DOI article:
Jurkowlaniec, Tadeusz: Nagrobki przedromańskie i romańskie w Polsce
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14268#0028
26
TADEUSZ JURKOWLANIEC
wanie w liturgii zachodniej nie rysuje się jasno73. Można przyjąć, że krzyż wpisany w pierścień jest wyobraże-
niem symbolicznym. Według Doroty Fôrstner taki znak krzyża oznacza Chrystusa-Zbawiciela lub należy go
łączyć z doksologiczną symboliką światła74. Inni badacze przyjmują, że otok wokół krzyża jest schematycznym
przedstawieniem corona triumphalis i, tak samo jak inne elementy ikonografii imperialnej, akcentuje triumfalny
charakter krzyża75.
Do typu płyt z wyobrażeniem atrybutów należy siedem obiektów. Ze względu na przedmiot przed-
stawienia można wśród nich wyróżnić pięć wariantów ikonograficznych. Do pierwszego należą trzy płyty z wy-
obrażeniem miecza: dwie zachowały się w opactwie cysterskim w Wąchocku (nr kat. 25, 26), trzecia w kościele
podorninikańskim w Sandomierzu (nr kat. 15). Wszystkie w momencie odkrycia nie pełniły swojej pierwotnej
funkcji. Początkowo nakrywały zapewne groby rycerzy, miecz bowiem wyobrażony na nagrobkach romańskich
oznaczał przynależność zmarłego do stanu rycerskiego76.
Zabytkiem odznaczającym się najwyższymi wartościami artystycznymi spośród wszystkich nagrobków ro-
mańskich w Polsce jest płyta z wyobrażeniem pastorału na tle plecionki, zachowana w opactwie wąchockim
(nr kat. 22). Zabytek ten reprezentuje drugi wariant omawianego typu nagrobków. Należy jednak zaznaczyć, że
Krystyna Białoskórska — badacz opactwa wąchockiego — nie jest przekonana o sepulkralnej funkcji płyty.
73 Taką interpretację przedmiotów wyobrażonych na płycie w Ferentillo: trzy krzyże w kolistych otokach zatknięte na trzonkach,
które wsparte są na półkolistych podstawkach — zaproponowali Th. Klauseri W. Panold, Fâcher В. Christlich, [w:] Reallexikon
fur Antike und Christentum [cyt. dalej : RAC], Bd. 7, szp. 234. Z reguły przyjmuje się, że przedmioty w formie krzyża wpisanego
w okrąg umocowany na trzonku pełniły funkcję fiabellów lub paramentów o nie określonej bliżej symbolice („symboltrachtige Gerâte
fur Prozession und Altar") — zob. V. H. Elbern, Scheibenkreuze, [w:] V. H. Elbern, H. Reuther, Der Hildesheimer Domschatz
{Katalog), Hildesheim 1969, s. 39-40.
74 D. Fôrstner, Die Welt der Symbole, Innsbruck—Wien— Miinchen 1967, s. 18. W sprawie związku symboliki światła ze zna-
kiem krzyża zob. E. Dinkler-von Schubert, Der Schrein der hi. Elisabeth zu Marburg. Studien zur Schrein-Ikonographie, Marburg
a. d. Lahn 1964, s. 48-50.
75 E. Forster, Das Irische Hochkreuz. Untersuchungen zur Genesis eines christlichen Triumph-Males im Nor den, Miinchen 1965
(diss.), s. 56 i nn. ; E. Dinkler-von Schubert, Kreuz (IIC3—E), [w:] Lexikon der christliche lkonographie [cyt. dalej : LCI], Bd. III,
szp. 576.
76 L. Kalinowski, Płyta nagrobkowa Jana z Czerniny w Rydzynie, „Zeszyty Naukowe UJ, Prace z Historii Sztuki", I, 1962,
s. 10. O słuszności tego poglądu świadczy najlepiej nagrobek Auberta d'Anderzel w Barbeaux (Adhémar, Dordor, op. cit., fig. 70).
