DOI Artikel:
Kociszewska, Ewa: Poeci Plejady o sztuce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14572#0042
36
EWA KOCISZEWSKA
w zwierciadle, obejrzeć pomieszczenia swojej rezydencji. Opis nie jest jednak realistycznym oddaniem wy-
glądu istniejącej budowli, lecz raczej kreacją wyimaginowanej przestrzeni. Wnętrza zamku wypełnione są
witrażami, stiukami i złoconymi dekoracjami. Jego ściany pokrywają obrazy i drogocenne tapiserie. Miesz-
kanki pałacu porównane zostały do nimf, a w ich pokojach odnaleźć można np. kunsztownie wykonane klatki
z egzotycznymi ptakami. Płynnie przechodząc z poezji w prozę i z prozy w poezję, Belleau tworzy suge-
stywną wizję fantastycznego niemal w swym przepychu i wyrafinowaniu idealnego świata pięknych przed-
miotów, określanego przez Françoise Joukovsky jako paradis artificiels - sztuczne raje2. W Bergerie Arka-
dię (utwór w swojej treści inspirowany jest bowiem dziełem Jacopa Sannazara) tworzą rozmaite artystyczne
przedmioty. Wizja ta miała niewiele wspólnego z rzeczywistością realna rezydencja w Joinville w zesta-
wieniu z ekfrazą wyimaginowanego „raju sztuki" okazywała się zaskakująco skromna. Nagromadzenie
opisów luksusowych przedmiotów, przypominających wyroby ukazane na współczesnych poecie projektach
Jeana lub Etienne'a Deleaune'a, wychodziło naprzeciw oczekiwaniom rozmiłowanych w zbytkownych przed-
miotach i pełnych splendoru dziełach sztuki zleceniodawców - w wypadku Belleau książąt de Guise.
Casus Bergerie, jeśli chodzi o patronów, jest jednak odosobniony, bowiem w XVI-wiecznej Francji
ogromna większość utworów literackich i prac plastycznych powstawała na zlecenie i dla króla. Centraliza-
cję patronatu, czyniącą z władcy najważniejszego klienta zarówno poetów, jak i artystów, uznać należy za
differentia specifica renesansowej sztuki francuskiej, odróżniającą ją od produkcji artystycznej innych krajów
europejskich3. Sytuacja ta w znacznej mierze zadecydowała o relacjach między poezją a sztuką. Mimo upo-
dobania twórców Plejady do pięknych przedmiotów, stosunek literatów do artystów i ich dzieł nie ograniczał
się do opiewania urody pałaców, obrazów czy eleganckich wyrobów rzemiosła, tak cenionych przez króla
i jego dwór. Związki Ronsarda i reszty grupy ze sztukami plastycznymi były znacznie bardziej skompliko-
wane. Z jednej strony Plejada, często schlebiając zleceniodawcom, dążyła do ukazania pokrewieństwa,
wspólnoty środków poezji i sztuki. Postawa ta wpisywała się w niezwykle popularną w czasach nowożyt-
nych Horacjańską formułę utpicturapoesis4. Równolegle do przekonania o siostrzaności obu dziedzin poeci
rozwijali ideę, ukazującą wyższość ich utworów nad pracami artystów. Dążenie do współzawodnictwa z ma-
larstwem i architekturą określić można jako specyficzną odmianę paragone, debaty o pierwszeństwo sztuk,
która w tym wypadku prowadzona była jednostronnie przez samych poetów.
Stosunek Ronsarda i jego towarzyszy rozpięty był między dwiema odmiennymi postawami, z których
jedna akcentowała bliskość obu sztuk, a druga miała udowodnić wyższość poezji. Z innych powodów
i innymi środkami pokazywano siostrzaność poezji z każdą z dziedzin sztuki, odmienne też były przyczyny,
dla których wchodzono z nimi w spór. Skomplikowane relacje poetów Plejady ze sztukami plastycznymi,
które były wielokrotnie przedmiotem rozważań literaturoznawców5, są niemal ignorowane przez historyków
sztuki. Wypowiedzi poetów o sztuce i artystach oraz zagadnienia związane z ich udziałem w organizacji
F. J o u к o v s к y, Le bel objet: Les paradis artificiels de la Pléiade, Paris 1991.
3 A. С h a s t e 1, French Renaissance Art in European Context, „Sixteenth Century Journal", 12, 1981, s. 83-86.
4 R.W. Lee, Ut Pictura Poesis: The Humanistic Theory ofPainting, „The Art Bulletin", 22, 1940, s. 197-269; J.H. H a g -
strum, The Sister Arts, Chicago 1958; W. Trimpi, The Meaning of Horace 's Ut Pictura Poesis, „Journal of the Warburg and
Courtauld Institutes", 36, 1973, s. 1-34; Ut pictura poesis, red. M. Skwara, S. Wy s ł o u с h, Gdańsk 2006.
