DOI Artikel:
Pieńkos, Andrzej: Ogród artysty, poety, myśliciela: terytorium tworzenia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14576#0204
198
ANDRZEJ PIEŃKOS
Z pewnością nie wyczerpano tu listy obiektów, które powinny się znaleźć pod hasłem „ogrodów twór-
ców". Wiele wątków nie zostało poruszonych; należałoby zapewne, nawet przy założeniu, że dom twórcy
jest niejako z definicji osobny, pytać o powinowactwa narodowe czy regionalne tego typu kreacji. Wydaje
się bowiem, że np. w Skandynawii dają się one odnaleźć, także w odniesieniu do ogrodów. Podobnie analiza
historyczna pokazałaby zapewne uzależnienie kreacji ogrodowych artystów, pisarzy itd. od mód panujących
w „oficjalnej" sztuce ogrodowej ich epoki. Wówczas, owe zasadniczo niepodlegające kompetencjom histo-
rii sztuki ogrodowej realizacje mogłyby zostać przebadane z użyciem jej narzędzi. Zaznaczając jedynie naj-
ważniejsze kierunki badawcze dokonywaliśmy uproszczeń również w odniesieniu do statusu „twórcy" - inne
oczywiście ambicje, możliwości, wzory mieli np. renesansowi poeci, a inne malarze. Tego rodzaju dystynk-
cje powinny się rzecz jasna w badaniach szczegółowych pojawić. Nie było jednak naszym zamiarem szki-
cowanie fragmentarycznej nawet historii ogrodów twórców, jedynie sygnalizowanie kierunków poszukiwań.
Obawiać się wprawdzie możemy, że szeroka problematyka ogrodów, tu jeszcze przez nas dodatkowo została
rozciągnięta w kłębowisku owych najrozmaitszych „aktów ogrodowych" ku zbyt wielu kierunkom78.
Ogród przy domu artysty nie jest oczywiście zjawiskiem historycznie zamkniętym. Znani twórcy współ-
cześni uczynili go nawet tematem przewodnim swojej sztuki: np. Derek Jarman, łan Hamilton Finlay, Jacques
Vieille79. W wielu wypadkach nie jest on zresztą tylko, albo nie jest wcale ogrodem „przy domu". Niki de
Saint-Phalle w swoim czasie tworzy przez wiele lat kompleks tzw. Ogrodu Tarota w Garavicchio w Toskanii,
zanim stanie się on także jej siedzibą i miejscem pracy. Krzysztof Penderecki komponuje VIII Symfonię
jako utwór o ogrodzie, który od lat sam tworzy wokół swojej siedziby w Lusławicach...80
THE GARDEN OF ARTIST, РОЕТ, THINKER. THE TERRITORY OF CREATION
Abstract
The garden of the "artist's house" (artistically created home of a writer, painter, or musician) could be examined in the catégo-
ries of gardening history, searching for références to typical models or solutions. We know of the influence of gardens of various
artists on the solutions introduced in the art of gardening (for instance Alexander Pope or William Shenstone). More often gardens
of this type are governed by rules of individual creativity, they have no spécifie traits and as a raie they do not belong to the history
of gardening. From antiquity through Renaissance a garden brought to mind méditation and création. More than a house it would
be the figure/préfiguration of a place of création and the product of a création act. It is this role it plays in the Mémoires d'Outre-
Tombe by François-René de Chateaubriand and numerous comments by other writers.
Garden as a "microcosm" makes us redefine the notion of création. Some of the "gardening acts" élude thinking in the catégo-
ries of gardening object. Garden as a place of important rituals can be found especially in the communes from the turn of the 19th
and 20th century. Such kind of "gardening acts'" in their anthropological dimension are of crucial importance for understanding the
character of the place of création and the whole artistic activity of an artist. Regardless its size, form, relation to the artist's home,
the garden is given a spécial assent. An artist's grave in his garden should be considered in the same catégories.
For Cari Linnaeus, Buffon, Voltaire, Goethe, later on also for John Ruskin, gardens were a testing ground in various fields of
their scientific and artistic creativity. Claude Monet's création at Giverny was developed in two inséparable orders: a garden "was
growing for" a painting. Around the same time, yet with no Monet's consistency, made their own gardens and then painted them
also Józef Mehoffer, Max Liebermann, HeinrichVogeler, Edward Atkinson Hornel, or Emil Nolde.
