DOI Artikel:
Grąbczewska, Małgorzata Maria: Zbiór dagerotypów Biblioteki Polskiej w Paryżu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14572#0134
128
MAŁGORZATA MARIA GRĄBCZEWSKA
fotografii i klisz wydzielonych z innych zbiorów Biblioteki, powiększono go o dary osób prywatnych
w Paryżu i nawiązano stosunki z instytucjami w kraju celem zasilenia tego zbioru. W ten sposób już w najbliż-
szym czasie powstanie w Bibliotece Polskiej kolekcja fotograficzna o dużej doniosłości propagandowej,
naturalnie stosunki artystyczno-kulturalne francusko-polskie znajdą w niej specjalne udokumentowanie"15.
Kolekcja ta miała uzupełnić lukę powstałą po przekazaniu w lipcu 1931 r. do Polskiej Akademii Umiejętno-
ści w Krakowie części rycin. Jerzy Sienkiewicz, autor memoriału „W sprawie założenia zbioru fotografii
w Bibliotece Polskiej w Paryżu"16 podkreśla, że „Biblioteka Polska, zrównana z francuskimi jako instytucja
użyteczności publicznej, zyskuje z chwilą zorganizowania działu fotografii miejsce pocześniejsze przez do-
pełnienie innych bibliotek swoją kolekcją". Twórcy tego pomysłu zaznaczają, że w żadnej z paryskich ko-
lekcji fotografii nie ma dokumentów poświęconych Polsce oraz że inne instytuty narodowe znajdujące się
w Paryżu posiadają podobne zbiory. Kolekcja miała być zorganizowana w siedmiu działach: 1. Krajobraz
polski; 2. Etnografia; 3. Życie gospodarcze, przemysł, rolnictwo; 4. Sztuka (w dwóch równoległych działach,
retrospektywnym i współczesnym); 5. Dział historyczny; 6. Aktualności; 7. Varia. Co ciekawe, w dziale
„sztuka" poza zdjęciami zabytków, dzieł sztuki, sztuki ludowej znalazło się miejsce także dla fotografii ar-
tystycznej. Autorzy projektu załączyli obszerną listę instytucji, z których mieli zamiar pozyskać fotografie
do planowanego zbioru. Wymienili w niej m.in. Komisję Historii Sztuki Polskiej Akademii Umiejętności,
Departament Sztuki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, konserwatorów wojewódz-
kich, towarzystwa sztuk pięknych, muzea, towarzystwa fotograficzne, ale także fotografów: Jana Bułhaka,
Józefę Bułhakównę, firmę Krieger, firmę Photo-Plat. Niestety, zamierzenie nie zostało nigdy zrealizowane.
W sprawozdaniu Czesława Chowańca na temat organizacji biblioteki, sporządzonym na początku wojny,
29 września 1939 г., archiwum fotograficzne, choć wyodrębnione, opisane jest jako zbiór nieuporządkowa-
nych negatywów i odbitek: „Archiwum Fotograficzne złożone jest w Sali sklepionej i posiada: a) kolekcję
klisz nieskatalogowanych, ale przeważnie ułożonych w pudłach [...]; b) kolekcję fotografii nieuporządkowa-
nych, złożonych w tekach w Sali sklepionej pod dużym stołem; c) zbiór klisz drukarskich zebranych w Sali
sklepionej na półce przy szafach muzealnych"17. Również po wojnie kolekcja ta nie została wydzielona,
a fotografie, wymieszane z pocztówkami, drakami ulotnymi i wycinkami z prasy tworzyły tzw. zbiór ikono-
graficzny. Nie istnieje księga akcesyjna fotografii, do dziś nie było też inwentarza zbiorów. Część fotografii
została jednak zabezpieczona: naklejona na podkładki i włożona do kopert18.
Obecnie prowadzone są prace nad zinwentaryzowaniem i opracowaniem kolekcji fotograficznej Biblio-
teki Polskiej19. Trudno oszacować jej wielkość przede wszystkim dlatego, że jest ona wciąż rozproszona
w całości zbiorów. Stopniowo wszystkie fotografie przenoszone są do jednego pomieszczenia i w najbliż-
szym czasie zgromadzona i opracowana zostanie cała kolekcja. Poprzedni kuratorzy zbiorów artystycznych,
w tym Olivier Giroud-Fliegner, szacowali liczbę fotografii na pięć do dziesięciu tysięcy sztuk (odbitek i ne-
gatywów). Jest to szacunek zbyt ogólny, poza tym wydaje się, że nie brano pod uwagę olbrzymiej liczby
obiektów należących do spuścizn przechowywanych w dziale rękopisów.
