DOI Artikel:
Paszkiewicz, Mieczysław: Tematyka polska w twórczości Stefano della Belli, Część II
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.12455#0063
-
TEMATYKA POLSKA W TWÓRCZOŚCI STEFANO DELLA BELLI
59
i nie zawsze ściśle. Rezolutna autorka poinformowała na przykład czytelników, że ..... Polacy nie
noszą koszul i nie sypiają w pościeli". J. Ursyn Niemcewicz, który ten tekst tłumaczył nazwał ją
w związku z tą sensacją, i słusznie, „biedną Francuzicą, która nie wie, co plecie". W nadzwyczaj-
nym numerze ..Gazette de France" z 3 listopada 1645 r. ukazała się bardzo szczegółowa relacja
0 wjeździe i audiencji posłów polskich isi. Tłumaczenie tego opisu (siedem kart w ćwiartce) wydano
w Warszawie pod tytułem : Wiazd wspaniały posłów polskich do Paryża. Poza rym opisanie pierwszey
audiencyi, którą mieli u króla Francuskiego y królowey Imci, tudzież y Xiężney Imci Ludoriki
Mariey mianowaney Królowey Polskiey. Na końcu dodano: „Ta relacja wiazdu z francuskiego ięzyka
na polski jest przetłumaczona. W Warszawie, w drukarni Piotra Elerta J.Kr.M. typografa. 1645".
Inne wydanie ukazało się w Krakowie, w drukarni Waleriana Piątkowskiego '82.
Z Pamiętników Mme de Motteville 183 J. U, Niemcewicz umieścił tłumaczenie fragmentów tyczących
się poselstwa polskiego oraz Wjazd wspaniały w swym Zbiorze pamiętników historycznych o dawnej
Polszczę^4. Wjazd oraz fragment Pamiętnika przedrukowałem, wydając w 1956 r. rysunki delia
Belli i'S5. Obydwa umieszczone zostały w Dyplomaci w dawnych czasach, wyd. w 1959 roku '86.
Listę tę można by przedłużać '87.
Rysunki Stefano delia Belli na ogół zgadzają się z opisami, uzupełniają je lub są nimi uzu-
pełniane. Odnosi się przy tym wrażenie, że wjazd odbywał się według ściśle opracowanego i spisa-
nego programu, którego tekst znany byl zarówno autorowi opisu w ..Gazette de France", jak
1 artyście. Program ten ściśle wyznaczał miejsca w kawalkadzie poszczególnym osobom. Wskazywałby
na to fakt. że delia Bella umieszcza na swym rysunku postać Stanisława Oświęcima. autora
znanego Diariusza z lat 1643-1651. Otóż w pamiętniku tym Oświęcim, który w 1645 r. odwoził
młodych Koniecpolskich na studia do Lowanium, stwierdza wyraźnie, że ulokowawszy oddanych mu
w opiekę młodzieńców podążył zaraz do Paryża, by wziąć udział we wjeździe, ale spóźnił się
o parę godzin. Otóż, zapewne, liczono na jego przyjazd, wyznaczono dlań miejsce i odnotowano
je w instrukcji, z której skorzystał artysta, upamiętniając na swym rysunku — nieobecnego '88.
Arkusz I przedstawia (zaczynając od prawej strony) spiętrzony na jakimś murze, czy piedestale,
tłum widzów. W głębi zarysy miasta objaśniane napisami: „Porte S Antonio, Bastille". Od lewej
w prawo rotę piechoty wojewody Opalińskiego prowadzi rotmistrz Chłapowski 189. Wyprzedza go
nieco Monsieur Gerautt. Chłapowski ubrany jest w jasnoczerwony żupan i odrzuconą do tyłu
ferezję oraz w kołpak z pióropuszem. W prawym ręku trzyma buzdygan. Koń okryty jest wzorzystym
czaprakiem. Piechurzy mają granatowe czapki z futrem brązowym i z niebieskimi piórami (czy:
„łyżkami"), delie i żupany czerwono-brązowe, podbite złocistą tkaniną, spodnie czerwono-brązowe,
guzy u żupanów granatowe. Katanki, buty i proporce — które niosą pierwsi czterej — żółte. Poły
181 ..Gazette de France" (..Recueil des gazettes ordinaires et extraordinaires"), nr 141, s. 1001-1016.
182 К. Estreicher. Bibliografia polska, t. XVII. Kraków 1899, s. 232.
183 Mémoires de Mme de Motteville. II partie (Régence de la reine). Collection des mémoires relatifs a l'histoire de
France, d. M. Petitot. t. XXXVII, Paris 1824.