? Jako pierwszy omówił je w artykule z 1914 r. J. P 1 a 11 a r d (Les arts et les artistes de la Renaissance française jugés par
les écrivains du temps, „Revue de l'histoire littéraire de la France", 21, 1914, s. 481-502). Uwagę badaczy przyciągała przede
wszystkim osoba i twórczość najsłynniejszego poety Plejady, Ronsarda. Jego zainteresowanie sztuką i kontakty z artystami oma-
wiają artykuły R. L e b è g u e, La Pléiade et les Beaux-Arts, [w:] International Fédération for Modern Languages and Literatures:
Atti dcl Quinto Congresso Internazionale di Lingue e Letterature Moderne, Florence 1961, s. 105-124; J. A d h é m ar, Ronsard et
l'école de Fontainebleau, „Bibliothèque d'Humanisme et Renaissance", 20, 1958, s. 344-348; V. Graham, W. McAllister
Johnson, Ronsard et la Renommé du Louvre, „Bibliothèque d'Humanisme et Renaissance", 30, 1968, s. 7-17. Prace te akcento-
wały przede wszystkim wrażliwość poety na współczesne mu dzieła sztuki oraz możliwość osobistych kontaktów z artystami. Po-
głębioną analizę utworów poetów Plejady mówiących o sztuce odnaleźć można w pracy Joukovsky, Le bel objet... Poglądy
Ronsarda na piękno i sztukę wnikliwie przedstawił A. G en dr e, L'Esthétique de Ronsard, Paris 1997. W katalogu jedynej poświę-
conej Ronsardowi wystawy w paryskiej Galerie Mansart relacje poety ze sztuką zostały pominięte (Ronsard. La trompette et la lyre.
Katalog wystawy, Paris, Galerie Mansart 1985, Paris 1985). Osobne miejsce przyznać należy książce M.M. McGowan, Ideał
Forms in the Age of Ronsard, Berkley 1985, która w rozdziale Art and Poetry Parallels in Sixteenth Century France zwróciła uwagę
na niechęć Ronsarda do sztuk plastycznych. Zasygnalizowany jedynie przez McGowan problem wnikliwie omówił R.E. С ampo
w licznych artykułach i książce (Ronsard's Contentious Sisters: The Paragone between Poetry and Paining in the Works of Pierre
de Ronsard, Chapel Hill 1998). Relacje Ronsarda z artystami i jego stosunek do sztuk plastycznych omawiane są również
w większości nowych podręczników historii literatury francuskiej (F. L e с e г с 1 e, Arts et littérature, [w:] Précis de littérature
EWA KOCISZEWSKA
w zwierciadle, obejrzeć pomieszczenia swojej rezydencji. Opis nie jest jednak realistycznym oddaniem wy-
glądu istniejącej budowli, lecz raczej kreacją wyimaginowanej przestrzeni. Wnętrza zamku wypełnione są
witrażami, stiukami i złoconymi dekoracjami. Jego ściany pokrywają obrazy i drogocenne tapiserie. Miesz-
kanki pałacu porównane zostały do nimf, a w ich pokojach odnaleźć można np. kunsztownie wykonane klatki
z egzotycznymi ptakami. Płynnie przechodząc z poezji w prozę i z prozy w poezję, Belleau tworzy suge-
stywną wizję fantastycznego niemal w swym przepychu i wyrafinowaniu idealnego świata pięknych przed-
miotów, określanego przez Françoise Joukovsky jako paradis artificiels - sztuczne raje2. W Bergerie Arka-
dię (utwór w swojej treści inspirowany jest bowiem dziełem Jacopa Sannazara) tworzą rozmaite artystyczne
przedmioty. Wizja ta miała niewiele wspólnego z rzeczywistością realna rezydencja w Joinville w zesta-
wieniu z ekfrazą wyimaginowanego „raju sztuki" okazywała się zaskakująco skromna. Nagromadzenie
opisów luksusowych przedmiotów, przypominających wyroby ukazane na współczesnych poecie projektach
Jeana lub Etienne'a Deleaune'a, wychodziło naprzeciw oczekiwaniom rozmiłowanych w zbytkownych przed-
miotach i pełnych splendoru dziełach sztuki zleceniodawców - w wypadku Belleau książąt de Guise.
