DOI Artikel:
Tracz, Ks. Szymon: Artystyczna oprawa brackich świąt i uroczystości w diecezji krakowskiej do 1783 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0231
ARTYSTYCZNA OPRAWA BRACKICH ŚWIĄT I UROCZYSTOŚCI W DIECEZII KRAKOWSKIEJ...
229
i innych14. Niestety, do tej pory nie powstało większe studium, które w sposób przekrojowy ilustrowałoby
całe spektrum bogatej brackiej działalności na terenie rozległej przedrozbiorowej diecezji krakowskiej,
co udało się zrobić na przykład dla diecezji wrocławskiej15. Prowadzone badania są raczej cząstkowe,
ograniczające się do mniejszych regionów bądź też pojedynczych konfraterni istniejących w konkretnym
miejscu. Dla diecezji krakowskiej warto przywołać prace wspomnianego już Jerzego Flagi16, Bolesława
S. Kumora17 oraz ks. Szymona Tracza18. Działalność konfraterni krakowskich w średniowieczu omówiła
Hanna Zaremska19, a w czasach nowożytnych częściowo Piotr P. Gach i ks. Andrzej Bruździński20. Spo-
śród licznych bractw działających w Krakowie więcej miejsca poświęcono tylko Arcybractwu Szkaplerza
Świętego przy kościele Karmelitów „Na Piasku”21, Bractwu św. Zofii przy kościele św. Marka22 oraz
Arcybractwu Męki Pańskiej u krakowskich franciszkanów23. O krakowskich konfraterniach wspomina także
ks. Bolesław S. Kumor w drugim tomie dziejów diecezji krakowskiej, omawiając działalność poszczegól-
nych parafii funkcjonujących w mieście24.
Znamienne jest, że poza zainteresowaniem badaczy pozostała sfera brackich fundacji artystycznych
oraz związana z nią analiza oprawy brackich świąt i uroczystości. Te zagadnienia poruszane są tylko frag-
mentarycznie, niejako przy okazji omawiania szerszego kontekstu brackiej działalności25. Z ciekawszych
opracowań w tym względzie warto przywołać studium Jerzego J. Kopcia odnoszące się do dekoracji
brackich szaf w kaplicy św. Anny przy kościele Bożego Ciała na krakowskim Kazimierzu26, artykuł Beaty
Frey-Stecowej poświęcony kaplicy i ołtarzowi Bractwa św. Zofii przy kościele św. Marka w Krakowie27,
wspomnianą już pracę dotyczącą krakowskiego Arcybractwa Szkaplerza Świętego „Na Piasku”28, czy też
artykuł Krzysztofa J. Czyżewskiego i Marka Walczaka omawiający fundacje artystyczne Arcybractwa
Różańca Świętego w Krakowie29. Poza Krakowem brackie fundacje i uroczystości omówione zostały
w dawnym dekanacie żywieckim30, natomiast Wojciech Sowała odniósł się w zakresie fundacji artystycznych
do bractw istniejących przy kolegiacie świętojańskiej w Skalbmierzu31. Wygląd brackich uroczystości oraz
14 J. Pirog, Geneza i rozwój bractw różańcowych w Polsce do roku 1604, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 19, 1972, z. 4,
s. 134—138; K. Kuźmak, Bractwo Matki Boskiej Wspomożycielki Chrześcijan na ziemiach polskich w XVIII stuleciu, Rzym 1973;
B. Matuszczyk, Bractwa religijne na Jasnej Górze w okresie Polski przedrozbiorowej, Warszawa 1982; S. Salaterski, Bractwa
w archidiakonacie tarnowskim do 1772 roku, „Nasza Przeszłość”, 71, 1989, s. 160-172; J. Czarciński, Bractwa w wielkich miastach
państwa krzyżackiego w średniowieczu, Toruń 1993; Litak, op. cit., s. 499-523; S. Zabraniak, Bractwa w Wieluniu w okresie przed-
rozbiorowym, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 76, 2000, s. 421-437.
15 W. Bochnak, Religijne stowarzyszenia i bractwa katolików świeckich w diecezji wrocławskiej (od XVI w. do 1840 r), Wrocław
1983.
16 Flaga, Rodzaje..., s. 563-589.
17 Zob. przyp. 11.
18 Tracz, op. cit.
19 H. Zaremska, Bractwa w średniowiecznym Krakowie, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1997.
20 P.P. Gach, Bractwa kościelne w Krakowie pod koniec XVI wieku, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego KUL”, 1969, nr 18,
s. 131-134; A. Bruździński, Bractwa religijne w siedemnastowiecznym Krakowie. Zarys problematyki, [w:] Historia świadectwem
czasów. Księdzu Profesorowi Markowi Tomaszowi Zahajkiewiczowi, red. W. Bielak, S. Tylus, Lublin 2006, s. 103-147.
