DOI Artikel:
Jurkowlaniec, Tadeusz: Nagrobki przedromańskie i romańskie w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14268#0027
NAGROBKI PRZEDROMAŃSKIE I ROMAŃSKIE W POLSCE
13. Konin-Stare Miasto, kościół 14. Królików, kościół p. w. Św. Michała Tum kol
par. p. w. Św. Piotra, płyta z krzy- Archanioła, płyta z krzyżem (nr kat. 10) Łęczyca Tum, ое-
żem (nr kat. 7) giata P" W' P- Marii'
płyta z krzyżem (nr
kat. 11)
wszechświat składa się z czterech elementów. Według Durandusa uległy one zepsuciu w ludziach grzesznych,
lecz zostaną uświęcone przez Krzyż67. Jeżeli przyjąć, że cztery guzy na nagrobku w Królikowie oznaczają
cztery składniki ludzkiej natury, można by wysunąć domysł, iż w dziele tym znalazła odbicie myśl, którą prze-
kazał Durandus. Na przeszkodzie w przyjęciu tej interpretacji stoi wszakże brak pewności co do znaczenia
owych guzów. Być może wiązały się one po prostu z kosmologiczną symboliką czworości. W takim razie wzno-
szący się nad nimi „zwycięski" krzyż oznaczałby zwycięstwo Chrystusa rozciągające się nad całym światem68.
Inną redakcję omawianego typu nagrobków stanowią płyty z wyobrażeniem krzyża w kolistym otoku zatk-
niętym na trzonku. Zachowały się one w Krakowie na Wawelu (nr kat. 9) i w Jasienicy Górnej (nr kat. 5). Jeżeli
fragment płyty w Wąchocku (nr kat. 27) jest częścią nagrobka, to i on przynależy do omawianej redakcji typu.
Spośród tych trzech obiektów tylko jeden został odkryty in situ: nagrobek w kościele ,,B" na Wawelu.
Na obszarze krajów sąsiadujących z Polską płyty z krzyżem wpisanym w pierścień zatknięty na trzonku za-
chowały się m.in. w Kolinie 69, Gô'hren70 i Wechselburgu71.
Znaczenie przedstawienia omawianej tu odmiany krzyża nie zostało dotychczas wyjaśnione. Być może są
to odwzorowania przedmiotów realnych. Wyjaśnienie ich funkcji nie jest jednak łatwe. Nie wiadomo bowiem
czy były to przedmioty pełniące funkcje krzyży procesyjnych72, czy też wyobrażenia fiabellów, których zastoso-
67 Lurker, op. cit., s. 333.
68 W sprawie związku znaku krzyża z symboliką kosmologiczną zob. G. B. Ladner, St. Gregory of Nyssa and St. Augustine
on the symbolism ofthe Cross, [w:] Late Classical and Médiéval Studies in Honor of Albert Mathias FriendJr., Princeton 1955, s. 88 —
95; V. H. Elbern, Species crucis - forma cjuadrata mundi, „Westfalen", 44, 1966, s. 174-185.
69 Por przyp. 56, nagrobek datowany na XII lub XIII w.
70 Płyta z pocz. XIII w. — Kdm. der Provinz Sachsen, H. 14: Amts-Hauptmannschaft Rochlitz, bearbeitet von R. Steche, Dresden
1890, s. 13, il. 5.
71 Ibidem, s. 95.
72 Zob. krzyż w ręku postaci na witrażu w Adampolu ze sceną Złożenia do grobu {Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. VIII:
Woj. lubelskie, z. 18: Pow. włocławski, орг. E. Smulikowska, Warszawa 1975, il. 84).
4 — Rocznik Historii Sztuki, XII
13. Konin-Stare Miasto, kościół 14. Królików, kościół p. w. Św. Michała Tum kol
par. p. w. Św. Piotra, płyta z krzy- Archanioła, płyta z krzyżem (nr kat. 10) Łęczyca Tum, ое-
żem (nr kat. 7) giata P" W' P- Marii'
płyta z krzyżem (nr
kat. 11)
wszechświat składa się z czterech elementów. Według Durandusa uległy one zepsuciu w ludziach grzesznych,
lecz zostaną uświęcone przez Krzyż67. Jeżeli przyjąć, że cztery guzy na nagrobku w Królikowie oznaczają
cztery składniki ludzkiej natury, można by wysunąć domysł, iż w dziele tym znalazła odbicie myśl, którą prze-
kazał Durandus. Na przeszkodzie w przyjęciu tej interpretacji stoi wszakże brak pewności co do znaczenia
owych guzów. Być może wiązały się one po prostu z kosmologiczną symboliką czworości. W takim razie wzno-
szący się nad nimi „zwycięski" krzyż oznaczałby zwycięstwo Chrystusa rozciągające się nad całym światem68.
Inną redakcję omawianego typu nagrobków stanowią płyty z wyobrażeniem krzyża w kolistym otoku zatk-
niętym na trzonku. Zachowały się one w Krakowie na Wawelu (nr kat. 9) i w Jasienicy Górnej (nr kat. 5). Jeżeli
fragment płyty w Wąchocku (nr kat. 27) jest częścią nagrobka, to i on przynależy do omawianej redakcji typu.
Spośród tych trzech obiektów tylko jeden został odkryty in situ: nagrobek w kościele ,,B" na Wawelu.
Na obszarze krajów sąsiadujących z Polską płyty z krzyżem wpisanym w pierścień zatknięty na trzonku za-
chowały się m.in. w Kolinie 69, Gô'hren70 i Wechselburgu71.
Znaczenie przedstawienia omawianej tu odmiany krzyża nie zostało dotychczas wyjaśnione. Być może są
to odwzorowania przedmiotów realnych. Wyjaśnienie ich funkcji nie jest jednak łatwe. Nie wiadomo bowiem
czy były to przedmioty pełniące funkcje krzyży procesyjnych72, czy też wyobrażenia fiabellów, których zastoso-
67 Lurker, op. cit., s. 333.
68 W sprawie związku znaku krzyża z symboliką kosmologiczną zob. G. B. Ladner, St. Gregory of Nyssa and St. Augustine
on the symbolism ofthe Cross, [w:] Late Classical and Médiéval Studies in Honor of Albert Mathias FriendJr., Princeton 1955, s. 88 —
95; V. H. Elbern, Species crucis - forma cjuadrata mundi, „Westfalen", 44, 1966, s. 174-185.
69 Por przyp. 56, nagrobek datowany na XII lub XIII w.
70 Płyta z pocz. XIII w. — Kdm. der Provinz Sachsen, H. 14: Amts-Hauptmannschaft Rochlitz, bearbeitet von R. Steche, Dresden
1890, s. 13, il. 5.
71 Ibidem, s. 95.
72 Zob. krzyż w ręku postaci na witrażu w Adampolu ze sceną Złożenia do grobu {Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. VIII:
Woj. lubelskie, z. 18: Pow. włocławski, орг. E. Smulikowska, Warszawa 1975, il. 84).
4 — Rocznik Historii Sztuki, XII