■8-> Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszczę z rękopismów tudzież dziel w różnych językach o Polszczę,
wydanych przez J. U. Niemcewicza. Wydał J. N. Bobrowicz, Lipsk 1839. s. 311-320.
185 M. Paszkiewicz. Stefano delia Bella, Wjazd Wspaniały posłów polskich do Paryża A.D. 1645. Londyn 1956.
s. 17. 18. 20-22.
1X6 Dyplomaci w dawnych czasach.... s. 281-294.
1X7 Na przykład p. dr. J. A. Chrościckiemu zawdzięczam informację, że w Archiwum Min. Spraw Zagranicznych
w Paryżu znajduje się opis szczegółowy wjazdu do Paryża orszaku posłów polskich: Mémoires et documents (Pologne),
vol. I /550-1659) Mesmoires des Voyage de Madame Louise Marie____ FF. 229-300v.
188 Stanisława Oświęcima Dyaryusz 1643-1651. wydał Wiktor Czermiak, Kraków 1907, [w:] Sciptores Rerum
Polonicarum. t. 19. Kraków 1907, s. 96-97. ,.27 [tj. 27 października 1645] mając pewną wiadomość, iż PP Posłowie nasi
mieli wjeżdżać do Paryża w niedzielę przyszłą, chcąc pospieszyć do tej okazyej wyjednaliśmy sobie z JM Panem Bełżeckim
licencyą na pocztę, którąśmy bieżeli, dla pośpieszenia prędszego, konie często odmieniając, ut seguitur. Pierwsza poczta
z Brusseles mil cztery do wsi Tubise [... itd.] 29 [października] Dwudziesta trzecia [poczta] mil dwie do Paryża, gdzieśmy
o dziesiątej w noc na półzegarzu wjechali i w gościnnym domu ..Pod krzyżem żelaznym" stanęli, omieszkawszy
wjazdu PP Posłów, którzy tegoż dnia popołudniu wjechali niżej opisanym sposobem, z francuskiego de verbo et verbum
przetłomaczywszy [...]"
I8t) Bogusław Chłapowski herbu Dryja. syn Mikołaja; wspomina o nim Krzysztof Opaliński w liście do brata
Łukasza z 12 XII 1946 (por. Listy..., s. 371).
TEMATYKA POLSKA W TWÓRCZOŚCI STEFANO DELLA BELLI
59
i nie zawsze ściśle. Rezolutna autorka poinformowała na przykład czytelników, że ..... Polacy nie
noszą koszul i nie sypiają w pościeli". J. Ursyn Niemcewicz, który ten tekst tłumaczył nazwał ją
w związku z tą sensacją, i słusznie, „biedną Francuzicą, która nie wie, co plecie". W nadzwyczaj-
nym numerze ..Gazette de France" z 3 listopada 1645 r. ukazała się bardzo szczegółowa relacja
0 wjeździe i audiencji posłów polskich isi. Tłumaczenie tego opisu (siedem kart w ćwiartce) wydano
w Warszawie pod tytułem : Wiazd wspaniały posłów polskich do Paryża. Poza rym opisanie pierwszey
audiencyi, którą mieli u króla Francuskiego y królowey Imci, tudzież y Xiężney Imci Ludoriki
Mariey mianowaney Królowey Polskiey. Na końcu dodano: „Ta relacja wiazdu z francuskiego ięzyka
na polski jest przetłumaczona. W Warszawie, w drukarni Piotra Elerta J.Kr.M. typografa. 1645".
Inne wydanie ukazało się w Krakowie, w drukarni Waleriana Piątkowskiego '82.
Z Pamiętników Mme de Motteville 183 J. U, Niemcewicz umieścił tłumaczenie fragmentów tyczących
się poselstwa polskiego oraz Wjazd wspaniały w swym Zbiorze pamiętników historycznych o dawnej
Polszczę^4. Wjazd oraz fragment Pamiętnika przedrukowałem, wydając w 1956 r. rysunki delia
Belli i'S5. Obydwa umieszczone zostały w Dyplomaci w dawnych czasach, wyd. w 1959 roku '86.
Listę tę można by przedłużać '87.
