane
czynniki tego, co muzyczne, na to, co subiektywno-duchowe"24. Rzeczy, z którymi nie wiążą się znacze-
nia i wartości, są w jakimś sensie jednak zubożone lub nawet martwe. Przestają być „humanistyczne".
Stwierdzam to nie w tym cełu, aby zakwestionować rolę badań porównawczych, wartość aparatu poję-
ciowego etnomuzykologu i muzykologii systematycznej, ale by zwrócić uwagę, że istnieje wiele perspek-
tyw widzenia spraw i rzeczy.
Luis J. Prieto uważa, że z chwilą, gdy człowiek uporządkował świat w klasy, „wszechświat stał się
czymś ludzkim; mógł być pomyślany — a więc w pewnym sensie takim, jakiego by człowiek pragnął.
Od tego momentu stała się możliwa historia — różna od historii naturalnej". To uporządkowanie
świata „wcale nie było dane uprzednio, w «stanie utajonym », lecz przeciwnie: zależy ono od użyteczności,
jaką człowiekowi dogodnie jest przypisywać sygnałom, by jak najlepiej służyły jego potrzebom"25.
OBJECTS, CONSCIOUSNESS AND NAMES IN ETHNOMUSICOLOGICAL STUDIES.
ON THE BASIS OF POLISH FOLKLORE
Gcnerally speaking, facts from reality surrounding a man or a social group fmd their correlates in the form of consciousness.
Betwcen on the one hand individual and social consciousness and on the other the language there oceur certain significant rela-
tions. Particularly significant is the fact that reality, consciousness and language do not remain within im mutable functional
Systems. Since the study of the consciousness factor cannot be direct, a very important role falls to studies of nam.es and notions,
expressing characteristically and individually the cognition of reality : through the reality of the network of names and notions
in the given language, in the given social group and at the given time. The splitting-up and bending of reality as seen through
the prism of the formed system of names and notions remains closely linkcd with the given culture.
In this connection, an important directive émerges to the effect that the study of the shape of culture may and should be
undertaken by cognizing it not simply from the inside — such as by the distinguishing Systems of notions operating in the cul-
ture, dismembering such reality or the sections of it (e.g. music) — as regards both the plane of contents and that of the for-
mal-logical. The student of culture should realise that his notional apparatus may be far separated from the system of notions,
used by the members of the spécifie culture community, that thèse notions are a function of culture, and that they shape the
way in which members of the community regard culture, primarily their own, but also alien. The names for désignâtes and
facts of a given culture are the manifestation of the particular notional elaborations of the surrounding culture reality, and also
shape functionally important relations and opposites in meaning.
In ethnomusicology, the compréhension of musical cultures by référence to characteristic Systems of notions concerning
thèse cultures is not exceptional, though not particularly fréquent. That problem has bcen touched upon by, among others,
H. Husmann, H. Besseler, M. Schneider as regards extra-European cultures, which in part possess their own elaborated theory
of music, fixed in writing. The subject of the présent study is music which lacks any theory consciously elaborated by the mem-
bers of the given culture community, and in particular music and theory of music recorded in writing by such community.
The first Polish folklorist to treat musical folk names with piety was S. Mierczyński.
Examples which are the subject of the présent article concern the system of names determining the types and kinds of vocal
and instrumental folklore of villages inhabited by the Żywiec and Podhale highlanders, by the Kurpians from Green Forest,
by Sandomierzans, Lasowiaks from the Sandomierz Forest, and by the Lublin Poborzans.
The évidence meticulously analysed here enables us to propose a hypothesis that folk ,,autoclassifications" are not always
sufficiently sharp and exhaustive, and yet in certain régions they are sufficiently rich in names to enable us in practice fully to
24 Husmann, Einfiihrung..., s. 11.
2э L.J. Prieto, Przekazy i sygnały, Warszawa 1970, s.'10—11.