Z racji charakteru Biblioteki Polskiej i czasu jej utworzenia, większość zbioru stanowią fotografie po-
wstałe w XIX i na początku XX w. Największa jego część to pozytywowe odbitki na papierze, znajdują się
w nim jednak także dagerotypy, będące przedmiotem niniejszego opracowania, pojedyncze egzemplarze
ambrotypii, fotografii na mice czy porcelanie. Wśród odbitek papierowych znajdują się rzadkie, ale niezwy-
kle cenne egzemplarze fotografii wykonanych w technice kolodionowej mokrej, w tym piękna odbitka por-
tretu księcia Jerzego Adama Czartoryskiego autorstwa Nadara20, którego inna wersja przechowywana jest
15 BPP, Akc. 5738.
16 BPP, Akc. 6813.
17 BPP, Akc. 5738.
Prace te zostały przeprowadzone w okresie międzywojennym oraz po II wojnie światowej.
19 Jedynym tekstem opisującym kolekcję jest sprawozdanie z miesięcznego stypendium Fundacji Brzękowskich autorstwa
Zbigniewa Zegana, adiunkta w Katedrze Fotografii Wydziału Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie: Z. Z e g a n, Zbiory
fotograficzne w Bibliotece Polskiej Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. Sprawozdanie z wykorzystania stypendium
Fundacji im. Jana i Susanne Brzękowskich w Paryżu, Paryż-Kraków, czerwiec-lipiec 1999, maszynopis, BPP. Zegan badał zbiory
sondując poszczególne jednostki, nie poznał więc całej kolekcji, a jego praca nie ma charakteru naukowego i zdradza powierzchow-
ność przeprowadzonych działań. Z jego tekstu wynika, że nie natknął się na dagerotypy ani na żadne obiekty reprezentujące pie-
rwotne techniki fotograficzne.
20 M. G r ąb с z e w s к a, Książę Adam Jerzy Czartoryski w paryskim atelier Nadara, „Spotkania z zabytkami", XXX, 2006,
nr 8, s. 16.
MAŁGORZATA MARIA GRĄBCZEWSKA
fotografii i klisz wydzielonych z innych zbiorów Biblioteki, powiększono go o dary osób prywatnych
w Paryżu i nawiązano stosunki z instytucjami w kraju celem zasilenia tego zbioru. W ten sposób już w najbliż-
szym czasie powstanie w Bibliotece Polskiej kolekcja fotograficzna o dużej doniosłości propagandowej,
naturalnie stosunki artystyczno-kulturalne francusko-polskie znajdą w niej specjalne udokumentowanie"15.
Kolekcja ta miała uzupełnić lukę powstałą po przekazaniu w lipcu 1931 r. do Polskiej Akademii Umiejętno-
ści w Krakowie części rycin. Jerzy Sienkiewicz, autor memoriału „W sprawie założenia zbioru fotografii
w Bibliotece Polskiej w Paryżu"16 podkreśla, że „Biblioteka Polska, zrównana z francuskimi jako instytucja
użyteczności publicznej, zyskuje z chwilą zorganizowania działu fotografii miejsce pocześniejsze przez do-
pełnienie innych bibliotek swoją kolekcją". Twórcy tego pomysłu zaznaczają, że w żadnej z paryskich ko-
lekcji fotografii nie ma dokumentów poświęconych Polsce oraz że inne instytuty narodowe znajdujące się
w Paryżu posiadają podobne zbiory. Kolekcja miała być zorganizowana w siedmiu działach: 1. Krajobraz
polski; 2. Etnografia; 3. Życie gospodarcze, przemysł, rolnictwo; 4. Sztuka (w dwóch równoległych działach,
retrospektywnym i współczesnym); 5. Dział historyczny; 6. Aktualności; 7. Varia. Co ciekawe, w dziale
„sztuka" poza zdjęciami zabytków, dzieł sztuki, sztuki ludowej znalazło się miejsce także dla fotografii ar-
tystycznej. Autorzy projektu załączyli obszerną listę instytucji, z których mieli zamiar pozyskać fotografie
do planowanego zbioru. Wymienili w niej m.in. Komisję Historii Sztuki Polskiej Akademii Umiejętności,
Departament Sztuki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, konserwatorów wojewódz-
kich, towarzystwa sztuk pięknych, muzea, towarzystwa fotograficzne, ale także fotografów: Jana Bułhaka,
Józefę Bułhakównę, firmę Krieger, firmę Photo-Plat. Niestety, zamierzenie nie zostało nigdy zrealizowane.
