DOI article:
Dzik, Janina: Walory moralne a obrona i legitymizacja katolickiej europy: Oprawa uroczystości beatyfikacyjnych i kanonizacyjnych Stanisława Kostki w rzeczypospolitej obojga narodów
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.56525#0088
WALORY MORALNE A OBRONA I LEGITYMIZACJA KATOLICKIEJ EUROPY...
87
Semantyczna gra symboli i lemm kontynuowana była we wnętrzu kościoła w bogatej dekoracji ołtarza
głównego, w konstrukcji tak zwanych pegm. Odnosiła się do aspektów kanonizacji: papieskiego, królewskie-
go oraz szlacheckiego i instytucjonalnego (jako wyraz dziękczynienia Trybunału i województwa lubelskie-
go). Ważną rolę odgrywała heraldyka: powtórzony został motyw nie tylko „góry” Albanich, lecz wprowadzo-
na została również „podkowa” Kostków ze stosownymi cytatami z Claudiusza Claudianusa oraz godła ziemi
lubelskiej. Herbowa gwiazda Albanich, unosząca się nad górami, stanowiła aluzję do przepowiedni biskupa
Irlandii Malachiasza o papieżu Klemensie XI: „Montes eius floribus circumdati [Cant. 2]” („Górą jego wie-
niec z kwiatów”)13 oraz inicjowała profetyczne rozumienie herbu jako znaku astralnego. Kulminacja wątków
treściowych następowała w kaplicy dedykowanej Stanisławowi Kostce, w której odwołano się do symbo-
liki solarnej. Jezuita ukazywał się na podobieństwo słońca - „Illuminans tu mirabiliter a montibus aeternis
Ps 76,5” („Jesteś pełen światła - potężniejszy niż góry odwieczne”, Pieśń triumfalna) - które poprzedzała
gwiazda z herbem Klemensa XI jako mityczna Phosphorn, gwiazda zaranna, która „kroczy na czele słońca”.
Jej znaczenie wyjaśniał napis: „Vidimus stellam eius in Oriente. Math. 2” („Ujrzeliśmy bowiem jego gwiazdę
na Wschodzie”).
Skomplikowane symboliczne koncepcje związane ze świętym Stanisławem Kostką wyjaśniał w kaza-
niu dziękczynnym Stefan Sczaniecki SJ (były rektor domu w Lublinie i Kaliszu, ówczesny socjusz prowin-
cjała), dedykowanym Stanisławowi Chomętowskiemu (Chomentowskiemu), wojewodzie mazowieckiemu14,
Kazań przy pierwszym solennym dziękczynieniu za dekret kanonizacyi B. Stanisława Kostki Societatis Jesu
nowicyusza, w mieście stołecznym krakowskim w kościele SS. Piotray Pawła Collegii Societatis Jesu... Roku
Pańskiego 1715 dnia 3 lutego15. Autor przywoływał legendę o widzeniu hetmana wielkiego koronnego Sta-
nisława Jabłonowskiego, który miał słyszeć głos z nieba:
Dopiero w Polszczę pokoy doydzie, iak stanie Kanonizacja Błogosławionego Stanisława Kostki, co y listem do
Oyca S. danym, w którym o Kanonizacyą prosi, potwierdził.
Kanonizacja Stanisława Kostki, zwiększająca znaczenie i prestiż Rzeczypospolitej w powiązaniu z pa-
piestwem i wiarą katolicką, stawała się więc rękojmią oczekiwanego pokoju i stabilizacji w kraju. Rozumiana
była jako finał wielkiego przesłania historycznego i objawienia danego Polakom, a rozpoznawalna poprzez
konfigurację astralną. Owo zjawisko pośrednictwa tego świętego, będącego „wielkim u Boga o pokoy Lega-
tem”, zapisane w historii losów ludzkości16, potwierdzało przedwieczne przesłanie dane Polsce. Wymownie
uzasadniał to Sczaniecki:
[... ] wschodzi nad tobą Polsko, nova stella ex Jacob, y z gór albańskich od siedmiogómego Rzymu na Twój się
horyzont spuszcza Herbowna Oyca S. Klemensa XI gwiazda.
Kierując się ku rodakom, stwierdzał:
Podnieście już bezpiecznie zapuszczone dotąd wstydem y łzami oczy do góry tegoż Najwyższego Biskupa
oyczystej Leva oculos Tuos in Montes, unde veniet auxilium Tibi a Domino Sanctissimo nostro Clemente XI,
z którego poważnym staraniem między grzmotami i piorunami, na które się znowu od burzącey się in nexu
armorum, et unione animorum droga perła Jezusowa - Kostka - doświadczonym Turkow tryumfatorze,
z którego S związku y Ligi Chrześcijańskiej, pewnym, albo zwycięstwem albo pokojem, albo tym oboim,
niebo nam się da Bóg, za Stanisława przyczyną wywiąże17.
Kazanie gloryfikujące Stanisława Kostkę zbiegło się z czasem pertraktacji pomiędzy Rzeczpospolitą
a Turcją (zakończonych podpisaniem traktatu pokojowego w 1714 r.). Prowadził je Stanisław Chomętowski,
13 Chodzi o herb z napisem „Excelsa corono”.
14 W. Konopczyński, Chomętowski Stanislaw, [w:] PSB, t. 3, Kraków 1937, s. 413.
15 S. Sczaniecki, Sacer panegyricus D. Stanislao Kostkae Polono, Societatis Jesu novitio sub primam, in metropoli Regni Polonia-
rum, pro decreto Canonizationis ejusdem Beati, Eucharisticam Solemnitatem, in Basilica Ss. Petri et Pauli Collegii Cracoviensis Spc. Jesu,
Calisii 1715 3 Febr, Kalisz [1715]; ARSI Pol 58, f. 20.