21 P. Spiller, G. Zań-Ograbek, Arcybractwo Szkaplerza Świętego przy kościele Karmelitów w Krakowie „Na Piasku”. Historia,
duchowość, ikonografia, Kraków 2011.
22 Bractwo św. Zofii 600 lat istnienia, red. M. Łużna, J. Machniak, Kraków 2010.
23 B.M. Wołyniec, Słowo i obraz w pobożności krakowskiego Arcybractwa Męki Pańskiej, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa
Doktorantów UJ. Nauki Społeczne”, 3, 2016, nr 14, s. 133-154.
24 B.S. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, Karków 1999.
25 Ciekawą inicjatywę w tym zakresie podjęli badacze ze Słowenii, co zaowocowało wartościowymi publikacjami, por. B. Muro-
vec, Confranternities: Networks of Patrons, Artists, and Researchers, „Acta Historiae Artis Slovenica”, 2018, nr 23/2, s. 7-10.
26 J.J. Kopeć, Interpretacja malowideł pasyjnych na szafach brackich z kaplicy św. Anny w krakowskim kościele Bożego Ciała,
[w:] Studia do dziejów kościoła Bożego Ciała w Krakowie, red. Z. Jakubowski, Kraków 1977, s. 113-173.
27 B. Frey-Stec, Kaplica Bractwa św. Zofii i ołtarz św. Zofii w kościele św. Marka, [w:] Bractwo św. Zofii 600 lat istnienia,
red. M. Łużna, I. Machniak, Kraków 2010, s. 91-121.
28 Spiller, Zań-Ograbek, op. cit., s. 121-141.
29 K.J. Czyżewski, M. Walczak, The Archconfraternity of the Rosary in the Dominican Churches of Kraków. Piety and Patron-
age of the Arts, „Acta Historiae Artis Slovenica”, 2018, nr 23/2, s. 139-162.
30 Tracz, op. cit., s. 104—138.
31 W. Sowała, Art in the Service of Post-Tridentine Religious Confraternities in the Collegiate Church of St. John the Baptist
in Skalbmierz in the Diocese of Kraków, „Acta Historiae Artis Slovenica”, 2018, nr 23/2, s. 163-177.
229
i innych14. Niestety, do tej pory nie powstało większe studium, które w sposób przekrojowy ilustrowałoby
całe spektrum bogatej brackiej działalności na terenie rozległej przedrozbiorowej diecezji krakowskiej,
co udało się zrobić na przykład dla diecezji wrocławskiej15. Prowadzone badania są raczej cząstkowe,
ograniczające się do mniejszych regionów bądź też pojedynczych konfraterni istniejących w konkretnym
miejscu. Dla diecezji krakowskiej warto przywołać prace wspomnianego już Jerzego Flagi16, Bolesława
S. Kumora17 oraz ks. Szymona Tracza18. Działalność konfraterni krakowskich w średniowieczu omówiła
Hanna Zaremska19, a w czasach nowożytnych częściowo Piotr P. Gach i ks. Andrzej Bruździński20. Spo-
śród licznych bractw działających w Krakowie więcej miejsca poświęcono tylko Arcybractwu Szkaplerza
Świętego przy kościele Karmelitów „Na Piasku”21, Bractwu św. Zofii przy kościele św. Marka22 oraz
Arcybractwu Męki Pańskiej u krakowskich franciszkanów23. O krakowskich konfraterniach wspomina także
ks. Bolesław S. Kumor w drugim tomie dziejów diecezji krakowskiej, omawiając działalność poszczegól-
nych parafii funkcjonujących w mieście24.