W sprawozdaniu Czesława Chowańca na temat organizacji biblioteki, sporządzonym na początku wojny,
29 września 1939 г., archiwum fotograficzne, choć wyodrębnione, opisane jest jako zbiór nieuporządkowa-
nych negatywów i odbitek: „Archiwum Fotograficzne złożone jest w Sali sklepionej i posiada: a) kolekcję
klisz nieskatalogowanych, ale przeważnie ułożonych w pudłach [...]; b) kolekcję fotografii nieuporządkowa-
nych, złożonych w tekach w Sali sklepionej pod dużym stołem; c) zbiór klisz drukarskich zebranych w Sali
sklepionej na półce przy szafach muzealnych"17. Również po wojnie kolekcja ta nie została wydzielona,
a fotografie, wymieszane z pocztówkami, drakami ulotnymi i wycinkami z prasy tworzyły tzw. zbiór ikono-
graficzny. Nie istnieje księga akcesyjna fotografii, do dziś nie było też inwentarza zbiorów. Część fotografii
została jednak zabezpieczona: naklejona na podkładki i włożona do kopert18.
Obecnie prowadzone są prace nad zinwentaryzowaniem i opracowaniem kolekcji fotograficznej Biblio-
teki Polskiej19. Trudno oszacować jej wielkość przede wszystkim dlatego, że jest ona wciąż rozproszona
w całości zbiorów. Stopniowo wszystkie fotografie przenoszone są do jednego pomieszczenia i w najbliż-
szym czasie zgromadzona i opracowana zostanie cała kolekcja. Poprzedni kuratorzy zbiorów artystycznych,
w tym Olivier Giroud-Fliegner, szacowali liczbę fotografii na pięć do dziesięciu tysięcy sztuk (odbitek i ne-
gatywów). Jest to szacunek zbyt ogólny, poza tym wydaje się, że nie brano pod uwagę olbrzymiej liczby
obiektów należących do spuścizn przechowywanych w dziale rękopisów.
Z racji charakteru Biblioteki Polskiej i czasu jej utworzenia, większość zbioru stanowią fotografie po-
wstałe w XIX i na początku XX w. Największa jego część to pozytywowe odbitki na papierze, znajdują się
w nim jednak także dagerotypy, będące przedmiotem niniejszego opracowania, pojedyncze egzemplarze
ambrotypii, fotografii na mice czy porcelanie. Wśród odbitek papierowych znajdują się rzadkie, ale niezwy-
kle cenne egzemplarze fotografii wykonanych w technice kolodionowej mokrej, w tym piękna odbitka por-
tretu księcia Jerzego Adama Czartoryskiego autorstwa Nadara20, którego inna wersja przechowywana jest
15 BPP, Akc. 5738.
16 BPP, Akc. 6813.
17 BPP, Akc. 5738.
Prace te zostały przeprowadzone w okresie międzywojennym oraz po II wojnie światowej.
19 Jedynym tekstem opisującym kolekcję jest sprawozdanie z miesięcznego stypendium Fundacji Brzękowskich autorstwa
Zbigniewa Zegana, adiunkta w Katedrze Fotografii Wydziału Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie: Z. Z e g a n, Zbiory
fotograficzne w Bibliotece Polskiej Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. Sprawozdanie z wykorzystania stypendium
Fundacji im. Jana i Susanne Brzękowskich w Paryżu, Paryż-Kraków, czerwiec-lipiec 1999, maszynopis, BPP. Zegan badał zbiory
sondując poszczególne jednostki, nie poznał więc całej kolekcji, a jego praca nie ma charakteru naukowego i zdradza powierzchow-
ność przeprowadzonych działań. Z jego tekstu wynika, że nie natknął się na dagerotypy ani na żadne obiekty reprezentujące pie-
rwotne techniki fotograficzne.
20 M. G r ąb с z e w s к a, Książę Adam Jerzy Czartoryski w paryskim atelier Nadara, „Spotkania z zabytkami", XXX, 2006,
nr 8, s. 16.