DOI Artikel:
Azzi Visentini, Margherita: Around the historiography of Italian gardens: Georgina Masson's contribution; [Rezension]
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14576#0048
42
MARGI IRRITA AZZ1 VISFNTINI
ing discipline to which Masson madę a décisive contribution39. Therefore, this new édition of her most
important work is long overdue and, with the benefit of hindsight, it will allow everyone to appreciate the
extraordinary insights that other scholars would go on to develop.
WOKÓŁ HISTORIOGRAFII OGRODÓW WŁOSKICH. WKŁAD GEORGINY MASSON
Streszczenie
Artykuł jest poświęcony ocenie słynnej, a wznowionej ostatnio po włosku i angielsku książki Georginy Masson (1912-1980)
Italian Gardem (1961), na tle badań nad historią włoskiej sztuki ogrodowej. Zaczęły się one na początku XIX w. w kręgu architek-
tów (Charles Percier, Pierre-François Léonard Fontaine) i teoretyków ogrodów (John Laudius Loudon), poszukujących wyjścia poza
koncepcję parku krajobrazowego i związania budowli mieszkalnej z ogrodem za pomocą nowych założeń kompozycyjnych. W Anglii
czasy neorenesansu w architekturze stały się okresem poszukiwań własnych renesansowych form również w ogrodach (Reginald
Blomfield i Inigo Triggs), które splotły się na trwałe z kulturą wizualną i obyczajową epoki wiktoriańskiej. Niemieccy badacze pod-
jęli zagadnienia historii włoskich ogrodów pod koniec XIX w., postępując w ślad za J. Burckhardtem (Wilhelm Petrus Tuckermann)
i starając się ustalić nie tylko przebieg, lecz i przyczyny ewolucji tej sztuki we Włoszech. W tym samym czasie pewnym refleksem
celów i dylematów architektury krajobrazu w USA stała się książka Charlesa A. Platta - autora związanego nie z nauką, lecz ze
sztuką - który swe dzieło o włoskich ogrodach zaopatrzył we własne szkice i fotografie, rozważając zagadnienia stosunku architek-
tury do naturalnego otoczenia. Również inna słynna amerykańska książka o ogrodach włoskich wyszła niebawem spod nieprofesjo-
nalnego pióra - napisana przez Edith Wharton, która utrwaliła czynnik krajobrazowy w ocenie ogrodów włoskich. Książka przy-
czyniła się m.in. do popularności willi Gamberaia w Settignano, gdzie kultywowano wówczas wiedzę o kulturze renesansowej, gdzie
przeprowadzono kontrowersyjne prace restauratorskie, zmierzające do pewnego, nigdy nieistniejącego, ideału ogrodu oraz gdzie
spotykała się anglo-amerykańska kolonia miłośników włoskich willi. To właśnie z tej grupy pochodzili zleceniodawcy, badacze,
konserwatorzy, projektanci i mieszkańcy jednych z najważniejszych (i najpiękniejszych) willi Toskanii, przede wszystkim renesan-
sowych (czy w takim duchu odrestaurowanych).
Od książki Inigo Triggsa The Art of Garden Design in Italy (1906) rozpoczynają się monografie ilustrowane już fachowo,
czyli planami i przekrojami. Do takich książek należy trzytomowe dzieło Georgesa Gromorta (1922 1931). Doskonały materiał
dokumentacyjny dostarczyli czytelnikom John C. Shepherd i Geoffrey A. Jellicoe w wykorzystywanej do dziś książce Italian Gar-
dem of the Renaissance (1925). W okresie międzywojennym włoska refleksja o własnych ogrodach to przede wszystkim zgroma-
dzone w jednym tomie artykuły Luigiego Damiego (1924), który wprowadził do badań takie źródła, jak pamiętniki, diariusze podróży,
traktaty o sztuce i ogrodnictwie. Uzupełnieniem wiedzy o niedostrzeganych przez tego autora ogrodach północnych stały się prace
Giulia Fasolo (1929), Bruna Brunelliego i Adolfa Callegariego (1931). Ten ostatni został kuratorem weneckiej części słynnej „Mostra
del giardino italiano", zorganizowanej przez Ugo Ojettiego w 1931 r. w Palazzo Vecchio we Florencji w atmosferze narodowych
poszukiwań włoskiej odrębności i znaczenia.
