DOI Artikel:
Hornowska, Ewa: Świadomość obrazowania Fortunaty Obrąpalskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14572#0189
ŚWIADOMOŚĆ OBRAZOWANIA FORTUNATY OBRĄPALSKIEJ
183
nurtu: zatarcia granicy między fotografią dokumentalną a artystyczną. Potwierdzał to już jej pierwszy, naj-
bardziej spektakularny sukces, zwycięstwo w konkursie ministerialnym w roku 1948, który przedmiotem
zainteresowań czynił „fotografię dokumentalną o walorach artystycznych". Niestety, w latach 50. i 60. fo-
tografka nie doczekała się szerszego uznania, a w recenzjach z wystaw, w których brała udział, jej prace
pojawiały się rzadko, nie zyskując aprobaty krytyków, niekiedy nawet przechodziły niezauważone. Tak jakby
wciąż powszechnie oczekiwano, iż pojawią się zdjęcia równie odkrywcze, jak Dyfuzja w cieczy, która naj-
pierw nabrała rangi wzorcowego dzieła nowoczesności, a potem uległa na dłuższy czas zapomnieniu. Przy-
czyną tego stanu rzeczy mogło też być pojawienie się nowych osobowości twórczych, reprezentujących nowe
tendencje, wobec których poszukiwania Obrąpalskiej straciły na wyrazistości. Niektóre jej zdjęcia, takie jak
Przedmiot i obraz, nie dawały się łatwo kwalifikować, gdyż ani nie zostały przez autorkę podbudowane ko-
mentarzem teoretycznym, ani nie znajdowały kontekstu w działaniach innych fotografów polskich, ani nawet
w twórczości samej Obrąpalskiej. Wymagały znacznie większej wnikliwości i zdolności wykraczania poza
estetyczną bądź ikonologiczną lekturę przedstawienia, niż fotografie występujące w zespołach czy cyklach,
które tworzą dla nich podstawowe środowisko recepcyjne. Dodać należy, że artystka uparcie trzymała się
wytyczonej drogi i nie szukała dialogu ze zmieniającymi się koncepcjami fotografii, stopniowo wycofując
się z aktywnego życia artystycznego. Częściej zamiast podejmować nowe, przepracowywała wcześniejsze
tematy i motywy, poddając je nie bardzo widowiskowym zmianom, na przykład polegającym na innym tytule,
wskutek czego ciężar znaczeniowy zdjęcia przenosił się z przedstawienia jako takiego na problem, którego
był nośnikiem, co nie zawsze dawało się łatwo interpretować, a nawet zauważyć. Wobec - z jednej strony
- coraz szybszych zmian w sztuce, z drugiej - ostatecznego odchodzenia fotografii od estetycznych standar-
dów „głównego nurtu", działania takie zaczęły uchodzić za artystycznie jałowe, zwłaszcza że wymagały
skupionego towarzyszenia jej twórczości. Dopiero wziąwszy pod uwagę całość jej dorobku, daje się zauwa-
żyć ich wartość. A gdy dodać do tego odbijające się w tych zabiegach poczucie humoru autorki, wyraźniej
zaczyna się objawiać prowadzona przez nią subtelna gra z wyobraźnią widza i własnym językiem obrazo-
wania. Do takich intrygujących, bo otwartych na interpretację efektów Obrąpalska doszła dzięki świadomo-
ści celów, własnego potencjału twórczego i potencjału fotografii. Dzięki podążaniu za możliwościami
wdzięcznego tworzywa.
UNDERSTANDING THE PICTURING OF FORTUNATA OBRĄPALSKA
Abstract
Fortunata Obrąpalska (1909-2004) was one of the most outstanding avant-garde women photographers of late 1940s in Poland.
She made her début during Second World War with the pictorial photographs that represented a variety of thèmes: portrait, landscape
and genre. After the war she lived in Poznań where she joined a local photographie movement. The most characteristic of all her
eminent and frequently rewarded works is the séries Diffusion in liquid: Silence, Dancer, Curse, and Fantasy. She took part in se-
veral most important exhibitions of photography and modem art such as lst and 2nd Exhibition of Polish Artistic Photography in
Poznań (1947, 1948), Modem Polish Photography in Warsaw (1948), Exhibition of Modem Art in Cracow (1948), and two exhibi-
tions of the artistic group "4F + R" (1949, 1956) in Poznań. She was active in Society of Amateur Photographers in Poznań during
the 1940s and became one of the first members of the Union of Polish Artists Photographers. She was honoured by Fédération
Internationale de l'Art Photographique with titles Artiste FIAP (1957) and Excellence FIAP (1963).
During the period of domination of social realism doctrine in Polish art, that means until the mid of 1950s, Obrąpalska focused
on the commissioned photographie documentations of social and nature thèmes though she did not totally abandon artistic photo-
graphy. She was a head of the artistic section of Poznań branch of Polish Society of Photography, and took part in exhibitions as
well as was active in organizing them. Her rétrospective exhibitions were held in Poznań in 1958 and in Poznań and Wrocław in
1960. After 1970 she ceased to make photographs because of health problems.
The last period of her artistic career (namely from 1950 to 1958) was dominated by photographs in which the most important
thing was not the thème itself but the expressiveness, clarity of form and modem use of photographie language. In thèse works
Obrąpalska as willingly as earlier made use of spécial processing techniques (e.g. solarization, pseudo-solarization, inversion, bro-
mography), working out some of the motives in several versions. In her most interesting works she focused on subjective depiction,
in which she was ahead of her time since subjective photography appeared in Poland only at the end of 1960s.
