DOI Artikel:
Paszkiewicz, Piotr: Alegoria palacza tytoniu w siedemnastowiecznym malarstwie holenderskim i flamandzkim
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.12455#0302
298
"ARS EMBLEMATICA". MATERIAŁY Z SESJI
2. Dirck Hals, Wesołe towarzystwo, RFN, kolekcja prywatna
z emblematyki, ikonografii, czy bajek zwierzęcych, według której zwierzę to było personifikacją
Imitatio. Wyrazem negatywnego stosunku do tego nałogu jest również obraz Nicolasa Haeftena
Małpa paląca fajkę w karczmie (Bazylea, Kunsthalle; il. 3). Przedstawia on zebranie palaczy w go-
spodzie, ludzi — sądząc po ich strojach — niższego stanu. Zgromadzeni wokół stołu przyglądają się
siedzącej na nim małpie, która od świecy przypala długą fajkę. Porozrzucane na stole małe ceramiczne
fajeczki świadczą niezbicie, iż towarzystwo to oddawało się temu nałogowi, czyni to zresztą siedzący
naprzeciw małpy mężczyzna. Podobnie jak paląca tytoń małpa jest parodią ludzkiego zachowania,
tak postępowanie naigrywającego się z niej mężczyzny, z tyłu, wzmaga jeszcze ironiczny i satyryczny
charakter kompozycji. Nie bez znaczenia jest tu obecność siedzącej na gzymsie kominka sowy.
Umieszczana niejednokrotnie w ciemnych miejscach gospody, bądź też wyobrażana na kartce papieru
obok zapalonej świecy i okularów zdaje się wskazywać na ludzką głupotę, której jest symbolem,
0 czym świadczy umieszczany często pod spodem kartki papieru napis: „Wat baetkers off bril,
ais den uijl niet sien en wil"u.
W pełni satyryczny charakter posiada dopiero seria obrazów Davida Teniersa z Muzeum Prado
w Madrycie: Uczta małp, Małpy palące i pijące oraz Małpy w karczmie. Otoczenie przestrzenne,
jakie artysta wybrał dla swych animalistycznych kompozycji (półciemne sklepione piwnice, wnętrze
kuchni, ciemne izby karczmy) jest prawie identyczne, jak w jego rodzajowych scenach z przedstawieniami
wieśniaków i żołnierzy. Podobnie strój, w który ubrane są zwierzęta (fantastyczne kapelusze, czapki
z bogatymi piórami, przypasane do boku szpady), wskazuje na satyryczny zamysł Teniersa. Małpy
oddają się typowym dla żołnierskiego towarzystwa rozrywkom (picie, palenie tytoniu, gra w karty),
stanowiąc — poprzez absurdalność zestawienia — ich doskonałą parodię. Podobnie jak na przytoczonym
wyżej obrazie Nicolasa van Haeftena, na dwóch kompozycjach Teniersa (Uczta małp, Małpy palące
1 pijące) pojawia się sowa — w tym wypadku na zawieszonej na ścianie kartce papieru, gdzie
towarzyszą jej zapalona świeca i okulary. Podkreśla to znaczenie obrazu jako wyrazu ludzkiej głupoty,
której małpy — dzięki zdolnościom imitatorskim — są znakiem.
W siedemnastowiecznych scenach z palaczami, i to zarówno graficznych, jak i malarskich,
doszukać się można nierzadko treści erotycznych. Pojawiają się na nich obejmujące się pary (Cornelis
Dusart, Marcel Laroon, Frans Hals; il. 4), przy czym mężczyzna z reguły trzyma w ręku fajkę
i szklanicę bądź kielich wina. Czyżbyśmy więc mieli tu do czynienia z otumanieniem zmysłów pod
11 Por. P. Paszkiewicz, „Mądrości ptak nocny". Symboliczne funkcje sowy w emblenwtyce. [w:] Ars Emblematica.
Ukryte znaczenia w malarstwie holenderskim XVII w.. Katalog wystawy. Muzeum Narodowe w Warszawie. 1981. s. 41-60.
