DOI article:
Dworzak, Agata: Osiemanstowieczne uroczystości z udziałem cudownych obrazów na terenie województwa bełskiego: Zarys problematyki
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.56525#0110
Rocznik Historii Sztuki, tom XLV
PAN, 2020
DOI 10.24425/rhs.2020.136896
AGATA DWORZAK
UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI
OSIEMNASTOWIECZNE UROCZYSTOŚCI Z UDZIAŁEM
CUDOWNYCH OBRAZÓW NA TERENIE WOJEWÓDZTWA BEŁSKIEGO.
ZARYS PROBLEMATYKI*
Kult wizerunków uznawanych za cudowne w epoce staropolskiej od dawna jest przedmiotem zainte-
resowania badaczy analizujących go pod względem historycznym, teologicznym, religioznawczym, arty-
stycznym czy społecznym* 1. Dotyczy to zarówno pojedynczych obrazów (zazwyczaj są to dzieła malarskie)2,
jak i syntez obejmujących wybrane grupy obiektów kultowych3. Największym zainteresowaniem cieszą się
Niniejszy tekst powstał w ramach badań finansowanych przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki nr 0009/NPRH2/
HI 1/81/2012, pt. Inwentaryzacja zabytków sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Województwo beł-
skie, realizowanego pod kierownictwem dra hab. Andrzeja Betleja, prof. UJ w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego.
1 Punktem wyjścia do badań jest epoka staropolska, ale oczywiście nie kończą się one na trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej.
Wśród zainteresowań badaczy znajdują się także dalsze losy wizerunków i obrzędów odprawianych w wiekach XIX oraz XX, w którym
część powszechnie czczonych wizerunków doczekała się ostatecznie koron papieskich. Zob. m.in. A. Witkowska OSU, Maryjne loca sacra
na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w początkach XIX wieku, [w:] Przestrzeń i sacrum. Geografia kultury religijnej w Polsce i jej przemiany
w okresie odXVII do XX w. na przykładzie ośrodków kultu i migracji pielgrzymkowych, red. A. Jackowski [et al.], Kraków 1996, s. 105-122;
A.K. Sitnik, Koronowane wizerunki Matki Bożej w sanktuariach znajdujących się pod opieką Braci Mniejszych Obserwantów w Polsce
w XXI wieku, „Kościół w Polsce. Dzieje i kultura”, 9, 2010, s. 115-176; idem, Koronacja obrazu Matki Bożej Kalwaryjskiej w 1887 roku,
„Kościół w Polsce. Dzieje i kultura”, 17, 2018, s. 73-115; M. Leszczyński, Madonny wydziedziczone. Cudowne obrazy maryjne z archi-
diecezji lwowskiej obrządku łacińskiego, „Kościół w Polsce. Dzieje i kultura”, 17, 2018, s. 117-135; M. Biletska, Odrodzenie sanktuarium
maryjnego w Latyczowie, [w:] Koronacje wizerunku Matki Bożej na przestrzeni dziejów, red. E. Dziewońska-Chudy, M. Trąbski, Częstocho-
wa-Warszawa 2018, s. 81-90.