Po II wojnie światowej zaczęły we Włoszech powstawać instytucje wspierające badania naukowe lub działalność konserwa-
torską również w dziedzinie ogrodów (na przykład Centro Internazionale di Studi di Architettura Andréa Palladio w Vicenzy, od
1958 г.). Równocześnie nowe drogi interpretacyjne otwarły prace, z jednej strony Jamesa Ackermana i Davida R. Coffina, z drugiej
Maria Praza, Eugenia Battistiego, Maurizia Calvesiego. W tym właśnie okresie pojawiła się ilustrowana efektownie, jak coffee-table
book i pozbawiona przypisów - książka Georginy Masson, autorki niezawodowej, będącej samoukiem, ujawniającej wszakże w czę-
ści dokumentacyjnej pracy opanowanie wiedzy o ogromnym zakresie i sprawne z niej korzystanie. Angielka, urodzona w 1912 r.
w Pakistanie, wykształcona w Anglii, mieszkająca w Indiach, Chinach, Afryce, Europie i USA, w latach 40. osiadła w Rzymie, gdzie
rozwinęła głębokie znawstwo willi z ogrodami. W książce o ogrodach włoskich objęła zainteresowaniem całe terytorium kraju,
w tym regiony dotąd umykające uwadze badaczy. Bazą źródłową stały się niezliczone dokumenty publikowane i rękopiśmienne oraz
ikonograficzne, niejednokrotnie wcześniej nieznane. Oparcie interpretacji na tak bogatym gruncie oraz samodzielność myślenia
sprawiły, że książka zainicjowała niektóre przyszłe, owocne wysiłki badawcze, na przykład w dziedzinie dekoracji rzeźbiarskiej
ogrodów, ich programów symbolicznych, historii ogrodnictwa i botaniki, znaczenia rzymskich założeń dla koncepcji angielskiego
parku krajobrazowego. Lata 60. i 70.przyniosły systematycznie zwiększającą się liczbę prac o ogrodach włoskich, których autorzy
(Elisabeth MacDougall, Claudia Lazzaro, Lucia Tongiorgi Tomasi, Ada Segre), niejedno zawdzięczali omawianej książce. Dziś
można stwierdzić, że pierwsza konferencja ośrodka Uniwersytetu Harvarda w Dumbarton Oaks (1971 ), poświęcona właśnie ogro-
dom włoskim, w której uczestniczyła również Masson, otworzyła nowy etap historii ogrodów.
M.Azzi Visentini, La fortuna critica del giardino storieo italiano negli Stati Unit i negli ultimi trentacinąue anni,
[in:] A 25 anni dalie Carte di Firenze: esperienze e prospettive, Proceedings from the conférence held at the Villa Ghirlanda Silva
in Cinisello Balsamo, 9 10 Novemher 2006, L. Scazzosi, L. Pellissetti (eds.), Florence 2008; and M.Azzi Visentini,
The gardem of the Veneio and Friul, thirty years of studies: state of the art, new criticał perspectives and new methodological ap-
proaches, [ i n : ] M. Conan (éd.), Récent Issues in Italian Garden Studies: Sources, Methods and Theoretical Perspectives (Washington.
Dumbarton Oaks, 19 20 October 2007), in press.
MARGI IRRITA AZZ1 VISFNTINI
ing discipline to which Masson madę a décisive contribution39. Therefore, this new édition of her most
important work is long overdue and, with the benefit of hindsight, it will allow everyone to appreciate the
extraordinary insights that other scholars would go on to develop.
WOKÓŁ HISTORIOGRAFII OGRODÓW WŁOSKICH. WKŁAD GEORGINY MASSON
Streszczenie
Artykuł jest poświęcony ocenie słynnej, a wznowionej ostatnio po włosku i angielsku książki Georginy Masson (1912-1980)
Italian Gardem (1961), na tle badań nad historią włoskiej sztuki ogrodowej. Zaczęły się one na początku XIX w. w kręgu architek-
tów (Charles Percier, Pierre-François Léonard Fontaine) i teoretyków ogrodów (John Laudius Loudon), poszukujących wyjścia poza
koncepcję parku krajobrazowego i związania budowli mieszkalnej z ogrodem za pomocą nowych założeń kompozycyjnych. W Anglii
czasy neorenesansu w architekturze stały się okresem poszukiwań własnych renesansowych form również w ogrodach (Reginald
Blomfield i Inigo Triggs), które splotły się na trwałe z kulturą wizualną i obyczajową epoki wiktoriańskiej. Niemieccy badacze pod-
jęli zagadnienia historii włoskich ogrodów pod koniec XIX w., postępując w ślad za J. Burckhardtem (Wilhelm Petrus Tuckermann)
i starając się ustalić nie tylko przebieg, lecz i przyczyny ewolucji tej sztuki we Włoszech. W tym samym czasie pewnym refleksem
celów i dylematów architektury krajobrazu w USA stała się książka Charlesa A. Platta - autora związanego nie z nauką, lecz ze
sztuką - który swe dzieło o włoskich ogrodach zaopatrzył we własne szkice i fotografie, rozważając zagadnienia stosunku architek-
tury do naturalnego otoczenia. Również inna słynna amerykańska książka o ogrodach włoskich wyszła niebawem spod nieprofesjo-
nalnego pióra - napisana przez Edith Wharton, która utrwaliła czynnik krajobrazowy w ocenie ogrodów włoskich. Książka przy-
czyniła się m.in. do popularności willi Gamberaia w Settignano, gdzie kultywowano wówczas wiedzę o kulturze renesansowej, gdzie
przeprowadzono kontrowersyjne prace restauratorskie, zmierzające do pewnego, nigdy nieistniejącego, ideału ogrodu oraz gdzie
spotykała się anglo-amerykańska kolonia miłośników włoskich willi. To właśnie z tej grupy pochodzili zleceniodawcy, badacze,
konserwatorzy, projektanci i mieszkańcy jednych z najważniejszych (i najpiękniejszych) willi Toskanii, przede wszystkim renesan-
sowych (czy w takim duchu odrestaurowanych).
