DOI Artikel:
Kociszewska, Ewa: Poeci Plejady o sztuce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14572#0047
POECI PLEJADY O SZTUCE
41
nie władców francuskich architekturą rozwijało się już od lat 40. XVI w., kiedy to, jak pisał Chastel, w oczach
panujących stawała się „paradygmatem kultury francuskiej, jej najdoskonalszym wyrazem, mocnym punk-
tem, [...] rodzajem narodowej prerogatywy"31. Uroczysty wjazd do Paryża w 1549 г., kiedy „nowa" trium-
falna architektura zepchnęła w cień poetycką oprawę pokazał, iż literatom przyjdzie w szczególny sposób
zabiegać o względy upragnionego królewskiego patrona. W takim kontekście rozpatrywać należy pojawia-
jące się często (zwłaszcza w pierwszych latach panowania Henryka II) utwory, do których na różne sposoby
wprowadzone zostały motywy związane z architekturą.
Najprostszym i najpopularniejszym sposobem „uatrakcyjnienia" wierszy tematami architektonicznymi
było posługiwanie się budowlaną metaforyką w twórczości literackiej. Poeci z upodobaniem używali sfor-
mułowań mówiących o „budowaniu", „wznoszeniu", „konstruowaniu" swoich wierszy. W taki właśnie
sposób Ronsard, wykorzystując pasję Henryka II do wspaniałych budowli, starał się zaciekawić królewskie-
go czytelnika, otwierając odę słowami:
Je te veux bastir une Ode,
La maçonnant à la mode
De tes Palais honorez,
Qui pour parade ont l'entrée
Et de marbres acoustree,
Et de hauts piliers dorez32.
Chcę ci zbudować odę, kształtując ją na podobieństwo twoich zacnych pałaców, które jako ozdobę mają wejścia
upiększone marmurem i wysokimi złotymi kolumnami.
Metaforyka ta pojawia się jednak przede wszystkim w twórczości Du Bełlaya, najbardziej chyba z całej
Plejady zafascynowanego architekturą. Najwcześniejszy przykład owych zainteresowań odnaleźć można
w Deffence, gdzie porównuje on poetę i oratora do dwóch kolumn podpierających gmach każdego języka
(„le Poëte, et l'Orateur sont comme les deux Pilliers qui soutiennent l'Edifice de chacune Langue")33. W tym
samym tekście część poświęcona naśladowaniu starożytnych ukazana jest za pomocą metafory architekto-
nicznej. Proces wskrzeszenia i uświetnienia języka francuskiego porównano do odbudowywania {rebâtir,
réédifier) starego budynku, wnoszonego nie z pozostałości i ruin (czyli greki i łaciny), ale konstruowanego
od nowa, wedle przemyślanego planu i znakomitych antycznych wzorów:
comme si en la façon qu'on rebâtit un vieil édifice ils s'attendaient rendre par ces pierres ramassées à la ruinée fabrique
de ces langues sa première grandeur et excellence. Mais vous ne serez déjà si bons maçons (vous qui êtes si grands
zélateurs des langues grecque et latine) que leur puissiez rendre cette forme que leur donnèrent premièrement ces bons
et excellents architectes, et si vous espérez (comme fit Esculape des membres d'Hippolyte) que par ces fragments re-
cueillis elles puissent être ressuscitées, vous vous abusez. [...] venant à réédifier cette fabrique, vous serez bien loin de
lui restituer sa première grandeur, quand où soûlait être la salle, vous ferez par aventure les chambres, les étables ou la
cuisine, confondant les portes et les fenêtres, bref, changeant toute la forme de l'édifice34.
...takim sposobem w jaki przebudowuje się stary gmach, pragną przy wrócić tymi masywnymi kamieniami pierwotną
wielkość i znakomitość zrujnowanym konstrukcjom języków. Ale nie będziecie dobrymi murarzami (wy, którzy jesteście
tak żarliwymi wyznawcami języków greckiego i łacińskiego), przywracając tę formę, jaką nadali im pierwotnie ci dobrzy
i znakomici Architekci, i jeśli oczekujecie (jak robił Eskulap z członkami Hipolita), że przez połączone fragmenty,
mogą one zostać ożywione, mylicie się. [...] zabierając się za odbudowę tej konstrukcji, będziecie dalecy od przywró-
cenia jej pierwotnej wielkości, jeśli tam gdzie zgodnie ze zwyczajem jest sala, zrobicie przez przypadek, sypialnie,
obory lub kuchnię, myląc drzwi i okna, słowem, zmieniając cały kształt budowli.
A. Chastel,//palazzo di Apollidone, [w:] idem, Architettura e cultura nella Francia del Cinquecento, trad. G. С о с -
cioli, Torino 1991, s. 72-73.
Pierre de Ronsard, Œuvres complètes, G. Cohen (éd.), t. I, Paris 1950, s. 430.
~ " Deffence et illustration de la langue françoyse, Paris 1549, s. C5. Por. D. Fenoaltea, „La ruynée fabrique de ces lan-
gues": La métaphore architecturale dans la Deffence et illustration de la langue françoyse, [w:] Du Bellay. Actes du colloque in-
ternational d'Angers du 26 au 29 mai 1989, G. Cesbron (éd.), t. II, Angers 1990, s. 665-675.