"ARS EMBLEMATICA". MATERIAŁY Z SESJI
2. Dirck Hals, Wesołe towarzystwo, RFN, kolekcja prywatna
z emblematyki, ikonografii, czy bajek zwierzęcych, według której zwierzę to było personifikacją
Imitatio. Wyrazem negatywnego stosunku do tego nałogu jest również obraz Nicolasa Haeftena
Małpa paląca fajkę w karczmie (Bazylea, Kunsthalle; il. 3). Przedstawia on zebranie palaczy w go-
spodzie, ludzi — sądząc po ich strojach — niższego stanu. Zgromadzeni wokół stołu przyglądają się
siedzącej na nim małpie, która od świecy przypala długą fajkę. Porozrzucane na stole małe ceramiczne
fajeczki świadczą niezbicie, iż towarzystwo to oddawało się temu nałogowi, czyni to zresztą siedzący
naprzeciw małpy mężczyzna. Podobnie jak paląca tytoń małpa jest parodią ludzkiego zachowania,
tak postępowanie naigrywającego się z niej mężczyzny, z tyłu, wzmaga jeszcze ironiczny i satyryczny
charakter kompozycji. Nie bez znaczenia jest tu obecność siedzącej na gzymsie kominka sowy.
Umieszczana niejednokrotnie w ciemnych miejscach gospody, bądź też wyobrażana na kartce papieru
obok zapalonej świecy i okularów zdaje się wskazywać na ludzką głupotę, której jest symbolem,
0 czym świadczy umieszczany często pod spodem kartki papieru napis: „Wat baetkers off bril,
ais den uijl niet sien en wil"u.
W pełni satyryczny charakter posiada dopiero seria obrazów Davida Teniersa z Muzeum Prado
w Madrycie: Uczta małp, Małpy palące i pijące oraz Małpy w karczmie. Otoczenie przestrzenne,
jakie artysta wybrał dla swych animalistycznych kompozycji (półciemne sklepione piwnice, wnętrze
kuchni, ciemne izby karczmy) jest prawie identyczne, jak w jego rodzajowych scenach z przedstawieniami
wieśniaków i żołnierzy. Podobnie strój, w który ubrane są zwierzęta (fantastyczne kapelusze, czapki
z bogatymi piórami, przypasane do boku szpady), wskazuje na satyryczny zamysł Teniersa. Małpy
oddają się typowym dla żołnierskiego towarzystwa rozrywkom (picie, palenie tytoniu, gra w karty),
stanowiąc — poprzez absurdalność zestawienia — ich doskonałą parodię. Podobnie jak na przytoczonym
wyżej obrazie Nicolasa van Haeftena, na dwóch kompozycjach Teniersa (Uczta małp, Małpy palące
1 pijące) pojawia się sowa — w tym wypadku na zawieszonej na ścianie kartce papieru, gdzie
towarzyszą jej zapalona świeca i okulary. Podkreśla to znaczenie obrazu jako wyrazu ludzkiej głupoty,
której małpy — dzięki zdolnościom imitatorskim — są znakiem.
W siedemnastowiecznych scenach z palaczami, i to zarówno graficznych, jak i malarskich,
doszukać się można nierzadko treści erotycznych. Pojawiają się na nich obejmujące się pary (Cornelis
Dusart, Marcel Laroon, Frans Hals; il. 4), przy czym mężczyzna z reguły trzyma w ręku fajkę
i szklanicę bądź kielich wina. Czyżbyśmy więc mieli tu do czynienia z otumanieniem zmysłów pod
11 Por. P. Paszkiewicz, „Mądrości ptak nocny". Symboliczne funkcje sowy w emblenwtyce. [w:] Ars Emblematica.
Ukryte znaczenia w malarstwie holenderskim XVII w.. Katalog wystawy. Muzeum Narodowe w Warszawie. 1981. s. 41-60.