Rocznik Historii Sztuki (10.1974)

SPÓJNOŚĆ CZASU I PRZESTRZENI

67

7. Nicolas Schoffer, Lux II (1957—1965)

nam w dniu dzisiejszym. Przestrzeń i Czas są jedynymi formami, na których budowane jest życie, dla-
tego też na nich trzeba budować sztukę. [...] Któż wskaże nam formy bardziej od nich skuteczne? Któż
jest tak wielki, by dać solidniejsze podstawy? [...] Dać wyraz naszemu odczuwaniu świata w kategoriach
Przestrzeni i Czasu — oto jedyny cel naszej twórczości plastycznej. [...] Uznajemy za nowy element sztuki
RYTMY KINETYCZNE, jako główne formy naszego odczucia rzeczywistego czasu"11.

Wkrótce potem Moholy-Nagy i Kemény wystąpili z manifestem o Systemie sił dynamiczno-konstruktyw-
nych (1922), a w ślad za nieśmiałymi eksperymentami sprzed pierwszej wojny światowej posypały się
nowe, coraz liczniejsze i odważniejsze. Projekt pomnika III Międzynarodówki Tatlina (1919—1920),
machina świetlna (Lichtrequisit) Moholy-Nagy ego (1930), mobile Caldera (od 1932), wreszcie pewne prze-
jawy pop-artu, to niektóre tylko etapy owej tendencji. Wspomniana książka Franka Poppera o sztuce
kinetycznej pozwala prześledzić jej ewolucję.

Przechodząc do bliższych nam w czasie i bardziej impresjonujących prób włączenia ruchu fizycznego
do dzieł plastyki, zwróćmy uwagę na fakt, że w naszych rozważaniach prawie niepostrzeżenie przekroczy-
liśmy próg bardzo istotny. Otóż z chwilą gdy dwuwymiarowym lub trójwymiarowym wytworom
sztuk plascycznych nada się ruch rzeczywisty, wkraczają one w sferę sztuki widowiskowej. Nawet
jeśli wahamy się, czy objąć mianem widowiska tak rudymentarne formy kinetyczne, o jakich była mowa
dotychczas, wystarczy zapoznać się z rozwojem tej dziedziny działalności artystycznej po roku 1950,
aby przekonać się o jej niewątpliwie widowiskowym charakterze.

Jednym z przykładów może być Cosmorama Sandu Dariégo. W baraku o wymiarach 2,5x4x2,5 m
ruchy obrotowe „przekształcalnych struktur" zsynchronizowane są z grą reflektorów, co daje bardzo
różnorodne efekty wizualne, włącznie z przechodzeniem od dwuwymiarowości do trójwymiarowości
i odwrotnie. Wystawy Kunst Licht Kunst w Eindboven (Holandia) w 1966 r. i Lumière et Mouvement
w Paryżu w 1967 r. stały się okazją do zaprezentowania szerokiego wachlarza form sztuki kinetycznej,
z których niejedną należy bez wątpienia uznać za widowisko. Poszukiwania Nicolasa Schôffera, zwłaszcza
jego konstrukcje ,,spacjo-dynamiczne", zmierzają do wyprowadzenia sztuki kinetycznej pod gołe niebo
i do jej integracji z architekturą i z otoczeniem miejskim. Przypomnijmy jego ruchome wieże o napędzie

11 Cyt. w przekładzie A.Jakimowicza, według: Artyści o sztuce. Od van Gogha do Picassa, wybrały i opracowały E. Grabska
H. Morawska, Warszawa 1969, wyd. 2, s. 334—339.