DOI Artikel:
Murawska-Muthesius, Katarzyna: Wieża Miltona: od symbolu boskiego przewodnictwa do wiedzy tajemnej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.12455#0266
262
.ARS EMBLEMATICA". MATERIAŁY Z SESJI
utworu Miltona, // Penseroso1. Odbiega ono od obrazu nakreślonego przez poetę, zarówno pod
względem jakości składających się nań motywów, jak i przekazywanej treści, i trudno byłoby
dowodzić istnienia tu bezpośrednich związków. Różnice między nimi świadczą o transformacji, jaka
dokonała się w sposobie interpretowania wieży z zapalonym światłem u szczytu, motywu od czasów
wczesnego chrześcijaństwa łączonego z symbolem boskiego przewodnictwa, a ulegającego w XVII w. seku-
laryzacji i wiązanego z procederem uprawiania wiedzy tajemnej albo rzadziej — nauki.
W powstałym w 1631 r. // Penseroso, utworze obfitującym w szereg sugestywnych motywów wy-
korzystywanych w ciągu następnych wieków tak przez poetów, jak i malarzy, zawarty jest obraz
samotnej wysokiej wieży umieszczonej na tle nocnego krajobrazu, ze światłem u szczytu, przy którym
czuwa do późna II Penseroso, czyli Zadumany^.
Or let my lamp at midnight hour
Be seen in some high lonely tower4.
Jak dowiadujemy się z dalszych wersów, mieszkaniec wieży — poeta? astrolog? filozof? — przywołując
Platona i Hermesa Trismegistosa dąży ku wyzwoleniu ducha z krępujących go więzów materii,
aby móc wzbić się ku tym niedostępnym dla zwykłych śmiertelników przestrzeniom, gdzie rządzą
siły nieznane, skąd przewidywać można wyroki losu:
Where I may oft out-watch the Bear.
With thrice-great Hermes, or unsphere
The spirit of Plato, to unfold
What worlds. or what vast régions hołd
The immortal mind. that hath forsook
Her mansion in this fleshly nook:
And of those Démons that are found
In fire. air. flood or under ground.
Whose power hath a true consent
With planet, or with element Ю.
Nie jest to jedyne zastosowanie motywu wieży w poezji Miltona. W bliźniaczym do // Penseroso
utworze: L'Allégro, pojawia się on kilkakrotnie. Służy jako porównanie do wysoko wzbijającego
się w niebo skowronka („singing startle the duli night/From his watch-tower in the skies") oraz
dwa razy występuje w obrazach wyłaniającego się spoza zieleni warownego zamku:
Towers and battlements it sees
Bosomed high in tufted trees,
Where pet haps some Beauty lies 11
i — najeżonego wieżami gwarnego miasta:
Towered cities please us then...
W Raju utraconym Milton wielokrotnie powraca do wątku wieży Babel, za każdym razem przypisując
jej cechy zdecydowanie ujemne i utożsamiając z symbolem prowadzącej do upadku pychy (Księga I,
690-699; III, 466-469; XII, 61-62, 72-74). Jej piętno naznacza też wszystkie inne wieże pojawiające
Za zwrócenie mi uwagi na to podobieństwo pragnę podziękować Donaldowi Pirie.
•s Panofsky porównał obraz wieży z czuwającym na niej ,.11 Penseroso" do symbolu filozoficznego odosobnienia,
wykazując jego związki z ukształtowaną w XIX wieku metamorfozą wieży z kości słoniowej: zob. E. Panofsky. //;
Défense of the hory Toner, ..Association of Princeton Graduate Alumni. Report of the Third Conférence". Princeton
1953. s. 77-84; polskie tłumaczenie [w:] E. Panofsky. Stadia z historii sztuki, wybór tekstów pod red. J. Białostockiego.
Warszawa 1971. s. 378-386.
4 Ten, jak i następne cytaty z Miltona pochodzą z wydania: The Poetieal Works of John Milton, London —
New York 1901. Tenże cytat w przekładzie Jana Białostockiego:
Lub pozwól, by ma lampa w północnej godzinie
gorzała z wysokiej i samotnej wieży.
111 Gdzie mogę trwać, nim nie zniknie Wielka Niedźwiedzica / Z Hermesem Trisemgistosem. lub przywołać / Ducha
Platona aby odsłonić / Te światy lub bezmierne obszary / W których przebywa nieśmiertelna dusza porzuciwszy / Swoje
domostwo w tym doczesnym zakątku: / I te Demony, które znajdują się / W ogniu, powietrzu, wodzie lub pod ziemią. /
Których władza kieruje Biegiem gwiazd i elementami.
