DOI article:
Załęski, Krzysztof: Ogrody wolnomularzy w Polsce na przełomie XVIII i XIX wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14576#0111
13. Jan Piotr Norblin, Towarzystwo w parku 14. Kazimierz Wojniakowski, Zebranie w parku pod pomnikiem Wolności,
pod pomnikiem, ok. 1785, olej, płótno 1797, olej, płótno 82 x 116,5. Muzeum Narodowe w Warszawie
67 x 52. Muzeum Narodowe w Warszawie
Przykładem założenia pałacowo-parkowego, które już w zamyśle fundatora mogło służyć pracom lożo-
wym, jest Dobrzyca Augustyna Gorzeńskiego, czynnego wolnomularza wyższych stopni, zaprojektowana
przez architekta Stanisława Zawadzkiego (1799-1800). Zofia Ostrowska-Kębłowska wysunęła tezę o loży
w Dobrzycy, działającej bez oficjalnych uprawnień w trudnych dla wolnomularstwa warunkach porozbioro-
wych42. Pałac założony na planie węgielnicy43 - symbolu prawa i sumienia - która w obrazie loży stopnia
trzeciego (mistrza) przedstawia gorliwość i wierność Hirama dla ustaw wolnomularskich i cnotę, od której
nigdy się nie oddalił, jest według uczonej pomnikiem wyrażającym idee prawa i obowiązku. Badania murów
pałacu pozwoliły stwierdzić, iż obecna budowla wchłonęła starszą, także na rzucie węgielnicy44. Bryły tej
poprzedniej rezydencji nie znamy. Warto wspomnieć, że kanał parkowy w Nieborowie również miał kształt
węgielnicy. Panteon dobrzycki był miejscem zebrań wolnomularzy, a monopter na wyspie (wyspa symboli-
zuje miejsce, na którym znajduje się dom wolnomularzy) zbudowany był w kształcie, jaki nadawano Świą-
tyni Salomona na rycinach masońskich. Portret fundatora, namalowany w 1797 r. przez wolnomularza Kazi-
mierza Wojniakowskiego zawisnął w pałacu, w Salonie ze Sztukateriami. „Jednocześnie w starożytnym
Rzymie upatrywał Gorzeński źródeł kultury, obywatelskich cnót i wzorów do naśladowania dla państw euro-
pejskich, w tym także Rzeczypospolitej. Takimi poglądami tłumaczyć można obecność w wystroju Sali atry-
butów Marsa, Minerwy i Apollona oraz rzymskich trofeów i sztandarów legionowych'45. Te właśnie bóstwa
są personifikacjami Siły, Mądrości i Piękna - mającymi swe odpowiedniki w trzech ustawionych w loży
kolumnach: doryckiej, jońskiej i korynckiej.
Na szczególną uwagę zasługuje Młynów Aleksandra Chodkiewicza. Autorem projektu pałacu i całego
założenia był architekt Ludwik Szlegiel. Ostateczny kształt nadał pałacowi warszawski architekt Karol Schutz
w latach 1790-1791, a kończył prace inny architekt, Jan Słoniewski. Nigdy nie zbudowano lewej oficyny,
ani półkolistych kolumnad mających połączyć pałac z oficynami. Urządzono natomiast ogród, w którym
znajdowało się kilka pawilonów i mniejszych budowli. Ich nazwy oraz elementy wyposażenia i wystroju
budzą skojarzenia z symboliką wolnomularską.
42 Ostrowsk a-K ę b ł o w s к a, op. cit., s. 257; A. К a r a 1 u s, Wolnomularskie aspekty założenia palacowo-parkowego
w Dobrzycy, „Ars Regia", 1995/1996, nr 1/2, s. 37-48.
43 A. Grzybkowski, Pałac w Luheradzu, „Biuletyn Historii Sztuki", XXXIII, 1971, nr 2, s. 162-177.
44 R. К ą s i n o w s к a, Dobrzyca. Fortalicja. Pałac. Muzeum, Zespół Pałaeowo-Parkowy w Dobrzycy, Dobrzyca 2007,
s. 228.