The history of gardening as the element of a représentative place of artist's résidence could be presented in the catégories of
the history of gardening forms as well as a social history of art. This fonction is served by gardens in the résidences of Peter Paul
Rubens, Nicodemus Tessin the Younger, Charles Le Brun, and then later of Franz von Lenbach, Vincenzo Vela, Richard Wagner.
Drawing upon the models from the 16th through the 18Ul centuries, Francis Poulenc, Edmond Rostand and Edith Wharton made their
own gardens, nevertheless, with référence to their main field of creativity. A thème of Italian Renaissance inspirations belongs to the
most important research tracks to follow when interested in the gardens of the 19lh- and 20th-century artists.
A locus amoenus could have assumed the form of microcosm, full of personal or historical associations, relating to the inte-
rests of the artist. The gardens of Gabriele d'Annuzio, Axel Munthe, Anders Zorn, Vicente Blasco Ibanez became mainstays of pri-
vate history of culture, characteristic of post-romantic trends.
Translatée! by Grażyna Waluga
Jak jednak inspirujące może być takie „rozciąganie", pokazała konferencja w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu War-
szawskiego w grudniu 2008 r. pt. „Muzyka w ogrodzie. Ogród w muzyce", z udziałem także historyków literatury i sztuki.
79 Zob. omówienie niektórych z nich i refleksje ogólne w numerach specjalnych „Kunstforum" pt. Kûnstler ais Gcirtner, 145,
1999; Das Gartenarchiv, 146, 1999 (oba pod red. Р. В i an с h i). Także The Architecture of Western Gardens, ed. M. M o s s e r,
G. Teyssot, Cambridge (Mass.) 1991, s. 495-524; D. Jarman, H. S o o 1 e y, Derek Jarman's Garden, London 1995; Ogród.
Forma..., s. 448 451; Art of the Garden. Katalog wystawy w Tate Britain, London 2004.
80 Na temat Lusławic: K. Penderecki, Labirynt czasu. Pięć wykładów na koniec wieku. Warszawa 1997, s. 39; także:
Penderecki. Rozmowy luslawickic. Luslawickie ogrody, t. 1-2, Olszanica 2005.
ANDRZEJ PIEŃKOS
Z pewnością nie wyczerpano tu listy obiektów, które powinny się znaleźć pod hasłem „ogrodów twór-
ców". Wiele wątków nie zostało poruszonych; należałoby zapewne, nawet przy założeniu, że dom twórcy
jest niejako z definicji osobny, pytać o powinowactwa narodowe czy regionalne tego typu kreacji. Wydaje
się bowiem, że np. w Skandynawii dają się one odnaleźć, także w odniesieniu do ogrodów. Podobnie analiza
historyczna pokazałaby zapewne uzależnienie kreacji ogrodowych artystów, pisarzy itd. od mód panujących
w „oficjalnej" sztuce ogrodowej ich epoki. Wówczas, owe zasadniczo niepodlegające kompetencjom histo-
rii sztuki ogrodowej realizacje mogłyby zostać przebadane z użyciem jej narzędzi. Zaznaczając jedynie naj-
ważniejsze kierunki badawcze dokonywaliśmy uproszczeń również w odniesieniu do statusu „twórcy" - inne
oczywiście ambicje, możliwości, wzory mieli np. renesansowi poeci, a inne malarze. Tego rodzaju dystynk-
cje powinny się rzecz jasna w badaniach szczegółowych pojawić. Nie było jednak naszym zamiarem szki-
cowanie fragmentarycznej nawet historii ogrodów twórców, jedynie sygnalizowanie kierunków poszukiwań.
Obawiać się wprawdzie możemy, że szeroka problematyka ogrodów, tu jeszcze przez nas dodatkowo została
rozciągnięta w kłębowisku owych najrozmaitszych „aktów ogrodowych" ku zbyt wielu kierunkom78.
