DOI Heft:
Sztuka starożytna
DOI Artikel:Zdrojewska, Wanda; Muzeum Narodowe w Warszawie [Mitarb.]: Fragmenty greckich luster stojących w Muzeum Narodowym w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19397#0059
Wanda Zdrojewska
FRAGMENTY GRECKICH LUSTER STOJĄCYCH W MUZEUM NA-
RODOWYM W WARSZAWIE
y Y zbiorach sztuki starożytnej Muzeum Narodowego w Warszawie wśród plastyki brązowej
znajduje się kilka obiektów, będących fragmentami greckich luster stojących. Są to: dwie
figurki Afrodyty, statuetka Erosa, dwie figurki lisów, jedna koguta, a wreszcie baza lustra.
Zanim jednak przystąpimy do omawiania wspomnianych zabytków należy uświadomić
sobie, jak wyglądały lustra stojące, kiedy, w jakich ośrodkach i dla jakich odbiorców je produ-
kowano. Nie możemy potraktować tego typu zwierciadeł w oderwaniu od innych luster używa-
nych na terenie Grecji. Oczywiście szerokie rozpracowanie zagadnienia w oparciu o źródła
filologiczne i archeologiczne (wiele przykładów luster zachowanych w różnych zbiorach muzeal-
nych oraz przedstawienia, głównie na ceramice i w terakotach) przekraczałoby ramy artykułu,
który ma na celu publikację kilku zabytków, to też ograniczymy się raczej do krótkiego zasygna-
lizowania pewnych faktów.
Materiał i technika
Lustro (gr. xaTpo7TTov-lustro ręczne, siaoTutpov, xocT07TTpov, 8l7ttu/ov-lustro pudełkowe,
łac. speculum)1 na terenie Grecji było niezbędnym przedmiotem toaletowym już w II tysiącleciu
p.n.e. Greckie lustra różniły się zasadniczo od używanych obecnie materiałem2, wyrabiano je
bowiem nie ze szkła, lecz z brązu. O ile wierzyć Pliniuszowi, w pierwszej połowie I w.p.n.e. weszły
w użycie lustra srebrne, a wynalazcą ich był znany rzeźbiarz i toreutyk — Pasiteles3; lustra
szklane natomiast pojawiły się dopiero w okresie późnego cesarstwa rzymskiego. Również
w okresie cesarstwa izymskiego zaczęto wyrabiać małe lusterka z soczewki szklanej oprawio-
nej w ołów4. Brąz, z którego miało być wykonane lustro, zawierał większy procent cyny, niż
1 Nie jest nam znana jak dotąd grecka nazwa luster stojących.
2 O materiałach z jakich wyrabiano lustra patrz A. de R i d d e r, Speculum. Diet. Ant., t. VIII, s. 1422 i s. 1429
oraz G. R i c h t e r, Greek, Etruscan and Roman Bronzes. New York 1915, s. 251; tamże literatura przedmiotu.
3 Plin., Nat. Hist. XXXIII, 45.
4 Lusterka takie omówiła w swoim artykule B. Gąssowska. Por. B.Gąssowska, Z historii lustra szkla-
nego. Meander 1961, z. 11-12, s. 555-562, il. 5.
WSTĘP
55
FRAGMENTY GRECKICH LUSTER STOJĄCYCH W MUZEUM NA-
RODOWYM W WARSZAWIE
y Y zbiorach sztuki starożytnej Muzeum Narodowego w Warszawie wśród plastyki brązowej
znajduje się kilka obiektów, będących fragmentami greckich luster stojących. Są to: dwie
figurki Afrodyty, statuetka Erosa, dwie figurki lisów, jedna koguta, a wreszcie baza lustra.
Zanim jednak przystąpimy do omawiania wspomnianych zabytków należy uświadomić
sobie, jak wyglądały lustra stojące, kiedy, w jakich ośrodkach i dla jakich odbiorców je produ-
kowano. Nie możemy potraktować tego typu zwierciadeł w oderwaniu od innych luster używa-
nych na terenie Grecji. Oczywiście szerokie rozpracowanie zagadnienia w oparciu o źródła
filologiczne i archeologiczne (wiele przykładów luster zachowanych w różnych zbiorach muzeal-
nych oraz przedstawienia, głównie na ceramice i w terakotach) przekraczałoby ramy artykułu,
który ma na celu publikację kilku zabytków, to też ograniczymy się raczej do krótkiego zasygna-
lizowania pewnych faktów.
Materiał i technika
Lustro (gr. xaTpo7TTov-lustro ręczne, siaoTutpov, xocT07TTpov, 8l7ttu/ov-lustro pudełkowe,
łac. speculum)1 na terenie Grecji było niezbędnym przedmiotem toaletowym już w II tysiącleciu
p.n.e. Greckie lustra różniły się zasadniczo od używanych obecnie materiałem2, wyrabiano je
bowiem nie ze szkła, lecz z brązu. O ile wierzyć Pliniuszowi, w pierwszej połowie I w.p.n.e. weszły
w użycie lustra srebrne, a wynalazcą ich był znany rzeźbiarz i toreutyk — Pasiteles3; lustra
szklane natomiast pojawiły się dopiero w okresie późnego cesarstwa rzymskiego. Również
w okresie cesarstwa izymskiego zaczęto wyrabiać małe lusterka z soczewki szklanej oprawio-
nej w ołów4. Brąz, z którego miało być wykonane lustro, zawierał większy procent cyny, niż
1 Nie jest nam znana jak dotąd grecka nazwa luster stojących.
2 O materiałach z jakich wyrabiano lustra patrz A. de R i d d e r, Speculum. Diet. Ant., t. VIII, s. 1422 i s. 1429
oraz G. R i c h t e r, Greek, Etruscan and Roman Bronzes. New York 1915, s. 251; tamże literatura przedmiotu.
3 Plin., Nat. Hist. XXXIII, 45.
4 Lusterka takie omówiła w swoim artykule B. Gąssowska. Por. B.Gąssowska, Z historii lustra szkla-
nego. Meander 1961, z. 11-12, s. 555-562, il. 5.
WSTĘP
55