DOI Artikel:
Omilanowska-Kiljańczyk, Małgorzata: Edouard André i jego realizacje ogrodowe w Polsce i na Litwie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14576#0218
MAŁGORZATA OMILANOWSKA
manii budowania rezydencji..."46. Rzeczywiście, niemal równolegle wznieśli nowe pałace i podjęli współ-
pracę z André. Tylko ich kuzyn, Jan Tyszkiewicz, zadowolił się rezydencją po ojcu, zamawiając jedynie
nowy park.
Źródła archiwalne - wspomnienia i korespondencja nie pozwalają na jednoznaczną odpowiedź na
podstawowe pytania związane z parkami litewskimi. Nie da się ustalić, kto sprowadził na Litwę André. Zofia
Potocka, opierając się na tradycji rodzinnej wskazała swojego ojca, Władysława z Landwarowa, ale dopusz-
czać należy i taką możliwość, że za pośrednictwem Bnińskich zrobił to Feliks Tyszkiewicz z Połągi47.
Druga nierozstrzygnięta kwestia to data pojawienia się Edouarda André na Litwie i rozpoczęcia prac
nad projektami parków. Pewne informacje na ten temat zawierają notatki w dziennikach prowadzonych przez
René André, przede wszystkim pobyt Edouarda André w Landwarowie we wrześniu 1897 г., ponieważ jego
syn pod datą 17 września zanotował wysyłkę telegramu do ojca przebywającego właśnie tam48. Ze stycznia
1898 pochodzą notatki wskazujące na przygotowania wyprawy na Litwę w związku z zamówieniem Józefa
Tyszkiewicza, właściciela Zatrocza oraz sporządzanie planów dla Feliksa Tyszkiewicza z Połągi. Niewąt-
pliwe są pobyty Edourada André i jego syna René u litewskich zleceniodawców w czerwcu 1898 oraz
w maju, wrześniu i październiku 1899 г., a także wymiana telegramów André z Janem Tyszkiewiczem w 1900
i Józefem Tyszkiewiczem w 1901 r.
Dalsze szczegóły zawierają listy René André nr 108 i 109 z 21 i 27 czerwca 1898 r. do narzeczonej
Claire, w których pisze o wizytach w Zatroczu, Wace i Landwarowie. Zofia Potocka i Edmund Jankowski
wspominali, że prace w parku landwarowskim rozpoczęto już w 1896 г., co jest w kontekście notatek René
André możliwe49. Zachowana korespondencja Edouarda André i Feliksa Tyszkiewicza z 1904 r. nie wnosi
w tej kwestii nic nowego50.
Majątek landwarowski należał do Józefa Tyszkiewicza od około 1855 г., ale neogotycki pałacyk wznie-
siony został zapewne dopiero w 2. pol. lat 60. XIX w.51 Z zapisów archiwalnych wynika, że w Landwarowie
zatrudniany był architekt Gustaw Szacht i to najpewniej on zaprojektował nowy dom52. Zbudowany na
wzniesieniu pałac otoczony był głębokim parowem, który na polecenie Józefa Tyszkiewicza został zalany
i zamieniony w staw za pomocą systemu kanałów, którymi sprowadzono wodę z oddalonego o 6 km wiel-
kiego jeziora Galwe (Galvè)53.
Około 1875 r. Józef i Zofia Tyszkiewiczowie wyprowadzili się z Landwarowa do Kretyngi. Po śmierci
Józefa w 1891 r. majątek odziedziczył jego najstarszy syn Władysław i najpewniej w 1896 r. podjął rozbu-
dowę rezydencji, zatrudniając do prac architekta de Waegh54. Pałac znacznie powiększono, całkowicie prze-
kształcając elewacje w stylu „późnego gotyku angielskiego z czasów Elżbiety I"55. Nie sposób dokładnie
46 Ibidem, s. 116.
47 Por. przyp. 16 i 17.
48 A n d r é - O 1 i v i e r, op. cit., s. 13.
49 Potocka, op. cit., t. 2, к. 118; E. Jankowski, Landwarowo, „Ogrodnik Polski", XVIII, 1896, nr 20, s. 476^177,
przedruk [w:] Ogród polski w XIX wieku. Antologia tekstów, wybór i wprowadzenie M. Szafrańska, Warszawa 1998, s. 123;
