DOI Artikel:
Mroziewicz, Karolina Anna: Pamięć o wjeździe Zygmunta III do Krakowa (1587) i problem reprezentacji oprawy artystycznej uroczystości w przekazach drukowanych w XVI i XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0167
PAMIĘĆ O WJEŹDZIE ZYGMUNTA III DO KRAKOWA (1587)...
165
Wazy upamiętniły liczne relacje, mowy i utwory panegiryczne napisane po łacinie i po polsku, które
w 1587 i 1588 r. wydrukowano w krakowskiej drukami Łazarzowej i u Jakuba Siebeneichera8. Najbardziej
szczegółowy i jedyny opatrzony ilustracjami opis to, wydany in quarto w wysokim nakładzie, wspomniany
dwunastokartkowy druczek Sigismundi tertii Cracoviam ingressus9. Charakteryzował on topograficzno-
-administracyjną scenerię wjazdu, jego poszczególne etapy oraz oprawę plastyczną i epigraficzną. Opis
entrady, przedstawienia królów i powiązane z nimi utwory poetyckie stanowiły równoważne komponenty
druku, które składały się na wizualno-literacką pochwałę Zygmunta III i genealogię jego praw do korony,
opartą na jagiellońskich korzeniach i militarnym zwycięstwie nad Maksymilianem.
Opis wjazdu Zygmunta III jest anonimowy i stylizowany na przekaz ustny z charakterystyczną dla
niego dygresją. Narrację uwiarygodnia data dzienna, imiona najważniejszych uczestników wydarzenia
oraz adres wydawniczy znanego krakowskiego impressora. Krótko wzmiankowane są powitalne mowy
Wawrzyńca Goślickiego, przedstawicieli magistratu, Akademii, kardynała Andrzeja Batorego i dziekana
krakowskiego Erazma Dembińskiego, bez odniesień do ich treści. Bardziej szczegółowe są opisy usta-
wionego na Kleparzu trofeum i bram triumfalnych na trasie wjazdu, ale koncentrują się one głównie na
przytoczeniu in extenso ich epigraficznej treści. W opisie uroczystości brak odniesień do wydarzeń ją
bezpośrednio poprzedzających, niewiele dowiadujemy się o samym królu, jego ubiorze i orszaku oraz
reakcjach uczestników uroczystości. Zdawkowe informacje o recepcji wjazdu mają znamiona topiczne,
tak jak zakończenie opisu, mówiące o wielkich tłumach i światłach rozświetlających ulice nocną porą.
Porównanie drukowanego opisu z zachowanymi przekazami świadków pozwala wskazać kolejne luki,
zwłaszcza w informacjach o świcie neoelekta i liście znamienitych uczestników uroczystości - niemal
obowiązkowym komponencie naocznych relacji. Z kroniki nieznanego bliżej mieszczanina krakowskiego
dowiadujemy się, że „Król Jego Mość miał też przy sobie pieszych ludzi Szwedów, Niemców, ze strzelbą
ruszniczną, w przyłbicach i Polaków w modrzy pana marszałka koronnego Opalińskiego, na królewski
grosz, do dwu tysiącu pod czteremi chorągwiami”10.
Nazwisko Opalińskiego zostało przemilczane przez autora drukowanego opisu, być może z racji
stopniowo pogorszających się stosunków między marszałkiem a Janem Zamoyskim11, jednym z głów-
nych pomysłodawców programu wyjazdu. Pojawia się ono także w Diariuszu Stanisława Reszki obok
wojewody krakowskiego Andrzeja Tęczyńskiego, wojewody sieradzkiego Olgierda Łaskiego, wojewody
Rusi Stanisława Żółkiewskiego i Jana Zamoyskiego, którzy mieli iść przed królem w uroczystym orsza-
ku12. Panegiryczno-dydaktyczny ton drukowanego opisu również sugeruje, że Sigismundi tertii Cracoviam
ingressus należy traktować nie jako wiarygodną relację wydaną krótko po wydarzeniu, jak przyjęło się
w polskiej literaturze przedmiotu13, ale jako przykład tak zwanych festival books14. Zadaniem tych „ksiąg
8 Drukarnia Łazarzowa, kierowana od 1577 r. przez Jana Januszewskiego (który osobiście uczestniczył w walkach pod Krakowem
przeciwko stronnikom Maksymiliana), wydała w 1587 i 1588 m.in.: De felici Cracoviam adventv [...] Sigismundi eius nominis Tertii [...]
Carmen gratulatorium Martini Slachcinii (Cracoviae 1587); Witanie Króla nowego Zygmunta /77 Andrzeja Zbylitowskiego (W Krakowie
1587); Witanie Rady Stanów Koronnych Polskich do Króla', In Serenissimi Sigismundi III Dei Gratia Regis Poloniae adventu Cracoviam
Bazylego Goliniusza (Cracoviae 1588). Celem tych druków, jak pisał Januszewski we wstępie do czytelnika otwierającym Witanie Rad
y Stanów Koronnych Goślickiego, było „każdego czytelnika ucieszyć y temu aktowi ingresu Króla Jego Mości niejaką ozdobę uczynić”.