Znamienne jest, że poza zainteresowaniem badaczy pozostała sfera brackich fundacji artystycznych
oraz związana z nią analiza oprawy brackich świąt i uroczystości. Te zagadnienia poruszane są tylko frag-
mentarycznie, niejako przy okazji omawiania szerszego kontekstu brackiej działalności25. Z ciekawszych
opracowań w tym względzie warto przywołać studium Jerzego J. Kopcia odnoszące się do dekoracji
brackich szaf w kaplicy św. Anny przy kościele Bożego Ciała na krakowskim Kazimierzu26, artykuł Beaty
Frey-Stecowej poświęcony kaplicy i ołtarzowi Bractwa św. Zofii przy kościele św. Marka w Krakowie27,
wspomnianą już pracę dotyczącą krakowskiego Arcybractwa Szkaplerza Świętego „Na Piasku”28, czy też
artykuł Krzysztofa J. Czyżewskiego i Marka Walczaka omawiający fundacje artystyczne Arcybractwa
Różańca Świętego w Krakowie29. Poza Krakowem brackie fundacje i uroczystości omówione zostały
w dawnym dekanacie żywieckim30, natomiast Wojciech Sowała odniósł się w zakresie fundacji artystycznych
do bractw istniejących przy kolegiacie świętojańskiej w Skalbmierzu31. Wygląd brackich uroczystości oraz
14 J. Pirog, Geneza i rozwój bractw różańcowych w Polsce do roku 1604, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 19, 1972, z. 4,
s. 134—138; K. Kuźmak, Bractwo Matki Boskiej Wspomożycielki Chrześcijan na ziemiach polskich w XVIII stuleciu, Rzym 1973;
B. Matuszczyk, Bractwa religijne na Jasnej Górze w okresie Polski przedrozbiorowej, Warszawa 1982; S. Salaterski, Bractwa
w archidiakonacie tarnowskim do 1772 roku, „Nasza Przeszłość”, 71, 1989, s. 160-172; J. Czarciński, Bractwa w wielkich miastach
państwa krzyżackiego w średniowieczu, Toruń 1993; Litak, op. cit., s. 499-523; S. Zabraniak, Bractwa w Wieluniu w okresie przed-
rozbiorowym, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 76, 2000, s. 421-437.
15 W. Bochnak, Religijne stowarzyszenia i bractwa katolików świeckich w diecezji wrocławskiej (od XVI w. do 1840 r), Wrocław
1983.
16 Flaga, Rodzaje..., s. 563-589.
17 Zob. przyp. 11.
18 Tracz, op. cit.
19 H. Zaremska, Bractwa w średniowiecznym Krakowie, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1997.
20 P.P. Gach, Bractwa kościelne w Krakowie pod koniec XVI wieku, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego KUL”, 1969, nr 18,
s. 131-134; A. Bruździński, Bractwa religijne w siedemnastowiecznym Krakowie. Zarys problematyki, [w:] Historia świadectwem
czasów. Księdzu Profesorowi Markowi Tomaszowi Zahajkiewiczowi, red. W. Bielak, S. Tylus, Lublin 2006, s. 103-147.
21 P. Spiller, G. Zań-Ograbek, Arcybractwo Szkaplerza Świętego przy kościele Karmelitów w Krakowie „Na Piasku”. Historia,
duchowość, ikonografia, Kraków 2011.
22 Bractwo św. Zofii 600 lat istnienia, red. M. Łużna, J. Machniak, Kraków 2010.
23 B.M. Wołyniec, Słowo i obraz w pobożności krakowskiego Arcybractwa Męki Pańskiej, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa
Doktorantów UJ. Nauki Społeczne”, 3, 2016, nr 14, s. 133-154.
24 B.S. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, Karków 1999.
25 Ciekawą inicjatywę w tym zakresie podjęli badacze ze Słowenii, co zaowocowało wartościowymi publikacjami, por. B. Muro-
vec, Confranternities: Networks of Patrons, Artists, and Researchers, „Acta Historiae Artis Slovenica”, 2018, nr 23/2, s. 7-10.
26 J.J. Kopeć, Interpretacja malowideł pasyjnych na szafach brackich z kaplicy św. Anny w krakowskim kościele Bożego Ciała,
[w:] Studia do dziejów kościoła Bożego Ciała w Krakowie, red. Z. Jakubowski, Kraków 1977, s. 113-173.
27 B. Frey-Stec, Kaplica Bractwa św. Zofii i ołtarz św. Zofii w kościele św. Marka, [w:] Bractwo św. Zofii 600 lat istnienia,
red. M. Łużna, I. Machniak, Kraków 2010, s. 91-121.
28 Spiller, Zań-Ograbek, op. cit., s. 121-141.
29 K.J. Czyżewski, M. Walczak, The Archconfraternity of the Rosary in the Dominican Churches of Kraków. Piety and Patron-
age of the Arts, „Acta Historiae Artis Slovenica”, 2018, nr 23/2, s. 139-162.
30 Tracz, op. cit., s. 104—138.
31 W. Sowała, Art in the Service of Post-Tridentine Religious Confraternities in the Collegiate Church of St. John the Baptist
in Skalbmierz in the Diocese of Kraków, „Acta Historiae Artis Slovenica”, 2018, nr 23/2, s. 163-177.