DOI Heft:
II: Z zagadnień historii sztuki
DOI Artikel:Mossakowski, Stanisław: Symbolika pieczęci Mikołaja Kopernika
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14269#0234
228
STANISŁAW MOSSAKOWSKI
w Gdańsku w 1539 г., gdzie w imieniu swego nauczyciela krytykuje dawniejszych astronomów m. in.
za to, że „swoje teorie [...] nie dosyć ściśle odnosili do tego prawidła, które ostrzega, iż porządek i ruchy
kręgów niebieskich opierają się na najdoskonalszym systemie. Chociaż bowiem oddajemy im —jak się
godzi — najgłębszą cześć, jednak należałoby im zaiste życzyć, aby w ustanawianiu harmonii ruchów
naśladowali muzyków, którzy jedną strunę już to napinając już zwalniając dopóty z najwyższym staraniem
i pilnością formują i stroją dźwięki wszystkich innych, dopóki nie wydadzą [one] razem pożądanej harmonii
i w żadnej jakikolwiek dysonans nie da się zauważyć"30.
Przekonanie o harmonijności struktury świata wynikało u Kopernika —jak wiadomo — z głębokiej
wiary w słuszność tzw. „aksjomatu Platona", czyli twierdzenia, że w doskonałym kosmosie dopuszczalne
są jedynie doskonałe ruchy, tj. koliste i jednostajne. Innymi słowy, że wszelkie obserwowane z ziemi
biegi ciał niebieskich muszą się dać sprowadzić do prostej kombinacji takich właśnie doskonałych ruchów31.
Twierdzenie to oraz absurda opinio pitagorejczyków, tzn. ich domniemanie, że ziemia może się także po-
ruszać32, stały się kamieniami węgielnymi, na których Kopernik wzniósł swoją teorię budowy świata.
Do odrzucenia geocentrycznej wizji kosmosu pozostawionej w spadku przez starożytną astronomię przy-
czyniło się zatem, rzecz na pozór paradoksalna, nawiązanie do tradycyjnych poglądów starożytnej filo-
zofii sięgających czasów Pitagorasa i Platona.
„Otóż w ten sposób ja — czytamy we wspomnianym liście dedykacyjnym — [...] po wielu długo-
letnich obserwacjach przekonałem się wreszcie, że jeżeli ruchy pozostałych planet odniesie się do krążenia
Ziemi i ujmie w liczby w stosunku do obiegu każdej oddzielnej planety, to stąd nie tylko dadzą się wy-
wieźć ich zjawiska, lecz że nadto porządek i rozmiary, odnoszące się do wszystkich planet i ich sfer, a także
samo niebo tak ściśle z sobą powiążą, że w żadnej jego części niczego przestawić się nie da bez zamieszania
w pozostałych częściach i w całym wszechświecie"33. „Odnaleźliśmy zatem w tym porządku — oznajmia
z kolei w słowach pełnych dumy w słynnym dziesiątym rozdziale pierwszej księgi De revolutionibus —
zadziwiający ład świata i ustalony, zharmonizowany związek między ruchem a wielkością sfer, jakiego
w inny sposób odkryć niepodobna"34. A zatem to, o co daremnie zabiegali wszyscy dawniejsi astronomo-
wie i myśliciele — zdaniem Kopernika — w jego teorii zostało nareszcie zrealizowane35.
Dzieło Retyka, o którym była już mowa, informuje m. in., że Kopernik był skłonny doszukiwać się
potwierdzenia doskonałości i harmonijnej budowy swojej wizji świata nawet w fakcie, iż jego teoria zre-
dukowała ilość ruchomych sfer planetarnych z siedmiu do sześciu. „Jest zatem sześć tylko kręgów rucho-
mych — czytamy w relacji Retyka — [...] I doprawdy, któż wybrałby inną liczbę od szóstki dogodniej-
szą i stosowniejszą? mógłżeby przekonać łatwiej śmiertelnych, że Bóg, Stwórca i Budowniczy świata
według innej liczby podzielił cały ten wszechświat na swoje kręgi? ona bowiem w największej jest czci
zarówno w świętych wyroczniach boskich, jak i u pitagorejczyków oraz innych filozofów. Cóż zaś sto-
sowniej szego dla tego Boga budującego, jak zamknąć to pierwsze i najdoskonalsze dzieło w pierwszej
i również najdoskonalszej liczbie?"36 Liczba sześć uznana była przez pitagorejczyków za pierwszą liczbę do-
skonałą [primus humérus perfectus), a nawet za liczbę najdoskonalszą (numerus perfectissimus), jako pierwsza
ze zbioru rzadkich liczb, których dzielniki całkowite w sumie dają ich wartość (6 jest całkowicie podzielna
przez 1, 2 i 3, a l-|-2-j-3 — 6). Pisarze żydowscy i chrześcijańscy, jak np. Filon Aleksandryjski i św. Augu-
30 „huius doctrinae artifices [...] suas theorias [...] parum severe ad illam regulam revocaverunt, quac ordinem et motus
orbium eoelestium, absolutissimo systematc constare admonet. Ut enim amplissime suum honorem illis — quemadmodum par
est —■ tribuamus, tamen optandum пае crat, ut in harmonia motuum constituenda, Musicos fuissent imitari, qui chorda una
vel extensa vel remissa, caeterarum omnium sonos tamdiu summa cura et diligentia adhibita formant et attemperant, donec
omnes"śiinul exoptatum référant concentum, ncque in nulla dissoni quicquam annotetur" (Kheticus, op. cit., к. nlb.). Tłum.