Oficyna Jakuba Siebeneichera, poza Sigismundi tertii Cracoviam ingressus, wydała także Piesn nową o szczesliwey potrzebie
pod Byczynam Joachima Bielskiego (W Krakowie 1588) oraz Pieśni Kalliopy Slowienskiej i na teraznieysze pod Byczyną zwycięstwo
i Kalliopea slowienska Zygmuntowi III na stolicę polską wstępującemu Stanisława Grochowskiego (W Krakowie 1588).
9 Sigismundi tertii Cracoviam ingressus został wydany w dwóch wariantach i w stosunkowo wysokim nakładzie. Do dziś
w zbiorach polskich i zagranicznych zachowało się co najmniej 17 egzemplarzy: trzy w zbiorach Ossolineum (XVI.Qu.2046, XVI.
Qu.2O47 oraz XVI.Qu.2048), po dwa w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego (Cim. 4658 i Cim. 4911) oraz Bibliotece Gdańskiej
Polskiej Akademii Nauk (NI 6140.8° adl. 2 oraz NI 3914 8° adl. 5a), po jednym w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu (539572),
Bibliotece Czartoryskich (Cim. 537 I), Bibliotece Kórnickiej (Cim.Qu.2971), Bibliotece Raczyńskich (P.g.20/9), Bibliotece Uniwersy-
tetu im. Adama Mickiewicza (SD 41751 I), British Library (9930.ccc.42), Bodleian Library (Lib. Polon. B. 199), Ludwig-Maximilian
Universität (0001/4 Hist. 2764) i Bayerische Staatsbibliothek w Monachium (RES/4 Eur. 412.48) oraz Rosyjskiej Biblioteki Narodowej
w Petersburgu (6.2.2.510).
10 Kronika mieszczanina krakowskiego z lat 1575-1595, wyd. H. Barycz, Kraków 1930, s. 51.
11 R. Heidenstein, Dzieje Polski od śmierci Zygmunta Augusta do roku 1594. Ksiąg XII, tłum. M. Gliszczyński, oprać, i wyd.
J. Byliński, W. Kaczorowski, Opole 2015, s. 567. Por. Pirożyński, op. cit., s. 202.
12 Stanislai Rescii diarium. 1583-1589, red. J. Czubek, Kraków 1915, s. 177.
13 Por. Pirożyński, op. cit., s. 199-200.
14 Por. Zawadzki, Prasa ulotna za Zygmunta III..., s. 131; Pirożyński, op. cit., s. 196. Sigismundi tertii Cracoviam ingressus
jako festival book zaklasyfikowali wcześniej autorzy tomu Europa Triumphans...
165
Wazy upamiętniły liczne relacje, mowy i utwory panegiryczne napisane po łacinie i po polsku, które
w 1587 i 1588 r. wydrukowano w krakowskiej drukami Łazarzowej i u Jakuba Siebeneichera8. Najbardziej
szczegółowy i jedyny opatrzony ilustracjami opis to, wydany in quarto w wysokim nakładzie, wspomniany
dwunastokartkowy druczek Sigismundi tertii Cracoviam ingressus9. Charakteryzował on topograficzno-
-administracyjną scenerię wjazdu, jego poszczególne etapy oraz oprawę plastyczną i epigraficzną. Opis
entrady, przedstawienia królów i powiązane z nimi utwory poetyckie stanowiły równoważne komponenty
druku, które składały się na wizualno-literacką pochwałę Zygmunta III i genealogię jego praw do korony,
opartą na jagiellońskich korzeniach i militarnym zwycięstwie nad Maksymilianem.
Opis wjazdu Zygmunta III jest anonimowy i stylizowany na przekaz ustny z charakterystyczną dla
niego dygresją. Narrację uwiarygodnia data dzienna, imiona najważniejszych uczestników wydarzenia
oraz adres wydawniczy znanego krakowskiego impressora. Krótko wzmiankowane są powitalne mowy
Wawrzyńca Goślickiego, przedstawicieli magistratu, Akademii, kardynała Andrzeja Batorego i dziekana
krakowskiego Erazma Dembińskiego, bez odniesień do ich treści. Bardziej szczegółowe są opisy usta-
wionego na Kleparzu trofeum i bram triumfalnych na trasie wjazdu, ale koncentrują się one głównie na
przytoczeniu in extenso ich epigraficznej treści. W opisie uroczystości brak odniesień do wydarzeń ją
bezpośrednio poprzedzających, niewiele dowiadujemy się o samym królu, jego ubiorze i orszaku oraz
reakcjach uczestników uroczystości. Zdawkowe informacje o recepcji wjazdu mają znamiona topiczne,
tak jak zakończenie opisu, mówiące o wielkich tłumach i światłach rozświetlających ulice nocną porą.
