Rocznik Historii Sztuki (34.2009)

\l W (.(Ж/ W \ ()\!П WOWSK \

3. Samostrzel, zespół tarasów. Fot. ок. 1912, repr. z: L. Durczykiewicz, Dwory
polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem, Poznań 1912

łukiem po stronie zachodniej parku (od wschodu biegła krawędź parowu Rokitki). Cała przestrzeń pomiędzy
podjazdem i parowem, przed pałacem aż po bramę główną rozplanowana została natomiast w formie kilku
różnej wysokości tarasów połączonych schodami według typowego schematu założenia geometrycznego,
nawiązującego do włoskich ogrodów renesansowych. Pierwotny wygląd, pomimo daleko posuniętej degra-
dacji, daje się odtworzyć na podstawie zachowanych do dziś pozostałości oraz fotografii archiwalnych26.

Z pałacu przez wejście główne wychodziło się bezpośrednio na podjazd kończący się przed portykiem.
Sześć szerokich kamiennych stopni ustawionych na osi wejścia wiodło z poziomu podjazdu na pierwszy
szeroki taras z kolistym, kamiennym basenem fontanny pośrodku, otoczonym rabatami kwiatowymi. Od
zachodu taras ograniczało zejście dla pieszych wiodące prosto do bramy głównej, ujęte tralkowymi balustra-
dami ozdobionymi kamiennymi wazami (il. 4). Od wschodu, wzdłuż pierwszego tarasu biegła okazała kolum-
nowa pergola zakończona filarowym belwederkiem na rzucie kwadratu z naczółkowymi trójkątnymi zwień-
czeniami (il. 5). Z tarasu górnego na następny, drugi poziom prowadziło środkiem dziewięć kamiennych
szerokich stopni (il. 6), po bokach ujętych obsadzonymi żywopłotem zakolami rond-point, w których rozlo-
kowano kamienne ławeczki, rzeźby i kolumny z wazami (il. 7). Obsadzony rabatami drugi taras ograniczała
od południa tralkowa balustrada ozdobiona kamiennymi wazonami, bo bokach której dwa ciągi schodów
liczące po 23 stopnie prowadziły na następny poziom trzeciego tarasu (il. 8). Zwieńczona wspomnianą balu-
stradą ściana oporowa pomiędzy drugim a trzecim tarasem, ujęta po bokach schodami, zyskała podziały
pilastrami, pomiędzy którymi rozmieszczono osiem półkoliście zamkniętych nisz z rzeźbami przedstawia-
jącymi muzy27. Po bokach tych schodów, od zewnątrz, wysunięto taras drugiego poziomu nieco dalej ku
południu, tworząc rodzaj wydatnych ryzalitów z boniowanymi ścianami, zwieńczonych belwederami w for-
mie kolumnowych pergoli z rzeźbami - zachodnia na rzucie prostokąta (il. 9), a wschodnia - pięciobocznej
eksedry. Tarasy miały także praktyczne zastosowanie, za ścianą oporową urządzone były pomieszczenia
gospodarcze i magazynowe, do których wejście wiodło z ryzalitu zachodniego; w ryzalicie wschodnim
umieszczono okno. Także i na dolnym tarasie, pośrodku, znalazł się kolisty kamienny basen z fontanną,
odgradzając go od południa tralkową balustradą z wazami i sfinksami (il. 10).

6 Chciałabym w tym miejscu podziękować p. Tadeuszowi Przyborowskiemu, opiekunow i pałacu, za udostępnienie mi pry-
watnego /bioru fotografii i dokumentów związanych z Samostrzelem oraz Piotrow i Kordubie /a umożliw ienie mi wykorzystania
fotografii / prywatnego archiwum rodziny Bilińskich, której jestem wdzięczna za zgodę na ich opublikowanie.

Rzeźby mu/ obecnie zachowane we fragmentach i /gromad/one w jednej / piw nic pałacowych - został) zapewne spro-
wadzone / jednej / wytwórni niemieckich specjalizującej się w masowej produkcji kopii rzeźb, por. Wędzk i. op. cit., s. 207.