Apart from Diffusion in liquid séries, her most important works include Perlamutto, Tree, Profile, Chimera, In a Brewery, The
Thing and the Image, Window, and Energy.
Ewa Hornowska
183
nurtu: zatarcia granicy między fotografią dokumentalną a artystyczną. Potwierdzał to już jej pierwszy, naj-
bardziej spektakularny sukces, zwycięstwo w konkursie ministerialnym w roku 1948, który przedmiotem
zainteresowań czynił „fotografię dokumentalną o walorach artystycznych". Niestety, w latach 50. i 60. fo-
tografka nie doczekała się szerszego uznania, a w recenzjach z wystaw, w których brała udział, jej prace
pojawiały się rzadko, nie zyskując aprobaty krytyków, niekiedy nawet przechodziły niezauważone. Tak jakby
wciąż powszechnie oczekiwano, iż pojawią się zdjęcia równie odkrywcze, jak Dyfuzja w cieczy, która naj-
pierw nabrała rangi wzorcowego dzieła nowoczesności, a potem uległa na dłuższy czas zapomnieniu. Przy-
czyną tego stanu rzeczy mogło też być pojawienie się nowych osobowości twórczych, reprezentujących nowe
tendencje, wobec których poszukiwania Obrąpalskiej straciły na wyrazistości. Niektóre jej zdjęcia, takie jak
Przedmiot i obraz, nie dawały się łatwo kwalifikować, gdyż ani nie zostały przez autorkę podbudowane ko-
mentarzem teoretycznym, ani nie znajdowały kontekstu w działaniach innych fotografów polskich, ani nawet
w twórczości samej Obrąpalskiej. Wymagały znacznie większej wnikliwości i zdolności wykraczania poza
estetyczną bądź ikonologiczną lekturę przedstawienia, niż fotografie występujące w zespołach czy cyklach,
które tworzą dla nich podstawowe środowisko recepcyjne. Dodać należy, że artystka uparcie trzymała się
wytyczonej drogi i nie szukała dialogu ze zmieniającymi się koncepcjami fotografii, stopniowo wycofując
się z aktywnego życia artystycznego. Częściej zamiast podejmować nowe, przepracowywała wcześniejsze
tematy i motywy, poddając je nie bardzo widowiskowym zmianom, na przykład polegającym na innym tytule,
wskutek czego ciężar znaczeniowy zdjęcia przenosił się z przedstawienia jako takiego na problem, którego
był nośnikiem, co nie zawsze dawało się łatwo interpretować, a nawet zauważyć. Wobec - z jednej strony
- coraz szybszych zmian w sztuce, z drugiej - ostatecznego odchodzenia fotografii od estetycznych standar-
dów „głównego nurtu", działania takie zaczęły uchodzić za artystycznie jałowe, zwłaszcza że wymagały
skupionego towarzyszenia jej twórczości. Dopiero wziąwszy pod uwagę całość jej dorobku, daje się zauwa-
żyć ich wartość. A gdy dodać do tego odbijające się w tych zabiegach poczucie humoru autorki, wyraźniej
zaczyna się objawiać prowadzona przez nią subtelna gra z wyobraźnią widza i własnym językiem obrazo-
wania. Do takich intrygujących, bo otwartych na interpretację efektów Obrąpalska doszła dzięki świadomo-
ści celów, własnego potencjału twórczego i potencjału fotografii. Dzięki podążaniu za możliwościami
wdzięcznego tworzywa.
UNDERSTANDING THE PICTURING OF FORTUNATA OBRĄPALSKA
Abstract
Fortunata Obrąpalska (1909-2004) was one of the most outstanding avant-garde women photographers of late 1940s in Poland.
She made her début during Second World War with the pictorial photographs that represented a variety of thèmes: portrait, landscape
and genre. After the war she lived in Poznań where she joined a local photographie movement. The most characteristic of all her
eminent and frequently rewarded works is the séries Diffusion in liquid: Silence, Dancer, Curse, and Fantasy. She took part in se-
veral most important exhibitions of photography and modem art such as lst and 2nd Exhibition of Polish Artistic Photography in
Poznań (1947, 1948), Modem Polish Photography in Warsaw (1948), Exhibition of Modem Art in Cracow (1948), and two exhibi-
tions of the artistic group "4F + R" (1949, 1956) in Poznań. She was active in Society of Amateur Photographers in Poznań during
the 1940s and became one of the first members of the Union of Polish Artists Photographers. She was honoured by Fédération
Internationale de l'Art Photographique with titles Artiste FIAP (1957) and Excellence FIAP (1963).
During the period of domination of social realism doctrine in Polish art, that means until the mid of 1950s, Obrąpalska focused
on the commissioned photographie documentations of social and nature thèmes though she did not totally abandon artistic photo-
graphy. She was a head of the artistic section of Poznań branch of Polish Society of Photography, and took part in exhibitions as
well as was active in organizing them. Her rétrospective exhibitions were held in Poznań in 1958 and in Poznań and Wrocław in
1960. After 1970 she ceased to make photographs because of health problems.
The last period of her artistic career (namely from 1950 to 1958) was dominated by photographs in which the most important
thing was not the thème itself but the expressiveness, clarity of form and modem use of photographie language. In thèse works
Obrąpalska as willingly as earlier made use of spécial processing techniques (e.g. solarization, pseudo-solarization, inversion, bro-
mography), working out some of the motives in several versions. In her most interesting works she focused on subjective depiction,
in which she was ahead of her time since subjective photography appeared in Poland only at the end of 1960s.
Apart from Diffusion in liquid séries, her most important works include Perlamutto, Tree, Profile, Chimera, In a Brewery, The
Thing and the Image, Window, and Energy.
Ewa Hornowska