2 Zob. m.in. Z. Larendowicz, Kult Matki Bożej Pocieszenia w bazylice OO. Bernardynów w Leżajsku, Warszawa 1985; J. Ste-
fański, Z dziejów kultu obrazu Matki Boskiej Chełmskiej, „Nasza Przeszłość”, 66, 1986, s. 159-190; Księga cudów przed ikoną Matki Bożej
w Starym Kominie dokonanych, oprać. A. Mironowicz, Białystok 1997; A. Gil, Źródła kultu ikony Matki Boskiej Chełmskiej. Z dziejów
religijności w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej, „Series Byzantina”, 2, 2004, s. 203-218; H. Suchoj ad, Księga cudów: „Port bezpieczny
we łzach tonącej Ojczyzny Najświętsza Marya w Piękoszewskim obrazie [...] albo cuda Obrazu Piękoszewskiego ". Cudowne uzdrowienia
i interwencje w latach 1705--1720, [w:] Staropolski ogląd świata. Rzeczpospolita między okcydentalizacją a orientalizacją. Przestrzeń wy-
obrażeń, t. 2, red. F. Wolański, R. Kołodziej, Toruń 2009, s. 7- 30; A. Dworzak, XVIII-wieczne uroczystości z udziałem cudownego obrazu
Matki Boskiej Tartaków skiej. Przyczynek do funkcjonowania lokalnych sanktuariów maryjnych w Rzeczypospolitej, [w:] Stan badań nad
wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, red. W. Walczak, K. Łopatecki, t. V, Białystok 2013, s. 143-160; D. Ciołka, Laty-
nizacja Kościoła unickiego w Rzeczypospolitej po synodzie zamojskim, Białystok 2014, s. 211-216; T. Dywan, Kult Matki Boskiej Bolesnej
w świetle opublikowanych ksiąg cudów (koniec XVI połowa XVIII wieku), [w:] Bazylika Matki Boskiej Bolesnej w Jarosławiu. Dzieje, ludzie
i sztuka, red. M. Miławicki OP, R. Nestorów, Kraków 2016, s. 339-368; A. Bruździński, Dzieje kultu Matki Bożej w Sanktuarium OO. Ber-
nardynów w Rzeszowie w okresie staropolskim (1513-1778), [w:] Sanktuarium Matki Bożej Rzeszowskiej 1513-2013, red. A.K. Sitnik OFM,
W.P. Tokarski OFM, Kalwaria Zebrzydowska 2016, s. 59-119; A. Dworzak, Zapomniany kult wizerunku Matki Boskiej w kościele bernar-
dyńskim w Rzeszowie, [w:] Sanktuarium Matki Bożej Rzeszowskiej..., s. 401-414; J. Zbudniewek, Geneza i okoliczności koronacji obrazu
Matki Bożej Częstochowskiej, „Kościół w Polsce. Dzieje i kultura”, 17, 2018, s. 17-48; A. Kotowicz, Biała Pani z Podola. Koronacja
wizerunku Najświętszej Marii Panny Jazlowieckiej, [w:] Koronacje wizerunku Matki Bożej..., s. 91-102.
3 S. Barącz, Cudowne obrazy Marii Panny w Polsce, Lwów 1891; Wacław z Sulgostowa [E. Nowakowski], O cudownych
obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej, Kraków 1902; A. Fridrich, Historye cudownych obrazów Najświętszej Maryi Panny
PAN, 2020
DOI 10.24425/rhs.2020.136896
AGATA DWORZAK
UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI
OSIEMNASTOWIECZNE UROCZYSTOŚCI Z UDZIAŁEM
CUDOWNYCH OBRAZÓW NA TERENIE WOJEWÓDZTWA BEŁSKIEGO.
ZARYS PROBLEMATYKI*
Kult wizerunków uznawanych za cudowne w epoce staropolskiej od dawna jest przedmiotem zainte-
resowania badaczy analizujących go pod względem historycznym, teologicznym, religioznawczym, arty-
stycznym czy społecznym* 1. Dotyczy to zarówno pojedynczych obrazów (zazwyczaj są to dzieła malarskie)2,
jak i syntez obejmujących wybrane grupy obiektów kultowych3. Największym zainteresowaniem cieszą się
Niniejszy tekst powstał w ramach badań finansowanych przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki nr 0009/NPRH2/
HI 1/81/2012, pt. Inwentaryzacja zabytków sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Województwo beł-
skie, realizowanego pod kierownictwem dra hab. Andrzeja Betleja, prof. UJ w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego.
1 Punktem wyjścia do badań jest epoka staropolska, ale oczywiście nie kończą się one na trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej.