34 Ibidem, s. C6.
41
nie władców francuskich architekturą rozwijało się już od lat 40. XVI w., kiedy to, jak pisał Chastel, w oczach
panujących stawała się „paradygmatem kultury francuskiej, jej najdoskonalszym wyrazem, mocnym punk-
tem, [...] rodzajem narodowej prerogatywy"31. Uroczysty wjazd do Paryża w 1549 г., kiedy „nowa" trium-
falna architektura zepchnęła w cień poetycką oprawę pokazał, iż literatom przyjdzie w szczególny sposób
zabiegać o względy upragnionego królewskiego patrona. W takim kontekście rozpatrywać należy pojawia-
jące się często (zwłaszcza w pierwszych latach panowania Henryka II) utwory, do których na różne sposoby
wprowadzone zostały motywy związane z architekturą.
Najprostszym i najpopularniejszym sposobem „uatrakcyjnienia" wierszy tematami architektonicznymi
było posługiwanie się budowlaną metaforyką w twórczości literackiej. Poeci z upodobaniem używali sfor-
mułowań mówiących o „budowaniu", „wznoszeniu", „konstruowaniu" swoich wierszy. W taki właśnie
sposób Ronsard, wykorzystując pasję Henryka II do wspaniałych budowli, starał się zaciekawić królewskie-
go czytelnika, otwierając odę słowami:
Je te veux bastir une Ode,
La maçonnant à la mode
De tes Palais honorez,
Qui pour parade ont l'entrée
Et de marbres acoustree,
Et de hauts piliers dorez32.
Chcę ci zbudować odę, kształtując ją na podobieństwo twoich zacnych pałaców, które jako ozdobę mają wejścia
upiększone marmurem i wysokimi złotymi kolumnami.
Metaforyka ta pojawia się jednak przede wszystkim w twórczości Du Bełlaya, najbardziej chyba z całej
Plejady zafascynowanego architekturą. Najwcześniejszy przykład owych zainteresowań odnaleźć można
w Deffence, gdzie porównuje on poetę i oratora do dwóch kolumn podpierających gmach każdego języka
(„le Poëte, et l'Orateur sont comme les deux Pilliers qui soutiennent l'Edifice de chacune Langue")33. W tym
samym tekście część poświęcona naśladowaniu starożytnych ukazana jest za pomocą metafory architekto-
nicznej. Proces wskrzeszenia i uświetnienia języka francuskiego porównano do odbudowywania {rebâtir,
réédifier) starego budynku, wnoszonego nie z pozostałości i ruin (czyli greki i łaciny), ale konstruowanego
od nowa, wedle przemyślanego planu i znakomitych antycznych wzorów:
comme si en la façon qu'on rebâtit un vieil édifice ils s'attendaient rendre par ces pierres ramassées à la ruinée fabrique
de ces langues sa première grandeur et excellence. Mais vous ne serez déjà si bons maçons (vous qui êtes si grands
zélateurs des langues grecque et latine) que leur puissiez rendre cette forme que leur donnèrent premièrement ces bons
et excellents architectes, et si vous espérez (comme fit Esculape des membres d'Hippolyte) que par ces fragments re-
cueillis elles puissent être ressuscitées, vous vous abusez. [...] venant à réédifier cette fabrique, vous serez bien loin de
lui restituer sa première grandeur, quand où soûlait être la salle, vous ferez par aventure les chambres, les étables ou la
cuisine, confondant les portes et les fenêtres, bref, changeant toute la forme de l'édifice34.
...takim sposobem w jaki przebudowuje się stary gmach, pragną przy wrócić tymi masywnymi kamieniami pierwotną
wielkość i znakomitość zrujnowanym konstrukcjom języków. Ale nie będziecie dobrymi murarzami (wy, którzy jesteście
tak żarliwymi wyznawcami języków greckiego i łacińskiego), przywracając tę formę, jaką nadali im pierwotnie ci dobrzy
i znakomici Architekci, i jeśli oczekujecie (jak robił Eskulap z członkami Hipolita), że przez połączone fragmenty,
mogą one zostać ożywione, mylicie się. [...] zabierając się za odbudowę tej konstrukcji, będziecie dalecy od przywró-
cenia jej pierwotnej wielkości, jeśli tam gdzie zgodnie ze zwyczajem jest sala, zrobicie przez przypadek, sypialnie,
obory lub kuchnię, myląc drzwi i okna, słowem, zmieniając cały kształt budowli.
A. Chastel,//palazzo di Apollidone, [w:] idem, Architettura e cultura nella Francia del Cinquecento, trad. G. С о с -
cioli, Torino 1991, s. 72-73.
Pierre de Ronsard, Œuvres complètes, G. Cohen (éd.), t. I, Paris 1950, s. 430.
~ " Deffence et illustration de la langue françoyse, Paris 1549, s. C5. Por. D. Fenoaltea, „La ruynée fabrique de ces lan-
gues": La métaphore architecturale dans la Deffence et illustration de la langue françoyse, [w:] Du Bellay. Actes du colloque in-
ternational d'Angers du 26 au 29 mai 1989, G. Cesbron (éd.), t. II, Angers 1990, s. 665-675.
34 Ibidem, s. C6.