Rocznik Historii Sztuki (34.2009)

76

KRZYSZTOF EYSYMONTT

JMt TiitfWrh fiixlhfflicfir OIwii&aIic ~Vaic ŁuĄgurląt Z,u Çmskvjm Orient anz"Jckn ;

12. Ogród rezydencji letniej biskupa Ołomuńca w Kromeryżu, ryc. Nyporta

Herbersteina wykonali artyści włoscy, jednak w tym wypadku ich nazwiska, zarówno sztukatora, jak i przede
wszystkim architekta, pozostały nieznane. Lorenzo Nicella - „Herr Lorentz Nicella ein waelscher Maurer"
- wymieniony w roku 1668 w księdze chrztów parafii Grafenort (Gorzanów) o którym pisze Patzak21
z pewnością nie może być uznany za twórcę architektury czy stiukowej dekoracji groty. Taką możliwość
wyklucza fakt zatrudnienia w owym czasie innych artystów włoskich, a wśród nich sztukatora, którego styl
wyraził się najlepiej w wystroju sala terrena czy później kościoła w Gorzanowie. Warto natomiast wspo-
mnieć, że duże podobieństwo do stylu stiuków groty zdradzają stiuki kaplicy pałacowej, wykonane zapewne
ok. 1656 г., a więc w okresie końcowych prac przy pałacu.

Istotne dla powołanego opisu gorzanowskiej groty jest odczytanie treści jej stiukowej dekoracji (il. 13,
14). W dolnym pasie czaszy kopuły umieszczono symetrycznie postacie mitologiczne: rogate satyry leśne
i zwiewne nimfy źródlane. Te postacie wiążą się z pojęciem natury, przyrody, a zatem również ogrodu strze-
żonego przez Herkulesa, którego rzeźbę ustawiono we wnęce przy wejściu. Nie zabrakło tam również innych
postaci mitologicznych, obecnie już nieczytelnych, takich jak nimfy czy odpowiadająca wodnemu przezna-
czeniu groty figura delfina. W kopule groty stiukowe putta tworzą pionowy podział powierzchni, a dekorację
uzupełniają festony owocowe oraz małżowinowe medaliony. W sklepieniu samej latarni trójlistne medaliony
przeznaczone na przedstawienia malarskie ujęto w postacie najad, a obok umieszczono putta dźwigają kosze
owoców. Renesansowy motyw girland owocowych wyraża tutaj myśl o obfitości i bogactwie ogrodu. Do
tego nawiązuje też przedstawienie Herkulesa, który w jednej ze swych dziewięciu prac udaje się po cudowne
jabłka Hesperyd i który w oczach XVI-wiecznych miłośników antyku stał się synonimem obfitości natury.
Mit o wykradzeniu przez niego cudownych jabłek był treścią przedstawień w ogrodach niemal całej Europy.
Powodów, dla których Herkulesa tak często przedstawiano, dopatrywać się jednak należy nie w samej iko-
nologicznej treści i związku z ideą ogrodu, ale raczej w oddziaływaniu tradycyjnych wzorców. Nader czę-
stym motywem w ogrodzie włoskim jest przedstawienie Herkulesa z maczugą w grocie wraz z lwem, sta-
nowiące ilustrację mitu o jego walce z hydrą lerneńską, którą pokonał. Wzoru tego motywu można upatrywać
w watykańskiej rzeźbie antycznej, umieszczonej w niszy ogrodu założonego przez Bramantego. Z czasem
postać Herkulesa zaczęto przedstawiać bez bezpośredniego związku z otoczeniem groty czy niszy, co można
tłumaczyć ukształtowaną już tradycją występowania tego motywu w sztuce ogrodowej.

Włoski wzorzec architektury gorzanowskiej groty ujawnia się jeszcze silniej w jej dodatkowym prze-
znaczeniu. Grota ta miała być jednocześnie belwederem (il. 15), czyli owym Parnas-Bergiem, tak często

Patzak, Die Badegrotte..., s. 40.