Rocznik Historii Sztuki (45.2020)

Rocznik Historii Sztuki, tom XLV
PAN, 2020
DOI 10.24425/rhs.2020.136894

JANINA DZIK
KRAKÓW

WALORY MORALNE A OBRONA I LEGITYMIZACJA
KATOLICKIEJ EUROPY
OPRAWA UROCZYSTOŚCI BEATYFIKACYJNYCH
I KANONIZACYJNYCH STANISŁAWA KOSTKI
W RZECZYPOSPOLITEJ OBOJGA NARODÓW

Barokowe widowiska kościelne, przybierające charakter fest „totalnych”, które ukształtowały się
w okresie potrydenckim w Rzymie, pozostają niezwykłym fenomenem artystyczno-społecznym, łączącym
wszystkie dziedziny sztuki1. Widowiska te, odbywające się według ustalonego ceremoniału, adaptowane
były w Rzeczypospolitej szczególnie w związku z uroczystymi beatyfikacjami i kanonizacjami. Oprawę uro-
czystości tworzyła architektura okazjonalna i dekoracje okolicznościowe, muzyka oraz kazania i druki wraz
z działaniami efemerycznymi - procesjami i paradami plenerowymi.
Przykładem tego typu działań „totalnych” była oprawa spektakularnych uroczystości finalizujących akty
beatyfikacji i kanonizacji jezuickiego nowicjusza Stanisława Kostki (1550-1568) odbywających się w zna-
czących ośrodkach jezuickich Rzeczypospolitej począwszy od 1606 do 1726 r. Godne rozpatrzenia pozostają
przede wszystkim znane ze źródeł pisanych programy treściowe dekoracji, oddające wymowę propagandową
tych uroczystości. Zostaną one omówione na kilku ważnych przykładach, zaczerpniętych z kronik jezuic-
kich, monografii jezuity pióra Abla Gaveau (Hilarego Koszutskiego)2 3 oraz broszury Relatio Introductionis
Sanctorum Stanislai Kostka et Aloysii Gonzaga, Societatis Jesu Confessorum, celebratae Vilnae, Anno Domi-
ni 17287 Niniejsze opracowanie stanowi wkład w badania nad barokową dekoracją uroczystości związanych
z osobą Stanisława Kostki, najbardziej rozpoznawalnego w Europie polskiego świętego, zapoczątkowane
przez Marię Pótzl-Malikovą4. Religijny i artystyczny kontekst rzymskiego Theatrum canonizationis z 1726 r.
stał się ostatnio przedmiotem artykułu ks. Wojciecha Kucki5.

1 H. Osiecka-Samsonowicz, Polskie uroczystości w barokowym Rzymie 1587-1696, Warszawa 2012, s. 19; J.S. Pasierb,
M. Janocha, Polonica artystyczne w zbiorach watykańskich, [Warszawa ca 2000], s. 202-203.
2 H. Koszutski, Święty Stanisław Kostka patron Królestwa Polskiego i jego wiek, t. 2, Poznań 1882, s. 91-95; A. Gaveau, Vie
de Saint Stanislas Kostka, Tours 1884, II, s. 75-79-88.
3 Tekst opublikowany pt. Wprowadzenie SS. Stanisława Kostki i Alojzego Gonzagi, wyznawców Towarzystwa Jezusowego odpra-
wione w Wilnie 1728 roku, „Wizerunki i Roztrząsania Naukowe”, t. 24, 1843, s. 285-304.
4 M. Pötzl-Malikova, Berichte über die Feierlichkeiten anlässlich der Kanonisation der heiligen Aloysius Gonzaga und Sta-
nislaus Kostka in der österreichischen Ordensprovinz, [w:] Die Jesuiten in Wien. Zur Kunst- und Kulturgeschichte der österreichischen
Ordensprovinz der „Gesellschaft Jesu" im 17. und 18. Jahrhundert, Hrsg. H. Karner, W. Telesko, A. Rosenauer, Wien 2003, s. 157-164;
eadem, Prispevok k dejinàm barokovej efemérnej tvorby na Slovensku: oslavy svätorecenia Alojza Gonzagu a Stanislava Kostku v roku
1727, „Ars”, 2001, nr 1, s. 1-45.
5 W. Kuć ko, Theatrum canonizationis błogosławionych Alojzego Gonzagi i Stanisława Kostki, czyli o tym, jak sztuka opowiadała
wiarę, „Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio”, t. 40, 2019, nr 4, s. 221-245.