polskie Wasiutyńskiego, op. cit., s. 434.
31 A. Birkcnmajer, Objaśnienia..., [w:] Kopernik, 1953, s. 89, 102—103.
32 A. Birkcnmajer, Kopernik jako filozof..., s. 52—53.
33 Kopernik, 1953, s. 18, 48.
34 Kopernik, 1953, s. 39, 71. Zob. także Objaśnienia A. Birkenmajera, s. 102.
3o A. Birkcnmajer, Objaśnienia [w:] Kopernik, 1953, s. 115—116.
36 ,,Suntque ita sex tantum orbes mobiles [...] Et quidem senario numéro quis commodiorem alterum, et digniorem ele-
gerit? quoque totum hoc universum suos in orbes a Deo conditore, mondique opifice distinctum, mortalibus facilius persua-
serit? Is namque cum in sacris Dei oraculis, tum à Pythagoraeis, reliquisque philosophis ut qui maxime celebratur. Quid autem
huic Dei opifitio convenientius, quam ut primum hoc et perfectissimum opus, primo et eodem perfectissimo numéro includa-
tur" (Rheticus, op. cit., k. nlb.). Tłum. Wasiutyński, op. cit., s. 437.
STANISŁAW MOSSAKOWSKI
w Gdańsku w 1539 г., gdzie w imieniu swego nauczyciela krytykuje dawniejszych astronomów m. in.
za to, że „swoje teorie [...] nie dosyć ściśle odnosili do tego prawidła, które ostrzega, iż porządek i ruchy
kręgów niebieskich opierają się na najdoskonalszym systemie. Chociaż bowiem oddajemy im —jak się
godzi — najgłębszą cześć, jednak należałoby im zaiste życzyć, aby w ustanawianiu harmonii ruchów
naśladowali muzyków, którzy jedną strunę już to napinając już zwalniając dopóty z najwyższym staraniem
i pilnością formują i stroją dźwięki wszystkich innych, dopóki nie wydadzą [one] razem pożądanej harmonii
i w żadnej jakikolwiek dysonans nie da się zauważyć"30.
Przekonanie o harmonijności struktury świata wynikało u Kopernika —jak wiadomo — z głębokiej
wiary w słuszność tzw. „aksjomatu Platona", czyli twierdzenia, że w doskonałym kosmosie dopuszczalne
są jedynie doskonałe ruchy, tj. koliste i jednostajne. Innymi słowy, że wszelkie obserwowane z ziemi
biegi ciał niebieskich muszą się dać sprowadzić do prostej kombinacji takich właśnie doskonałych ruchów31.
Twierdzenie to oraz absurda opinio pitagorejczyków, tzn. ich domniemanie, że ziemia może się także po-
ruszać32, stały się kamieniami węgielnymi, na których Kopernik wzniósł swoją teorię budowy świata.
Do odrzucenia geocentrycznej wizji kosmosu pozostawionej w spadku przez starożytną astronomię przy-
czyniło się zatem, rzecz na pozór paradoksalna, nawiązanie do tradycyjnych poglądów starożytnej filo-
zofii sięgających czasów Pitagorasa i Platona.