45 E. A n d r z e j e w s к a, J. Witkowski, Salon ze Sztukateriami pałacu w Dobrzycy, „Quart", 2006, 1 ( 1 ), s. 12- 13.
pod pomnikiem, ok. 1785, olej, płótno 1797, olej, płótno 82 x 116,5. Muzeum Narodowe w Warszawie
67 x 52. Muzeum Narodowe w Warszawie
Przykładem założenia pałacowo-parkowego, które już w zamyśle fundatora mogło służyć pracom lożo-
wym, jest Dobrzyca Augustyna Gorzeńskiego, czynnego wolnomularza wyższych stopni, zaprojektowana
przez architekta Stanisława Zawadzkiego (1799-1800). Zofia Ostrowska-Kębłowska wysunęła tezę o loży
w Dobrzycy, działającej bez oficjalnych uprawnień w trudnych dla wolnomularstwa warunkach porozbioro-
wych42. Pałac założony na planie węgielnicy43 - symbolu prawa i sumienia - która w obrazie loży stopnia
trzeciego (mistrza) przedstawia gorliwość i wierność Hirama dla ustaw wolnomularskich i cnotę, od której
nigdy się nie oddalił, jest według uczonej pomnikiem wyrażającym idee prawa i obowiązku. Badania murów
pałacu pozwoliły stwierdzić, iż obecna budowla wchłonęła starszą, także na rzucie węgielnicy44. Bryły tej
poprzedniej rezydencji nie znamy. Warto wspomnieć, że kanał parkowy w Nieborowie również miał kształt
węgielnicy. Panteon dobrzycki był miejscem zebrań wolnomularzy, a monopter na wyspie (wyspa symboli-
zuje miejsce, na którym znajduje się dom wolnomularzy) zbudowany był w kształcie, jaki nadawano Świą-
tyni Salomona na rycinach masońskich. Portret fundatora, namalowany w 1797 r. przez wolnomularza Kazi-
mierza Wojniakowskiego zawisnął w pałacu, w Salonie ze Sztukateriami. „Jednocześnie w starożytnym
Rzymie upatrywał Gorzeński źródeł kultury, obywatelskich cnót i wzorów do naśladowania dla państw euro-
pejskich, w tym także Rzeczypospolitej. Takimi poglądami tłumaczyć można obecność w wystroju Sali atry-
butów Marsa, Minerwy i Apollona oraz rzymskich trofeów i sztandarów legionowych'45. Te właśnie bóstwa
są personifikacjami Siły, Mądrości i Piękna - mającymi swe odpowiedniki w trzech ustawionych w loży
kolumnach: doryckiej, jońskiej i korynckiej.
Na szczególną uwagę zasługuje Młynów Aleksandra Chodkiewicza. Autorem projektu pałacu i całego
założenia był architekt Ludwik Szlegiel. Ostateczny kształt nadał pałacowi warszawski architekt Karol Schutz
w latach 1790-1791, a kończył prace inny architekt, Jan Słoniewski. Nigdy nie zbudowano lewej oficyny,
ani półkolistych kolumnad mających połączyć pałac z oficynami. Urządzono natomiast ogród, w którym
znajdowało się kilka pawilonów i mniejszych budowli. Ich nazwy oraz elementy wyposażenia i wystroju
budzą skojarzenia z symboliką wolnomularską.
42 Ostrowsk a-K ę b ł o w s к a, op. cit., s. 257; A. К a r a 1 u s, Wolnomularskie aspekty założenia palacowo-parkowego
w Dobrzycy, „Ars Regia", 1995/1996, nr 1/2, s. 37-48.
43 A. Grzybkowski, Pałac w Luheradzu, „Biuletyn Historii Sztuki", XXXIII, 1971, nr 2, s. 162-177.
44 R. К ą s i n o w s к a, Dobrzyca. Fortalicja. Pałac. Muzeum, Zespół Pałaeowo-Parkowy w Dobrzycy, Dobrzyca 2007,
s. 228.
45 E. A n d r z e j e w s к a, J. Witkowski, Salon ze Sztukateriami pałacu w Dobrzycy, „Quart", 2006, 1 ( 1 ), s. 12- 13.