Od książki Inigo Triggsa The Art of Garden Design in Italy (1906) rozpoczynają się monografie ilustrowane już fachowo,
czyli planami i przekrojami. Do takich książek należy trzytomowe dzieło Georgesa Gromorta (1922 1931). Doskonały materiał
dokumentacyjny dostarczyli czytelnikom John C. Shepherd i Geoffrey A. Jellicoe w wykorzystywanej do dziś książce Italian Gar-
dem of the Renaissance (1925). W okresie międzywojennym włoska refleksja o własnych ogrodach to przede wszystkim zgroma-
dzone w jednym tomie artykuły Luigiego Damiego (1924), który wprowadził do badań takie źródła, jak pamiętniki, diariusze podróży,
traktaty o sztuce i ogrodnictwie. Uzupełnieniem wiedzy o niedostrzeganych przez tego autora ogrodach północnych stały się prace
Giulia Fasolo (1929), Bruna Brunelliego i Adolfa Callegariego (1931). Ten ostatni został kuratorem weneckiej części słynnej „Mostra
del giardino italiano", zorganizowanej przez Ugo Ojettiego w 1931 r. w Palazzo Vecchio we Florencji w atmosferze narodowych
poszukiwań włoskiej odrębności i znaczenia.
Po II wojnie światowej zaczęły we Włoszech powstawać instytucje wspierające badania naukowe lub działalność konserwa-
torską również w dziedzinie ogrodów (na przykład Centro Internazionale di Studi di Architettura Andréa Palladio w Vicenzy, od
1958 г.). Równocześnie nowe drogi interpretacyjne otwarły prace, z jednej strony Jamesa Ackermana i Davida R. Coffina, z drugiej
Maria Praza, Eugenia Battistiego, Maurizia Calvesiego. W tym właśnie okresie pojawiła się ilustrowana efektownie, jak coffee-table
book i pozbawiona przypisów - książka Georginy Masson, autorki niezawodowej, będącej samoukiem, ujawniającej wszakże w czę-
ści dokumentacyjnej pracy opanowanie wiedzy o ogromnym zakresie i sprawne z niej korzystanie. Angielka, urodzona w 1912 r.
w Pakistanie, wykształcona w Anglii, mieszkająca w Indiach, Chinach, Afryce, Europie i USA, w latach 40. osiadła w Rzymie, gdzie
rozwinęła głębokie znawstwo willi z ogrodami. W książce o ogrodach włoskich objęła zainteresowaniem całe terytorium kraju,
w tym regiony dotąd umykające uwadze badaczy. Bazą źródłową stały się niezliczone dokumenty publikowane i rękopiśmienne oraz
ikonograficzne, niejednokrotnie wcześniej nieznane. Oparcie interpretacji na tak bogatym gruncie oraz samodzielność myślenia
sprawiły, że książka zainicjowała niektóre przyszłe, owocne wysiłki badawcze, na przykład w dziedzinie dekoracji rzeźbiarskiej
ogrodów, ich programów symbolicznych, historii ogrodnictwa i botaniki, znaczenia rzymskich założeń dla koncepcji angielskiego
parku krajobrazowego. Lata 60. i 70.przyniosły systematycznie zwiększającą się liczbę prac o ogrodach włoskich, których autorzy
(Elisabeth MacDougall, Claudia Lazzaro, Lucia Tongiorgi Tomasi, Ada Segre), niejedno zawdzięczali omawianej książce. Dziś
można stwierdzić, że pierwsza konferencja ośrodka Uniwersytetu Harvarda w Dumbarton Oaks (1971 ), poświęcona właśnie ogro-
dom włoskim, w której uczestniczyła również Masson, otworzyła nowy etap historii ogrodów.
M.Azzi Visentini, La fortuna critica del giardino storieo italiano negli Stati Unit i negli ultimi trentacinąue anni,
[in:] A 25 anni dalie Carte di Firenze: esperienze e prospettive, Proceedings from the conférence held at the Villa Ghirlanda Silva
in Cinisello Balsamo, 9 10 Novemher 2006, L. Scazzosi, L. Pellissetti (eds.), Florence 2008; and M.Azzi Visentini,
The gardem of the Veneio and Friul, thirty years of studies: state of the art, new criticał perspectives and new methodological ap-
proaches, [ i n : ] M. Conan (éd.), Récent Issues in Italian Garden Studies: Sources, Methods and Theoretical Perspectives (Washington.
Dumbarton Oaks, 19 20 October 2007), in press.