Wśród zainteresowań badaczy znajdują się także dalsze losy wizerunków i obrzędów odprawianych w wiekach XIX oraz XX, w którym
część powszechnie czczonych wizerunków doczekała się ostatecznie koron papieskich. Zob. m.in. A. Witkowska OSU, Maryjne loca sacra
na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w początkach XIX wieku, [w:] Przestrzeń i sacrum. Geografia kultury religijnej w Polsce i jej przemiany
w okresie odXVII do XX w. na przykładzie ośrodków kultu i migracji pielgrzymkowych, red. A. Jackowski [et al.], Kraków 1996, s. 105-122;
A.K. Sitnik, Koronowane wizerunki Matki Bożej w sanktuariach znajdujących się pod opieką Braci Mniejszych Obserwantów w Polsce
w XXI wieku, „Kościół w Polsce. Dzieje i kultura”, 9, 2010, s. 115-176; idem, Koronacja obrazu Matki Bożej Kalwaryjskiej w 1887 roku,
„Kościół w Polsce. Dzieje i kultura”, 17, 2018, s. 73-115; M. Leszczyński, Madonny wydziedziczone. Cudowne obrazy maryjne z archi-
diecezji lwowskiej obrządku łacińskiego, „Kościół w Polsce. Dzieje i kultura”, 17, 2018, s. 117-135; M. Biletska, Odrodzenie sanktuarium
maryjnego w Latyczowie, [w:] Koronacje wizerunku Matki Bożej na przestrzeni dziejów, red. E. Dziewońska-Chudy, M. Trąbski, Częstocho-
wa-Warszawa 2018, s. 81-90.
2 Zob. m.in. Z. Larendowicz, Kult Matki Bożej Pocieszenia w bazylice OO. Bernardynów w Leżajsku, Warszawa 1985; J. Ste-
fański, Z dziejów kultu obrazu Matki Boskiej Chełmskiej, „Nasza Przeszłość”, 66, 1986, s. 159-190; Księga cudów przed ikoną Matki Bożej
w Starym Kominie dokonanych, oprać. A. Mironowicz, Białystok 1997; A. Gil, Źródła kultu ikony Matki Boskiej Chełmskiej. Z dziejów
religijności w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej, „Series Byzantina”, 2, 2004, s. 203-218; H. Suchoj ad, Księga cudów: „Port bezpieczny
we łzach tonącej Ojczyzny Najświętsza Marya w Piękoszewskim obrazie [...] albo cuda Obrazu Piękoszewskiego ". Cudowne uzdrowienia
i interwencje w latach 1705--1720, [w:] Staropolski ogląd świata. Rzeczpospolita między okcydentalizacją a orientalizacją. Przestrzeń wy-
obrażeń, t. 2, red. F. Wolański, R. Kołodziej, Toruń 2009, s. 7- 30; A. Dworzak, XVIII-wieczne uroczystości z udziałem cudownego obrazu
Matki Boskiej Tartaków skiej. Przyczynek do funkcjonowania lokalnych sanktuariów maryjnych w Rzeczypospolitej, [w:] Stan badań nad
wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, red. W. Walczak, K. Łopatecki, t. V, Białystok 2013, s. 143-160; D. Ciołka, Laty-
nizacja Kościoła unickiego w Rzeczypospolitej po synodzie zamojskim, Białystok 2014, s. 211-216; T. Dywan, Kult Matki Boskiej Bolesnej
w świetle opublikowanych ksiąg cudów (koniec XVI połowa XVIII wieku), [w:] Bazylika Matki Boskiej Bolesnej w Jarosławiu. Dzieje, ludzie
i sztuka, red. M. Miławicki OP, R. Nestorów, Kraków 2016, s. 339-368; A. Bruździński, Dzieje kultu Matki Bożej w Sanktuarium OO. Ber-
nardynów w Rzeszowie w okresie staropolskim (1513-1778), [w:] Sanktuarium Matki Bożej Rzeszowskiej 1513-2013, red. A.K. Sitnik OFM,
W.P. Tokarski OFM, Kalwaria Zebrzydowska 2016, s. 59-119; A. Dworzak, Zapomniany kult wizerunku Matki Boskiej w kościele bernar-
dyńskim w Rzeszowie, [w:] Sanktuarium Matki Bożej Rzeszowskiej..., s. 401-414; J. Zbudniewek, Geneza i okoliczności koronacji obrazu
Matki Bożej Częstochowskiej, „Kościół w Polsce. Dzieje i kultura”, 17, 2018, s. 17-48; A. Kotowicz, Biała Pani z Podola. Koronacja
wizerunku Najświętszej Marii Panny Jazlowieckiej, [w:] Koronacje wizerunku Matki Bożej..., s. 91-102.
3 S. Barącz, Cudowne obrazy Marii Panny w Polsce, Lwów 1891; Wacław z Sulgostowa [E. Nowakowski], O cudownych
obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej, Kraków 1902; A. Fridrich, Historye cudownych obrazów Najświętszej Maryi Panny