'i Widzi wieże i blanki / Wysoko wśród kęp drzew wzniesione / Może tam jakaś Piękność mieszka/.
.ARS EMBLEMATICA". MATERIAŁY Z SESJI
utworu Miltona, // Penseroso1. Odbiega ono od obrazu nakreślonego przez poetę, zarówno pod
względem jakości składających się nań motywów, jak i przekazywanej treści, i trudno byłoby
dowodzić istnienia tu bezpośrednich związków. Różnice między nimi świadczą o transformacji, jaka
dokonała się w sposobie interpretowania wieży z zapalonym światłem u szczytu, motywu od czasów
wczesnego chrześcijaństwa łączonego z symbolem boskiego przewodnictwa, a ulegającego w XVII w. seku-
laryzacji i wiązanego z procederem uprawiania wiedzy tajemnej albo rzadziej — nauki.
W powstałym w 1631 r. // Penseroso, utworze obfitującym w szereg sugestywnych motywów wy-
korzystywanych w ciągu następnych wieków tak przez poetów, jak i malarzy, zawarty jest obraz
samotnej wysokiej wieży umieszczonej na tle nocnego krajobrazu, ze światłem u szczytu, przy którym
czuwa do późna II Penseroso, czyli Zadumany^.
Or let my lamp at midnight hour
Be seen in some high lonely tower4.
Jak dowiadujemy się z dalszych wersów, mieszkaniec wieży — poeta? astrolog? filozof? — przywołując
Platona i Hermesa Trismegistosa dąży ku wyzwoleniu ducha z krępujących go więzów materii,
aby móc wzbić się ku tym niedostępnym dla zwykłych śmiertelników przestrzeniom, gdzie rządzą
siły nieznane, skąd przewidywać można wyroki losu:
Where I may oft out-watch the Bear.
With thrice-great Hermes, or unsphere
The spirit of Plato, to unfold
What worlds. or what vast régions hołd
The immortal mind. that hath forsook
Her mansion in this fleshly nook:
And of those Démons that are found
In fire. air. flood or under ground.
Whose power hath a true consent
With planet, or with element Ю.
Nie jest to jedyne zastosowanie motywu wieży w poezji Miltona. W bliźniaczym do // Penseroso
utworze: L'Allégro, pojawia się on kilkakrotnie. Służy jako porównanie do wysoko wzbijającego
się w niebo skowronka („singing startle the duli night/From his watch-tower in the skies") oraz
dwa razy występuje w obrazach wyłaniającego się spoza zieleni warownego zamku:
Towers and battlements it sees
Bosomed high in tufted trees,
Where pet haps some Beauty lies 11
i — najeżonego wieżami gwarnego miasta:
Towered cities please us then...
W Raju utraconym Milton wielokrotnie powraca do wątku wieży Babel, za każdym razem przypisując
jej cechy zdecydowanie ujemne i utożsamiając z symbolem prowadzącej do upadku pychy (Księga I,
690-699; III, 466-469; XII, 61-62, 72-74). Jej piętno naznacza też wszystkie inne wieże pojawiające
Za zwrócenie mi uwagi na to podobieństwo pragnę podziękować Donaldowi Pirie.
•s Panofsky porównał obraz wieży z czuwającym na niej ,.11 Penseroso" do symbolu filozoficznego odosobnienia,
wykazując jego związki z ukształtowaną w XIX wieku metamorfozą wieży z kości słoniowej: zob. E. Panofsky. //;
Défense of the hory Toner, ..Association of Princeton Graduate Alumni. Report of the Third Conférence". Princeton
1953. s. 77-84; polskie tłumaczenie [w:] E. Panofsky. Stadia z historii sztuki, wybór tekstów pod red. J. Białostockiego.
Warszawa 1971. s. 378-386.
4 Ten, jak i następne cytaty z Miltona pochodzą z wydania: The Poetieal Works of John Milton, London —
New York 1901. Tenże cytat w przekładzie Jana Białostockiego:
Lub pozwól, by ma lampa w północnej godzinie
gorzała z wysokiej i samotnej wieży.
111 Gdzie mogę trwać, nim nie zniknie Wielka Niedźwiedzica / Z Hermesem Trisemgistosem. lub przywołać / Ducha
Platona aby odsłonić / Te światy lub bezmierne obszary / W których przebywa nieśmiertelna dusza porzuciwszy / Swoje
domostwo w tym doczesnym zakątku: / I te Demony, które znajdują się / W ogniu, powietrzu, wodzie lub pod ziemią. /
Których władza kieruje Biegiem gwiazd i elementami.
'i Widzi wieże i blanki / Wysoko wśród kęp drzew wzniesione / Może tam jakaś Piękność mieszka/.