DOI article:
Osiecka-Samsonowicz, Hanna: "Z wielką pompą do nieba" - pogrzebowe "Theatrum" w Rzeczypospolitej w XVIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0211
„Z WIELKĄ POMPĄ DO NIEBA” - POGRZEBOWE „THEATRUM” W RZECZYPOSPOLITEJ W XVIII WIEKU
209
2. Jan Michał Lohmann, dekoracja ołtarza głównego
w kościele Dominikanów w Przemyślu z okazji pogrzebu
Anny z Potockich Mniszkowej, 1758, rycina,
w: T.A. Małyszek, Opisanie Czterodniowego Pogrzebu [...],
Przemyśl 1758, Warszawa, Biblioteka Narodowa
3. Paweł Giżycki, dekoracja ołtarza głównego
w kolegiacie w Zamościu podczas pogrzebu
Tomasza Józefa Zamoyskiego, 1726, rycina,
w: P. Giżycki, Relacya pogrzebowej apparencyi [...],
Lwów 1726, Warszawa, Biblioteka Narodowa
przewidywało zasłonięcie ołtarza w całości lub w partii nastawy iluzjonistycznym malowidłem (il. 2),
wprowadził mający odpowiednie przygotowanie z zakresu teorii perspektywy najwybitniejszy funeralny
dekorator epoki, jezuicki architekt Paweł Giżycki. Najwcześniejszym bodaj przykładem tego typu dekoracji
były zaprojektowane przez niego i wystawione w 1725 r. na pogrzebowej ceremonii Jadwigi Zahorskiej
w kościele Jezuitów w Łucku malowane ołtarze, które przysłoniły ruinę zniszczonej w pożarze świątyni20.
Rok później okazała struktura w formie rustykowanej bramy zakryła ołtarz główny w kolegiacie zamojskiej
z okazji pogrzebu Tomasza Zamoyskiego (il. 3)21.
Na środku kościoła ustawiano katafalk - kompozycyjną i treściową dominantę dekoracji. Podstawowe
typy castri doloris, wykształcone głównie w Italii w ciągu XVII i XVIII stulecia, ulegały stopniowej roz-
budowie, zarówno w warstwie strukturalnej, jak i dekoracyjnej. Ryciny z ich projektami obok traktatów
i wzorników architektonicznych stanowiły źródło inspiracji dla kolejnych generacji twórców, także autorów
oprawy polskich pogrzebów. W XVIII-wiecznej Rzeczpospolitej najpowszechniejsze - jak się wydaje -
były katafalki złożone z dwu-, trzykondygnacjowego wysokiego cokołu na planie kwadratu, prostokąta,
sześcioboku czy ośmioboku, do którego naroży dostawiano „wyłamania”, czy ryzality (il. 4). W projektach
Pawła Giżyckiego dla magnackich pogrzebów forma ta upodabniała się do zamków, fortalicji z bastionami
i kurtynami w castri doloris', wojewody witebskiego Kazimierza Aleksandra Pocieja w 1729 r. (w kościele
20 Betlej, Paweł Giżycki..., s. 98.
21 P. Giżycki, Relacya pogrzebowey apparencyi w prześwietnej kollegiacie Zamoyskiey SP J. W. Pana Ordynata Zamoyskiego
Roku P. 1726. 13 Marca, Lwów 1726, k. Ar.
209
2. Jan Michał Lohmann, dekoracja ołtarza głównego
w kościele Dominikanów w Przemyślu z okazji pogrzebu
Anny z Potockich Mniszkowej, 1758, rycina,
w: T.A. Małyszek, Opisanie Czterodniowego Pogrzebu [...],
Przemyśl 1758, Warszawa, Biblioteka Narodowa
3. Paweł Giżycki, dekoracja ołtarza głównego
w kolegiacie w Zamościu podczas pogrzebu
Tomasza Józefa Zamoyskiego, 1726, rycina,
w: P. Giżycki, Relacya pogrzebowej apparencyi [...],
Lwów 1726, Warszawa, Biblioteka Narodowa
przewidywało zasłonięcie ołtarza w całości lub w partii nastawy iluzjonistycznym malowidłem (il. 2),
wprowadził mający odpowiednie przygotowanie z zakresu teorii perspektywy najwybitniejszy funeralny
dekorator epoki, jezuicki architekt Paweł Giżycki. Najwcześniejszym bodaj przykładem tego typu dekoracji
były zaprojektowane przez niego i wystawione w 1725 r. na pogrzebowej ceremonii Jadwigi Zahorskiej
w kościele Jezuitów w Łucku malowane ołtarze, które przysłoniły ruinę zniszczonej w pożarze świątyni20.
Rok później okazała struktura w formie rustykowanej bramy zakryła ołtarz główny w kolegiacie zamojskiej
z okazji pogrzebu Tomasza Zamoyskiego (il. 3)21.
Na środku kościoła ustawiano katafalk - kompozycyjną i treściową dominantę dekoracji. Podstawowe
typy castri doloris, wykształcone głównie w Italii w ciągu XVII i XVIII stulecia, ulegały stopniowej roz-
budowie, zarówno w warstwie strukturalnej, jak i dekoracyjnej. Ryciny z ich projektami obok traktatów
i wzorników architektonicznych stanowiły źródło inspiracji dla kolejnych generacji twórców, także autorów
oprawy polskich pogrzebów. W XVIII-wiecznej Rzeczpospolitej najpowszechniejsze - jak się wydaje -
były katafalki złożone z dwu-, trzykondygnacjowego wysokiego cokołu na planie kwadratu, prostokąta,
sześcioboku czy ośmioboku, do którego naroży dostawiano „wyłamania”, czy ryzality (il. 4). W projektach
Pawła Giżyckiego dla magnackich pogrzebów forma ta upodabniała się do zamków, fortalicji z bastionami
i kurtynami w castri doloris', wojewody witebskiego Kazimierza Aleksandra Pocieja w 1729 r. (w kościele
20 Betlej, Paweł Giżycki..., s. 98.
21 P. Giżycki, Relacya pogrzebowey apparencyi w prześwietnej kollegiacie Zamoyskiey SP J. W. Pana Ordynata Zamoyskiego
Roku P. 1726. 13 Marca, Lwów 1726, k. Ar.