Rysunki Stefano delia Belli na ogół zgadzają się z opisami, uzupełniają je lub są nimi uzu-
pełniane. Odnosi się przy tym wrażenie, że wjazd odbywał się według ściśle opracowanego i spisa-
nego programu, którego tekst znany byl zarówno autorowi opisu w ..Gazette de France", jak
1 artyście. Program ten ściśle wyznaczał miejsca w kawalkadzie poszczególnym osobom. Wskazywałby
na to fakt. że delia Bella umieszcza na swym rysunku postać Stanisława Oświęcima. autora
znanego Diariusza z lat 1643-1651. Otóż w pamiętniku tym Oświęcim, który w 1645 r. odwoził
młodych Koniecpolskich na studia do Lowanium, stwierdza wyraźnie, że ulokowawszy oddanych mu
w opiekę młodzieńców podążył zaraz do Paryża, by wziąć udział we wjeździe, ale spóźnił się
o parę godzin. Otóż, zapewne, liczono na jego przyjazd, wyznaczono dlań miejsce i odnotowano
je w instrukcji, z której skorzystał artysta, upamiętniając na swym rysunku — nieobecnego '88.
Arkusz I przedstawia (zaczynając od prawej strony) spiętrzony na jakimś murze, czy piedestale,
tłum widzów. W głębi zarysy miasta objaśniane napisami: „Porte S Antonio, Bastille". Od lewej
w prawo rotę piechoty wojewody Opalińskiego prowadzi rotmistrz Chłapowski 189. Wyprzedza go
nieco Monsieur Gerautt. Chłapowski ubrany jest w jasnoczerwony żupan i odrzuconą do tyłu
ferezję oraz w kołpak z pióropuszem. W prawym ręku trzyma buzdygan. Koń okryty jest wzorzystym
czaprakiem. Piechurzy mają granatowe czapki z futrem brązowym i z niebieskimi piórami (czy:
„łyżkami"), delie i żupany czerwono-brązowe, podbite złocistą tkaniną, spodnie czerwono-brązowe,
guzy u żupanów granatowe. Katanki, buty i proporce — które niosą pierwsi czterej — żółte. Poły
181 ..Gazette de France" (..Recueil des gazettes ordinaires et extraordinaires"), nr 141, s. 1001-1016.
182 К. Estreicher. Bibliografia polska, t. XVII. Kraków 1899, s. 232.
183 Mémoires de Mme de Motteville. II partie (Régence de la reine). Collection des mémoires relatifs a l'histoire de
France, d. M. Petitot. t. XXXVII, Paris 1824.
■8-> Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszczę z rękopismów tudzież dziel w różnych językach o Polszczę,
wydanych przez J. U. Niemcewicza. Wydał J. N. Bobrowicz, Lipsk 1839. s. 311-320.
185 M. Paszkiewicz. Stefano delia Bella, Wjazd Wspaniały posłów polskich do Paryża A.D. 1645. Londyn 1956.
s. 17. 18. 20-22.
1X6 Dyplomaci w dawnych czasach.... s. 281-294.
1X7 Na przykład p. dr. J. A. Chrościckiemu zawdzięczam informację, że w Archiwum Min. Spraw Zagranicznych
w Paryżu znajduje się opis szczegółowy wjazdu do Paryża orszaku posłów polskich: Mémoires et documents (Pologne),
vol. I /550-1659) Mesmoires des Voyage de Madame Louise Marie____ FF. 229-300v.
188 Stanisława Oświęcima Dyaryusz 1643-1651. wydał Wiktor Czermiak, Kraków 1907, [w:] Sciptores Rerum
Polonicarum. t. 19. Kraków 1907, s. 96-97. ,.27 [tj. 27 października 1645] mając pewną wiadomość, iż PP Posłowie nasi
mieli wjeżdżać do Paryża w niedzielę przyszłą, chcąc pospieszyć do tej okazyej wyjednaliśmy sobie z JM Panem Bełżeckim
licencyą na pocztę, którąśmy bieżeli, dla pośpieszenia prędszego, konie często odmieniając, ut seguitur. Pierwsza poczta
z Brusseles mil cztery do wsi Tubise [... itd.] 29 [października] Dwudziesta trzecia [poczta] mil dwie do Paryża, gdzieśmy
o dziesiątej w noc na półzegarzu wjechali i w gościnnym domu ..Pod krzyżem żelaznym" stanęli, omieszkawszy
wjazdu PP Posłów, którzy tegoż dnia popołudniu wjechali niżej opisanym sposobem, z francuskiego de verbo et verbum
przetłomaczywszy [...]"
I8t) Bogusław Chłapowski herbu Dryja. syn Mikołaja; wspomina o nim Krzysztof Opaliński w liście do brata
Łukasza z 12 XII 1946 (por. Listy..., s. 371).