E. Jankowski, Wspomnienia ogrodnika, oprać. A. Szw ej cerowa i A. Brachfogel, Warszawa 1972, s. 257.
30 Listy publikowane dwukrotnie: Pilkauskas, Parko..., s. 60; id e m, Les travaux..., s. 244.
51 W dotychczasowej literaturze przyjmowano, że pierwszy neogotycki pałacyk powstał zaraz po nabyciu majątku przez Jó-
zefa Tyszkiewicza, czyli około 1855 г.: J a r o s z e w s к i, O siedzibach..., s. 234-237; R. Aftanazy, op. cit., t. 4, Warszawa 1987,
s. 200-201. Przypuszczeniom tym zdają się jednak przeczyć przekazy mówiące o aktywnej działalności zawodowej oficera w służ-
bie rosyjskiej i wręcz hulaszczym życiu Józefa, który ustatkował się dopiero po ślubie z Zofią Horwatt. Ślub odbył się w 1861 г.,
wówczas Józef wystąpił z rosyjskiej służby wojskowej i na dłużej wyjechał z żoną do Paryża, skąd wrócił dopiero po powstaniu
styczniowym.
32 Wilno, Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas [Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne], F. 716, Ap. 4, B. 123. Roz-
pisanie etatów służbowych landwarowskich za grudzień 1866, k. lv.
53 Potocka, op. cit., t. 1, к. 22.
54 Na datę rozpoczęcia budowy w 1896 wskazują informacje pochodzące ze wspomnień Zofii Potockiej, ale Edmund Jan-
kowski w opisie parku landwarowskiego, pisząc o pałacu, nie wspomniał nic o rozpoczętych tam pracach budowlanych, Jankow-
ski, Wspomnienia..., s. 256-257. Informacja o zatrudnieniu belgijskiego architekta de Waegh pochodzi jedynie ze wspomnień
Zofii Potockiej (Potocka, op. cit., t. 2, к. 120), po której powtórzyli to Aftanazy, Jaroszewski i inni. Postać tego architekta pozo-
staje dość enigmatyczna i do tej pory nie udało się ustalić nic bliższego o nim.
55 Przy dekoracji pałacu, a zapewne także urządzaniu wnętrz zatrudniono wileńskiego architekta Tadeusza Roztworowskiego.
Jakiś udział w powstawaniu nowego pałacu mógł mieć też Marconi, ale nie udało się ustalić zakresu tych prac. Tadeusz S. Jaro-
szewski i Andrzej Rottermund ujawnili istnienie rysunku związanego z Landwarowem przechowywanego w Zbiorze Rysunków
manii budowania rezydencji..."46. Rzeczywiście, niemal równolegle wznieśli nowe pałace i podjęli współ-
pracę z André. Tylko ich kuzyn, Jan Tyszkiewicz, zadowolił się rezydencją po ojcu, zamawiając jedynie
nowy park.
Źródła archiwalne - wspomnienia i korespondencja nie pozwalają na jednoznaczną odpowiedź na
podstawowe pytania związane z parkami litewskimi. Nie da się ustalić, kto sprowadził na Litwę André. Zofia
Potocka, opierając się na tradycji rodzinnej wskazała swojego ojca, Władysława z Landwarowa, ale dopusz-
czać należy i taką możliwość, że za pośrednictwem Bnińskich zrobił to Feliks Tyszkiewicz z Połągi47.
Druga nierozstrzygnięta kwestia to data pojawienia się Edouarda André na Litwie i rozpoczęcia prac
nad projektami parków. Pewne informacje na ten temat zawierają notatki w dziennikach prowadzonych przez
René André, przede wszystkim pobyt Edouarda André w Landwarowie we wrześniu 1897 г., ponieważ jego
syn pod datą 17 września zanotował wysyłkę telegramu do ojca przebywającego właśnie tam48. Ze stycznia
1898 pochodzą notatki wskazujące na przygotowania wyprawy na Litwę w związku z zamówieniem Józefa
Tyszkiewicza, właściciela Zatrocza oraz sporządzanie planów dla Feliksa Tyszkiewicza z Połągi. Niewąt-
pliwe są pobyty Edourada André i jego syna René u litewskich zleceniodawców w czerwcu 1898 oraz
w maju, wrześniu i październiku 1899 г., a także wymiana telegramów André z Janem Tyszkiewiczem w 1900
i Józefem Tyszkiewiczem w 1901 r.
Dalsze szczegóły zawierają listy René André nr 108 i 109 z 21 i 27 czerwca 1898 r. do narzeczonej
Claire, w których pisze o wizytach w Zatroczu, Wace i Landwarowie. Zofia Potocka i Edmund Jankowski
wspominali, że prace w parku landwarowskim rozpoczęto już w 1896 г., co jest w kontekście notatek René
André możliwe49. Zachowana korespondencja Edouarda André i Feliksa Tyszkiewicza z 1904 r. nie wnosi
w tej kwestii nic nowego50.