Porównanie drukowanego opisu z zachowanymi przekazami świadków pozwala wskazać kolejne luki,
zwłaszcza w informacjach o świcie neoelekta i liście znamienitych uczestników uroczystości - niemal
obowiązkowym komponencie naocznych relacji. Z kroniki nieznanego bliżej mieszczanina krakowskiego
dowiadujemy się, że „Król Jego Mość miał też przy sobie pieszych ludzi Szwedów, Niemców, ze strzelbą
ruszniczną, w przyłbicach i Polaków w modrzy pana marszałka koronnego Opalińskiego, na królewski
grosz, do dwu tysiącu pod czteremi chorągwiami”10.
Nazwisko Opalińskiego zostało przemilczane przez autora drukowanego opisu, być może z racji
stopniowo pogorszających się stosunków między marszałkiem a Janem Zamoyskim11, jednym z głów-
nych pomysłodawców programu wyjazdu. Pojawia się ono także w Diariuszu Stanisława Reszki obok
wojewody krakowskiego Andrzeja Tęczyńskiego, wojewody sieradzkiego Olgierda Łaskiego, wojewody
Rusi Stanisława Żółkiewskiego i Jana Zamoyskiego, którzy mieli iść przed królem w uroczystym orsza-
ku12. Panegiryczno-dydaktyczny ton drukowanego opisu również sugeruje, że Sigismundi tertii Cracoviam
ingressus należy traktować nie jako wiarygodną relację wydaną krótko po wydarzeniu, jak przyjęło się
w polskiej literaturze przedmiotu13, ale jako przykład tak zwanych festival books14. Zadaniem tych „ksiąg
8 Drukarnia Łazarzowa, kierowana od 1577 r. przez Jana Januszewskiego (który osobiście uczestniczył w walkach pod Krakowem
przeciwko stronnikom Maksymiliana), wydała w 1587 i 1588 m.in.: De felici Cracoviam adventv [...] Sigismundi eius nominis Tertii [...]
Carmen gratulatorium Martini Slachcinii (Cracoviae 1587); Witanie Króla nowego Zygmunta /77 Andrzeja Zbylitowskiego (W Krakowie
1587); Witanie Rady Stanów Koronnych Polskich do Króla', In Serenissimi Sigismundi III Dei Gratia Regis Poloniae adventu Cracoviam
Bazylego Goliniusza (Cracoviae 1588). Celem tych druków, jak pisał Januszewski we wstępie do czytelnika otwierającym Witanie Rad
y Stanów Koronnych Goślickiego, było „każdego czytelnika ucieszyć y temu aktowi ingresu Króla Jego Mości niejaką ozdobę uczynić”.
Oficyna Jakuba Siebeneichera, poza Sigismundi tertii Cracoviam ingressus, wydała także Piesn nową o szczesliwey potrzebie
pod Byczynam Joachima Bielskiego (W Krakowie 1588) oraz Pieśni Kalliopy Slowienskiej i na teraznieysze pod Byczyną zwycięstwo
i Kalliopea slowienska Zygmuntowi III na stolicę polską wstępującemu Stanisława Grochowskiego (W Krakowie 1588).
9 Sigismundi tertii Cracoviam ingressus został wydany w dwóch wariantach i w stosunkowo wysokim nakładzie. Do dziś
w zbiorach polskich i zagranicznych zachowało się co najmniej 17 egzemplarzy: trzy w zbiorach Ossolineum (XVI.Qu.2046, XVI.
Qu.2O47 oraz XVI.Qu.2048), po dwa w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego (Cim. 4658 i Cim. 4911) oraz Bibliotece Gdańskiej
Polskiej Akademii Nauk (NI 6140.8° adl. 2 oraz NI 3914 8° adl. 5a), po jednym w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu (539572),
Bibliotece Czartoryskich (Cim. 537 I), Bibliotece Kórnickiej (Cim.Qu.2971), Bibliotece Raczyńskich (P.g.20/9), Bibliotece Uniwersy-
tetu im. Adama Mickiewicza (SD 41751 I), British Library (9930.ccc.42), Bodleian Library (Lib. Polon. B. 199), Ludwig-Maximilian
Universität (0001/4 Hist. 2764) i Bayerische Staatsbibliothek w Monachium (RES/4 Eur. 412.48) oraz Rosyjskiej Biblioteki Narodowej
w Petersburgu (6.2.2.510).
10 Kronika mieszczanina krakowskiego z lat 1575-1595, wyd. H. Barycz, Kraków 1930, s. 51.
11 R. Heidenstein, Dzieje Polski od śmierci Zygmunta Augusta do roku 1594. Ksiąg XII, tłum. M. Gliszczyński, oprać, i wyd.
J. Byliński, W. Kaczorowski, Opole 2015, s. 567. Por. Pirożyński, op. cit., s. 202.
12 Stanislai Rescii diarium. 1583-1589, red. J. Czubek, Kraków 1915, s. 177.
13 Por. Pirożyński, op. cit., s. 199-200.
14 Por. Zawadzki, Prasa ulotna za Zygmunta III..., s. 131; Pirożyński, op. cit., s. 196. Sigismundi tertii Cracoviam ingressus
jako festival book zaklasyfikowali wcześniej autorzy tomu Europa Triumphans...