Ogród przy domu artysty nie jest oczywiście zjawiskiem historycznie zamkniętym. Znani twórcy współ-
cześni uczynili go nawet tematem przewodnim swojej sztuki: np. Derek Jarman, łan Hamilton Finlay, Jacques
Vieille79. W wielu wypadkach nie jest on zresztą tylko, albo nie jest wcale ogrodem „przy domu". Niki de
Saint-Phalle w swoim czasie tworzy przez wiele lat kompleks tzw. Ogrodu Tarota w Garavicchio w Toskanii,
zanim stanie się on także jej siedzibą i miejscem pracy. Krzysztof Penderecki komponuje VIII Symfonię
jako utwór o ogrodzie, który od lat sam tworzy wokół swojej siedziby w Lusławicach...80
THE GARDEN OF ARTIST, РОЕТ, THINKER. THE TERRITORY OF CREATION
Abstract
The garden of the "artist's house" (artistically created home of a writer, painter, or musician) could be examined in the catégo-
ries of gardening history, searching for références to typical models or solutions. We know of the influence of gardens of various
artists on the solutions introduced in the art of gardening (for instance Alexander Pope or William Shenstone). More often gardens
of this type are governed by rules of individual creativity, they have no spécifie traits and as a raie they do not belong to the history
of gardening. From antiquity through Renaissance a garden brought to mind méditation and création. More than a house it would
be the figure/préfiguration of a place of création and the product of a création act. It is this role it plays in the Mémoires d'Outre-
Tombe by François-René de Chateaubriand and numerous comments by other writers.
Garden as a "microcosm" makes us redefine the notion of création. Some of the "gardening acts" élude thinking in the catégo-
ries of gardening object. Garden as a place of important rituals can be found especially in the communes from the turn of the 19th
and 20th century. Such kind of "gardening acts'" in their anthropological dimension are of crucial importance for understanding the
character of the place of création and the whole artistic activity of an artist. Regardless its size, form, relation to the artist's home,
the garden is given a spécial assent. An artist's grave in his garden should be considered in the same catégories.
For Cari Linnaeus, Buffon, Voltaire, Goethe, later on also for John Ruskin, gardens were a testing ground in various fields of
their scientific and artistic creativity. Claude Monet's création at Giverny was developed in two inséparable orders: a garden "was
growing for" a painting. Around the same time, yet with no Monet's consistency, made their own gardens and then painted them
also Józef Mehoffer, Max Liebermann, HeinrichVogeler, Edward Atkinson Hornel, or Emil Nolde.
The history of gardening as the element of a représentative place of artist's résidence could be presented in the catégories of
the history of gardening forms as well as a social history of art. This fonction is served by gardens in the résidences of Peter Paul
Rubens, Nicodemus Tessin the Younger, Charles Le Brun, and then later of Franz von Lenbach, Vincenzo Vela, Richard Wagner.
Drawing upon the models from the 16th through the 18Ul centuries, Francis Poulenc, Edmond Rostand and Edith Wharton made their
own gardens, nevertheless, with référence to their main field of creativity. A thème of Italian Renaissance inspirations belongs to the
most important research tracks to follow when interested in the gardens of the 19lh- and 20th-century artists.
A locus amoenus could have assumed the form of microcosm, full of personal or historical associations, relating to the inte-
rests of the artist. The gardens of Gabriele d'Annuzio, Axel Munthe, Anders Zorn, Vicente Blasco Ibanez became mainstays of pri-
vate history of culture, characteristic of post-romantic trends.
Translatée! by Grażyna Waluga
Jak jednak inspirujące może być takie „rozciąganie", pokazała konferencja w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu War-
szawskiego w grudniu 2008 r. pt. „Muzyka w ogrodzie. Ogród w muzyce", z udziałem także historyków literatury i sztuki.
79 Zob. omówienie niektórych z nich i refleksje ogólne w numerach specjalnych „Kunstforum" pt. Kûnstler ais Gcirtner, 145,
1999; Das Gartenarchiv, 146, 1999 (oba pod red. Р. В i an с h i). Także The Architecture of Western Gardens, ed. M. M o s s e r,
G. Teyssot, Cambridge (Mass.) 1991, s. 495-524; D. Jarman, H. S o o 1 e y, Derek Jarman's Garden, London 1995; Ogród.
Forma..., s. 448 451; Art of the Garden. Katalog wystawy w Tate Britain, London 2004.
80 Na temat Lusławic: K. Penderecki, Labirynt czasu. Pięć wykładów na koniec wieku. Warszawa 1997, s. 39; także:
Penderecki. Rozmowy luslawickic. Luslawickie ogrody, t. 1-2, Olszanica 2005.