Majątek landwarowski należał do Józefa Tyszkiewicza od około 1855 г., ale neogotycki pałacyk wznie-
siony został zapewne dopiero w 2. pol. lat 60. XIX w.51 Z zapisów archiwalnych wynika, że w Landwarowie
zatrudniany był architekt Gustaw Szacht i to najpewniej on zaprojektował nowy dom52. Zbudowany na
wzniesieniu pałac otoczony był głębokim parowem, który na polecenie Józefa Tyszkiewicza został zalany
i zamieniony w staw za pomocą systemu kanałów, którymi sprowadzono wodę z oddalonego o 6 km wiel-
kiego jeziora Galwe (Galvè)53.
Około 1875 r. Józef i Zofia Tyszkiewiczowie wyprowadzili się z Landwarowa do Kretyngi. Po śmierci
Józefa w 1891 r. majątek odziedziczył jego najstarszy syn Władysław i najpewniej w 1896 r. podjął rozbu-
dowę rezydencji, zatrudniając do prac architekta de Waegh54. Pałac znacznie powiększono, całkowicie prze-
kształcając elewacje w stylu „późnego gotyku angielskiego z czasów Elżbiety I"55. Nie sposób dokładnie
46 Ibidem, s. 116.
47 Por. przyp. 16 i 17.
48 A n d r é - O 1 i v i e r, op. cit., s. 13.
49 Potocka, op. cit., t. 2, к. 118; E. Jankowski, Landwarowo, „Ogrodnik Polski", XVIII, 1896, nr 20, s. 476^177,
przedruk [w:] Ogród polski w XIX wieku. Antologia tekstów, wybór i wprowadzenie M. Szafrańska, Warszawa 1998, s. 123;
E. Jankowski, Wspomnienia ogrodnika, oprać. A. Szw ej cerowa i A. Brachfogel, Warszawa 1972, s. 257.
30 Listy publikowane dwukrotnie: Pilkauskas, Parko..., s. 60; id e m, Les travaux..., s. 244.
51 W dotychczasowej literaturze przyjmowano, że pierwszy neogotycki pałacyk powstał zaraz po nabyciu majątku przez Jó-
zefa Tyszkiewicza, czyli około 1855 г.: J a r o s z e w s к i, O siedzibach..., s. 234-237; R. Aftanazy, op. cit., t. 4, Warszawa 1987,
s. 200-201. Przypuszczeniom tym zdają się jednak przeczyć przekazy mówiące o aktywnej działalności zawodowej oficera w służ-
bie rosyjskiej i wręcz hulaszczym życiu Józefa, który ustatkował się dopiero po ślubie z Zofią Horwatt. Ślub odbył się w 1861 г.,
wówczas Józef wystąpił z rosyjskiej służby wojskowej i na dłużej wyjechał z żoną do Paryża, skąd wrócił dopiero po powstaniu
styczniowym.
32 Wilno, Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas [Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne], F. 716, Ap. 4, B. 123. Roz-
pisanie etatów służbowych landwarowskich za grudzień 1866, k. lv.
53 Potocka, op. cit., t. 1, к. 22.
54 Na datę rozpoczęcia budowy w 1896 wskazują informacje pochodzące ze wspomnień Zofii Potockiej, ale Edmund Jan-
kowski w opisie parku landwarowskiego, pisząc o pałacu, nie wspomniał nic o rozpoczętych tam pracach budowlanych, Jankow-
ski, Wspomnienia..., s. 256-257. Informacja o zatrudnieniu belgijskiego architekta de Waegh pochodzi jedynie ze wspomnień
Zofii Potockiej (Potocka, op. cit., t. 2, к. 120), po której powtórzyli to Aftanazy, Jaroszewski i inni. Postać tego architekta pozo-
staje dość enigmatyczna i do tej pory nie udało się ustalić nic bliższego o nim.
55 Przy dekoracji pałacu, a zapewne także urządzaniu wnętrz zatrudniono wileńskiego architekta Tadeusza Roztworowskiego.
Jakiś udział w powstawaniu nowego pałacu mógł mieć też Marconi, ale nie udało się ustalić zakresu tych prac. Tadeusz S. Jaro-
szewski i Andrzej Rottermund ujawnili istnienie rysunku związanego z Landwarowem przechowywanego w Zbiorze Rysunków