TADEUSZ JURKOWLANIEC
wanie w liturgii zachodniej nie rysuje się jasno73. Można przyjąć, że krzyż wpisany w pierścień jest wyobraże-
niem symbolicznym. Według Doroty Fôrstner taki znak krzyża oznacza Chrystusa-Zbawiciela lub należy go
łączyć z doksologiczną symboliką światła74. Inni badacze przyjmują, że otok wokół krzyża jest schematycznym
przedstawieniem corona triumphalis i, tak samo jak inne elementy ikonografii imperialnej, akcentuje triumfalny
charakter krzyża75.
Do typu płyt z wyobrażeniem atrybutów należy siedem obiektów. Ze względu na przedmiot przed-
stawienia można wśród nich wyróżnić pięć wariantów ikonograficznych. Do pierwszego należą trzy płyty z wy-
obrażeniem miecza: dwie zachowały się w opactwie cysterskim w Wąchocku (nr kat. 25, 26), trzecia w kościele
podorninikańskim w Sandomierzu (nr kat. 15). Wszystkie w momencie odkrycia nie pełniły swojej pierwotnej
funkcji. Początkowo nakrywały zapewne groby rycerzy, miecz bowiem wyobrażony na nagrobkach romańskich
oznaczał przynależność zmarłego do stanu rycerskiego76.
Zabytkiem odznaczającym się najwyższymi wartościami artystycznymi spośród wszystkich nagrobków ro-
mańskich w Polsce jest płyta z wyobrażeniem pastorału na tle plecionki, zachowana w opactwie wąchockim
(nr kat. 22). Zabytek ten reprezentuje drugi wariant omawianego typu nagrobków. Należy jednak zaznaczyć, że
Krystyna Białoskórska — badacz opactwa wąchockiego — nie jest przekonana o sepulkralnej funkcji płyty.
73 Taką interpretację przedmiotów wyobrażonych na płycie w Ferentillo: trzy krzyże w kolistych otokach zatknięte na trzonkach,
które wsparte są na półkolistych podstawkach — zaproponowali Th. Klauseri W. Panold, Fâcher В. Christlich, [w:] Reallexikon
fur Antike und Christentum [cyt. dalej : RAC], Bd. 7, szp. 234. Z reguły przyjmuje się, że przedmioty w formie krzyża wpisanego
w okrąg umocowany na trzonku pełniły funkcję fiabellów lub paramentów o nie określonej bliżej symbolice („symboltrachtige Gerâte
fur Prozession und Altar") — zob. V. H. Elbern, Scheibenkreuze, [w:] V. H. Elbern, H. Reuther, Der Hildesheimer Domschatz
{Katalog), Hildesheim 1969, s. 39-40.
74 D. Fôrstner, Die Welt der Symbole, Innsbruck—Wien— Miinchen 1967, s. 18. W sprawie związku symboliki światła ze zna-
kiem krzyża zob. E. Dinkler-von Schubert, Der Schrein der hi. Elisabeth zu Marburg. Studien zur Schrein-Ikonographie, Marburg
a. d. Lahn 1964, s. 48-50.
75 E. Forster, Das Irische Hochkreuz. Untersuchungen zur Genesis eines christlichen Triumph-Males im Nor den, Miinchen 1965
(diss.), s. 56 i nn. ; E. Dinkler-von Schubert, Kreuz (IIC3—E), [w:] Lexikon der christliche lkonographie [cyt. dalej : LCI], Bd. III,
szp. 576.
76 L. Kalinowski, Płyta nagrobkowa Jana z Czerniny w Rydzynie, „Zeszyty Naukowe UJ, Prace z Historii Sztuki", I, 1962,
s. 10. O słuszności tego poglądu świadczy najlepiej nagrobek Auberta d'Anderzel w Barbeaux (Adhémar, Dordor, op. cit., fig. 70).