JAN STĘSZEWSKI
pozwalają na analizę konkretnej kultury muzycznej przez pryzmat pojęć oraz funkcp i znaczeń wytworzo-
nych i stosowanych przez tę kulturę. Pouczają one, jak dalece odbiegają od nich wykształcone na nutach,
na „opusowej" muzyce, zdeterminowane europocentrycznic oraz przez muzykę artystyczną nasze narzędzia
analizy muzycznej. Badania etnomuzykologiczne, zwłaszcza porównawcze i diachroniczne, koncentrują
się nazbyt czçs'o, a niekiedy wyłącznie na stronie morfologicznej faktów muzycznych, często wyrwanych
z kontekstów, bez relacji do całokształtu kultury, a jeszcze częściej opartych na nutach, a nie na żywej
muzyce. Wierzę, że —jak chce Husmann — „sprawy nie mają się tak, iż dla różnych kultur i różnych
czasów musiały powstawać każdorazowo odmienne światy pojęć. Im ogólniejsza problematyka, tym po-
dobniejsze z na-ury rzeczy sformułowania; wielkie, główne pojęcia, które opisują ogólne aspekty muzycz-
nego dzieła, są wspólne wszystkim czasom i wszystkim kulturom. [...] W tych przypadkach, gdy chodzi
o rozumienie najbardziej wewnętrznej, wspólnej wszechczasom i wszystkim ludom istoty muzyki, perspek-
tywa analizy historycznej musi zawieść. Uzasadnienie zatem tych pojęć leży już przed zakresem metody
analitycznej. Odnoszą się one do całkiem innej kwestii, mianowicie jak oddziałują obiektywnie dane
czynniki tego, co muzyczne, na to, co subiektywno-duchowe"24. Rzeczy, z którymi nie wiążą się znacze-
nia i wartości, są w jakimś sensie jednak zubożone lub nawet martwe. Przestają być „humanistyczne".
Stwierdzam to nie w tym cełu, aby zakwestionować rolę badań porównawczych, wartość aparatu poję-
ciowego etnomuzykologu i muzykologii systematycznej, ale by zwrócić uwagę, że istnieje wiele perspek-
tyw widzenia spraw i rzeczy.
Luis J. Prieto uważa, że z chwilą, gdy człowiek uporządkował świat w klasy, „wszechświat stał się
czymś ludzkim; mógł być pomyślany — a więc w pewnym sensie takim, jakiego by człowiek pragnął.
Od tego momentu stała się możliwa historia — różna od historii naturalnej". To uporządkowanie
świata „wcale nie było dane uprzednio, w «stanie utajonym », lecz przeciwnie: zależy ono od użyteczności,
jaką człowiekowi dogodnie jest przypisywać sygnałom, by jak najlepiej służyły jego potrzebom"25.
OBJECTS, CONSCIOUSNESS AND NAMES IN ETHNOMUSICOLOGICAL STUDIES.
ON THE BASIS OF POLISH FOLKLORE
Gcnerally speaking, facts from reality surrounding a man or a social group fmd their correlates in the form of consciousness.
Betwcen on the one hand individual and social consciousness and on the other the language there oceur certain significant rela-
tions. Particularly significant is the fact that reality, consciousness and language do not remain within im mutable functional
Systems. Since the study of the consciousness factor cannot be direct, a very important role falls to studies of nam.es and notions,
expressing characteristically and individually the cognition of reality : through the reality of the network of names and notions
in the given language, in the given social group and at the given time. The splitting-up and bending of reality as seen through
the prism of the formed system of names and notions remains closely linkcd with the given culture.
In this connection, an important directive émerges to the effect that the study of the shape of culture may and should be
undertaken by cognizing it not simply from the inside — such as by the distinguishing Systems of notions operating in the cul-
ture, dismembering such reality or the sections of it (e.g. music) — as regards both the plane of contents and that of the for-
mal-logical. The student of culture should realise that his notional apparatus may be far separated from the system of notions,
used by the members of the spécifie culture community, that thèse notions are a function of culture, and that they shape the
way in which members of the community regard culture, primarily their own, but also alien. The names for désignâtes and
facts of a given culture are the manifestation of the particular notional elaborations of the surrounding culture reality, and also
shape functionally important relations and opposites in meaning.
In ethnomusicology, the compréhension of musical cultures by référence to characteristic Systems of notions concerning
thèse cultures is not exceptional, though not particularly fréquent. That problem has bcen touched upon by, among others,
H. Husmann, H. Besseler, M. Schneider as regards extra-European cultures, which in part possess their own elaborated theory
of music, fixed in writing. The subject of the présent study is music which lacks any theory consciously elaborated by the mem-
bers of the given culture community, and in particular music and theory of music recorded in writing by such community.
The first Polish folklorist to treat musical folk names with piety was S. Mierczyński.
Examples which are the subject of the présent article concern the system of names determining the types and kinds of vocal
and instrumental folklore of villages inhabited by the Żywiec and Podhale highlanders, by the Kurpians from Green Forest,
by Sandomierzans, Lasowiaks from the Sandomierz Forest, and by the Lublin Poborzans.
The évidence meticulously analysed here enables us to propose a hypothesis that folk ,,autoclassifications" are not always
sufficiently sharp and exhaustive, and yet in certain régions they are sufficiently rich in names to enable us in practice fully to
24 Husmann, Einfiihrung..., s. 11.
2э L.J. Prieto, Przekazy i sygnały, Warszawa 1970, s.'10—11.