„Otóż w ten sposób ja — czytamy we wspomnianym liście dedykacyjnym — [...] po wielu długo-
letnich obserwacjach przekonałem się wreszcie, że jeżeli ruchy pozostałych planet odniesie się do krążenia
Ziemi i ujmie w liczby w stosunku do obiegu każdej oddzielnej planety, to stąd nie tylko dadzą się wy-
wieźć ich zjawiska, lecz że nadto porządek i rozmiary, odnoszące się do wszystkich planet i ich sfer, a także
samo niebo tak ściśle z sobą powiążą, że w żadnej jego części niczego przestawić się nie da bez zamieszania
w pozostałych częściach i w całym wszechświecie"33. „Odnaleźliśmy zatem w tym porządku — oznajmia
z kolei w słowach pełnych dumy w słynnym dziesiątym rozdziale pierwszej księgi De revolutionibus —
zadziwiający ład świata i ustalony, zharmonizowany związek między ruchem a wielkością sfer, jakiego
w inny sposób odkryć niepodobna"34. A zatem to, o co daremnie zabiegali wszyscy dawniejsi astronomo-
wie i myśliciele — zdaniem Kopernika — w jego teorii zostało nareszcie zrealizowane35.
Dzieło Retyka, o którym była już mowa, informuje m. in., że Kopernik był skłonny doszukiwać się
potwierdzenia doskonałości i harmonijnej budowy swojej wizji świata nawet w fakcie, iż jego teoria zre-
dukowała ilość ruchomych sfer planetarnych z siedmiu do sześciu. „Jest zatem sześć tylko kręgów rucho-
mych — czytamy w relacji Retyka — [...] I doprawdy, któż wybrałby inną liczbę od szóstki dogodniej-
szą i stosowniejszą? mógłżeby przekonać łatwiej śmiertelnych, że Bóg, Stwórca i Budowniczy świata
według innej liczby podzielił cały ten wszechświat na swoje kręgi? ona bowiem w największej jest czci
zarówno w świętych wyroczniach boskich, jak i u pitagorejczyków oraz innych filozofów. Cóż zaś sto-
sowniej szego dla tego Boga budującego, jak zamknąć to pierwsze i najdoskonalsze dzieło w pierwszej
i również najdoskonalszej liczbie?"36 Liczba sześć uznana była przez pitagorejczyków za pierwszą liczbę do-
skonałą [primus humérus perfectus), a nawet za liczbę najdoskonalszą (numerus perfectissimus), jako pierwsza
ze zbioru rzadkich liczb, których dzielniki całkowite w sumie dają ich wartość (6 jest całkowicie podzielna
przez 1, 2 i 3, a l-|-2-j-3 — 6). Pisarze żydowscy i chrześcijańscy, jak np. Filon Aleksandryjski i św. Augu-
30 „huius doctrinae artifices [...] suas theorias [...] parum severe ad illam regulam revocaverunt, quac ordinem et motus
orbium eoelestium, absolutissimo systematc constare admonet. Ut enim amplissime suum honorem illis — quemadmodum par
est —■ tribuamus, tamen optandum пае crat, ut in harmonia motuum constituenda, Musicos fuissent imitari, qui chorda una
vel extensa vel remissa, caeterarum omnium sonos tamdiu summa cura et diligentia adhibita formant et attemperant, donec
omnes"śiinul exoptatum référant concentum, ncque in nulla dissoni quicquam annotetur" (Kheticus, op. cit., к. nlb.). Tłum.
polskie Wasiutyńskiego, op. cit., s. 434.
31 A. Birkcnmajer, Objaśnienia..., [w:] Kopernik, 1953, s. 89, 102—103.
32 A. Birkcnmajer, Kopernik jako filozof..., s. 52—53.
33 Kopernik, 1953, s. 18, 48.
34 Kopernik, 1953, s. 39, 71. Zob. także Objaśnienia A. Birkenmajera, s. 102.
3o A. Birkcnmajer, Objaśnienia [w:] Kopernik, 1953, s. 115—116.
36 ,,Suntque ita sex tantum orbes mobiles [...] Et quidem senario numéro quis commodiorem alterum, et digniorem ele-
gerit? quoque totum hoc universum suos in orbes a Deo conditore, mondique opifice distinctum, mortalibus facilius persua-
serit? Is namque cum in sacris Dei oraculis, tum à Pythagoraeis, reliquisque philosophis ut qui maxime celebratur. Quid autem
huic Dei opifitio convenientius, quam ut primum hoc et perfectissimum opus, primo et eodem perfectissimo numéro includa-
tur" (Rheticus, op. cit., k. nlb.). Tłum. Wasiutyński, op. cit., s. 437.