Casus Bergerie, jeśli chodzi o patronów, jest jednak odosobniony, bowiem w XVI-wiecznej Francji
ogromna większość utworów literackich i prac plastycznych powstawała na zlecenie i dla króla. Centraliza-
cję patronatu, czyniącą z władcy najważniejszego klienta zarówno poetów, jak i artystów, uznać należy za
differentia specifica renesansowej sztuki francuskiej, odróżniającą ją od produkcji artystycznej innych krajów
europejskich3. Sytuacja ta w znacznej mierze zadecydowała o relacjach między poezją a sztuką. Mimo upo-
dobania twórców Plejady do pięknych przedmiotów, stosunek literatów do artystów i ich dzieł nie ograniczał
się do opiewania urody pałaców, obrazów czy eleganckich wyrobów rzemiosła, tak cenionych przez króla
i jego dwór. Związki Ronsarda i reszty grupy ze sztukami plastycznymi były znacznie bardziej skompliko-
wane. Z jednej strony Plejada, często schlebiając zleceniodawcom, dążyła do ukazania pokrewieństwa,
wspólnoty środków poezji i sztuki. Postawa ta wpisywała się w niezwykle popularną w czasach nowożyt-
nych Horacjańską formułę utpicturapoesis4. Równolegle do przekonania o siostrzaności obu dziedzin poeci
rozwijali ideę, ukazującą wyższość ich utworów nad pracami artystów. Dążenie do współzawodnictwa z ma-
larstwem i architekturą określić można jako specyficzną odmianę paragone, debaty o pierwszeństwo sztuk,
która w tym wypadku prowadzona była jednostronnie przez samych poetów.
Stosunek Ronsarda i jego towarzyszy rozpięty był między dwiema odmiennymi postawami, z których
jedna akcentowała bliskość obu sztuk, a druga miała udowodnić wyższość poezji. Z innych powodów
i innymi środkami pokazywano siostrzaność poezji z każdą z dziedzin sztuki, odmienne też były przyczyny,
dla których wchodzono z nimi w spór. Skomplikowane relacje poetów Plejady ze sztukami plastycznymi,
które były wielokrotnie przedmiotem rozważań literaturoznawców5, są niemal ignorowane przez historyków
sztuki. Wypowiedzi poetów o sztuce i artystach oraz zagadnienia związane z ich udziałem w organizacji
F. J o u к o v s к y, Le bel objet: Les paradis artificiels de la Pléiade, Paris 1991.
3 A. С h a s t e 1, French Renaissance Art in European Context, „Sixteenth Century Journal", 12, 1981, s. 83-86.
4 R.W. Lee, Ut Pictura Poesis: The Humanistic Theory ofPainting, „The Art Bulletin", 22, 1940, s. 197-269; J.H. H a g -
strum, The Sister Arts, Chicago 1958; W. Trimpi, The Meaning of Horace 's Ut Pictura Poesis, „Journal of the Warburg and
Courtauld Institutes", 36, 1973, s. 1-34; Ut pictura poesis, red. M. Skwara, S. Wy s ł o u с h, Gdańsk 2006.
? Jako pierwszy omówił je w artykule z 1914 r. J. P 1 a 11 a r d (Les arts et les artistes de la Renaissance française jugés par
les écrivains du temps, „Revue de l'histoire littéraire de la France", 21, 1914, s. 481-502). Uwagę badaczy przyciągała przede
wszystkim osoba i twórczość najsłynniejszego poety Plejady, Ronsarda. Jego zainteresowanie sztuką i kontakty z artystami oma-
wiają artykuły R. L e b è g u e, La Pléiade et les Beaux-Arts, [w:] International Fédération for Modern Languages and Literatures:
Atti dcl Quinto Congresso Internazionale di Lingue e Letterature Moderne, Florence 1961, s. 105-124; J. A d h é m ar, Ronsard et
l'école de Fontainebleau, „Bibliothèque d'Humanisme et Renaissance", 20, 1958, s. 344-348; V. Graham, W. McAllister
Johnson, Ronsard et la Renommé du Louvre, „Bibliothèque d'Humanisme et Renaissance", 30, 1968, s. 7-17. Prace te akcento-
wały przede wszystkim wrażliwość poety na współczesne mu dzieła sztuki oraz możliwość osobistych kontaktów z artystami. Po-
głębioną analizę utworów poetów Plejady mówiących o sztuce odnaleźć można w pracy Joukovsky, Le bel objet... Poglądy
Ronsarda na piękno i sztukę wnikliwie przedstawił A. G en dr e, L'Esthétique de Ronsard, Paris 1997. W katalogu jedynej poświę-
conej Ronsardowi wystawy w paryskiej Galerie Mansart relacje poety ze sztuką zostały pominięte (Ronsard. La trompette et la lyre.
Katalog wystawy, Paris, Galerie Mansart 1985, Paris 1985). Osobne miejsce przyznać należy książce M.M. McGowan, Ideał
Forms in the Age of Ronsard, Berkley 1985, która w rozdziale Art and Poetry Parallels in Sixteenth Century France zwróciła uwagę
na niechęć Ronsarda do sztuk plastycznych. Zasygnalizowany jedynie przez McGowan problem wnikliwie omówił R.E. С ampo
w licznych artykułach i książce (Ronsard's Contentious Sisters: The Paragone between Poetry and Paining in the Works of Pierre
de Ronsard, Chapel Hill 1998). Relacje Ronsarda z artystami i jego stosunek do sztuk plastycznych omawiane są również
w większości nowych podręczników historii literatury francuskiej (F. L e с e г с 1 e, Arts et littérature, [w:] Précis de littérature