16 Ibidem, k. A, A2.
17 Ibidem.
87
Semantyczna gra symboli i lemm kontynuowana była we wnętrzu kościoła w bogatej dekoracji ołtarza
głównego, w konstrukcji tak zwanych pegm. Odnosiła się do aspektów kanonizacji: papieskiego, królewskie-
go oraz szlacheckiego i instytucjonalnego (jako wyraz dziękczynienia Trybunału i województwa lubelskie-
go). Ważną rolę odgrywała heraldyka: powtórzony został motyw nie tylko „góry” Albanich, lecz wprowadzo-
na została również „podkowa” Kostków ze stosownymi cytatami z Claudiusza Claudianusa oraz godła ziemi
lubelskiej. Herbowa gwiazda Albanich, unosząca się nad górami, stanowiła aluzję do przepowiedni biskupa
Irlandii Malachiasza o papieżu Klemensie XI: „Montes eius floribus circumdati [Cant. 2]” („Górą jego wie-
niec z kwiatów”)13 oraz inicjowała profetyczne rozumienie herbu jako znaku astralnego. Kulminacja wątków
treściowych następowała w kaplicy dedykowanej Stanisławowi Kostce, w której odwołano się do symbo-
liki solarnej. Jezuita ukazywał się na podobieństwo słońca - „Illuminans tu mirabiliter a montibus aeternis
Ps 76,5” („Jesteś pełen światła - potężniejszy niż góry odwieczne”, Pieśń triumfalna) - które poprzedzała
gwiazda z herbem Klemensa XI jako mityczna Phosphorn, gwiazda zaranna, która „kroczy na czele słońca”.
Jej znaczenie wyjaśniał napis: „Vidimus stellam eius in Oriente. Math. 2” („Ujrzeliśmy bowiem jego gwiazdę
na Wschodzie”).
Skomplikowane symboliczne koncepcje związane ze świętym Stanisławem Kostką wyjaśniał w kaza-
niu dziękczynnym Stefan Sczaniecki SJ (były rektor domu w Lublinie i Kaliszu, ówczesny socjusz prowin-
cjała), dedykowanym Stanisławowi Chomętowskiemu (Chomentowskiemu), wojewodzie mazowieckiemu14,
Kazań przy pierwszym solennym dziękczynieniu za dekret kanonizacyi B. Stanisława Kostki Societatis Jesu
nowicyusza, w mieście stołecznym krakowskim w kościele SS. Piotray Pawła Collegii Societatis Jesu... Roku
Pańskiego 1715 dnia 3 lutego15. Autor przywoływał legendę o widzeniu hetmana wielkiego koronnego Sta-
nisława Jabłonowskiego, który miał słyszeć głos z nieba:
Dopiero w Polszczę pokoy doydzie, iak stanie Kanonizacja Błogosławionego Stanisława Kostki, co y listem do
Oyca S. danym, w którym o Kanonizacyą prosi, potwierdził.
Kanonizacja Stanisława Kostki, zwiększająca znaczenie i prestiż Rzeczypospolitej w powiązaniu z pa-
piestwem i wiarą katolicką, stawała się więc rękojmią oczekiwanego pokoju i stabilizacji w kraju. Rozumiana
była jako finał wielkiego przesłania historycznego i objawienia danego Polakom, a rozpoznawalna poprzez
konfigurację astralną. Owo zjawisko pośrednictwa tego świętego, będącego „wielkim u Boga o pokoy Lega-
tem”, zapisane w historii losów ludzkości16, potwierdzało przedwieczne przesłanie dane Polsce. Wymownie
uzasadniał to Sczaniecki:
[... ] wschodzi nad tobą Polsko, nova stella ex Jacob, y z gór albańskich od siedmiogómego Rzymu na Twój się
horyzont spuszcza Herbowna Oyca S. Klemensa XI gwiazda.
Kierując się ku rodakom, stwierdzał:
Podnieście już bezpiecznie zapuszczone dotąd wstydem y łzami oczy do góry tegoż Najwyższego Biskupa
oyczystej Leva oculos Tuos in Montes, unde veniet auxilium Tibi a Domino Sanctissimo nostro Clemente XI,
z którego poważnym staraniem między grzmotami i piorunami, na które się znowu od burzącey się in nexu
armorum, et unione animorum droga perła Jezusowa - Kostka - doświadczonym Turkow tryumfatorze,
z którego S związku y Ligi Chrześcijańskiej, pewnym, albo zwycięstwem albo pokojem, albo tym oboim,
niebo nam się da Bóg, za Stanisława przyczyną wywiąże17.
Kazanie gloryfikujące Stanisława Kostkę zbiegło się z czasem pertraktacji pomiędzy Rzeczpospolitą
a Turcją (zakończonych podpisaniem traktatu pokojowego w 1714 r.). Prowadził je Stanisław Chomętowski,
13 Chodzi o herb z napisem „Excelsa corono”.
14 W. Konopczyński, Chomętowski Stanislaw, [w:] PSB, t. 3, Kraków 1937, s. 413.
15 S. Sczaniecki, Sacer panegyricus D. Stanislao Kostkae Polono, Societatis Jesu novitio sub primam, in metropoli Regni Polonia-
rum, pro decreto Canonizationis ejusdem Beati, Eucharisticam Solemnitatem, in Basilica Ss. Petri et Pauli Collegii Cracoviensis Spc. Jesu,
Calisii 1715 3 Febr, Kalisz [1715]; ARSI Pol 58, f. 20.
16 Ibidem, k. A, A2.
17 Ibidem.