Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (9.1965)

Okrągła głowa o wydatnej potylicy i lekko spłaszczonej u góry, długiej czaszce, osadzona
jest na dość długiej szyi. Oś pozioma i pionowa kompozycji, przebiegają, podobnie jak w portrecie
mediolańskim z roku 271, podobnie ma się sprawa z linią włosów nad karkiem i czołem. Całość
mimo dość prymitywnego wykonania, jest dobrze wykonaną kompozycją w kole (por. wykresy
elementów kompozycji, il. 7a-c). Omówionego portretu nie można odnieść do żadnego z używa-
nych na monencie obiegowej wariantów, wytworzonych w poszczególnych mennicach, bowiem
drogą stopniowej ewolucji odeszły one dość daleko od mediolańskiego pierwowzoru i zatraciły
jego najważniejszą cechę — geometryczną konstrukcję. Pojawienie się w roku 275 w mennicy,
która niedawno odzyskana, przeżywała z opóźnieniem zjawisko odnotowane wcześniej w pozo-
stałych mennicach — przejście od wczesnych, nieoficjalnych wariantów portretu do wzoru
oficjalnego — świadczy, że administracja cesarska narzucając Antiochii obowiązujący model,
nakazała po prostu stosowanie się do opracowanego niegdyś w Mediolanie.

c. Nieoficjalny wariant portretu z mennicy cyzyceńskiej

Jedyny przykład świadomego i celowego odstępstwa od oficjalnego wzoru portretu stanowią
wzmiankowane już (por. uwagę wyżej) monety Cyzicus. Przedstwiony na nich wariant portretu
jest szczególny nie tylko ze względu na swą formę, ale także i okoliczności powstania. Mamy
tu do czynienia niewątpliwie z portretem stworzonym w Cyzicus, nieoficjalnym, wybitym
w emisji, która poprzedzona była przez wcześniejszą, noszącą na awersie portret oficjalny,
pochodzący z Mediolanu. Ten właśnie fakt, że portret powstał w ośrodku, w którym znany był
i praktycznie stosowany wzór oficjalny, stanowi o jego wartości dla ustalania hierarchii cech
ikonograficznych. Kolekcja Muzeum Narodowego posiada dwa egzemplarze monet tego typu.

102418 antoninian, Cyzicus 272/273 (il. 34)

A. IMP C AVRELIANVS AVG

Popiersie cesarza w zbroi, zwrócone w prawo.
Głowa w corona radiata.

R. RESTITVT ORBIS (znak ścięty w mennicy)

Wiktoria zwrócona w prawo, wieńczy cesarza odziane-
go w strój wojskowy i zwróconego w lewo, z lewą ręką
opartą na włóczni.

RIC 374

Portret nie przypomina żadnego z wariantów okresu wczesnego, ani portretu oficjalnego.
Krótka czaszka, bez wypukłej potylicy, długa twarz i krótka, szeroka szyja, są zaprzeczeniem
najistotniejszych cech oficjalnego wzoru. Cofnięte do tyłu, zmarszczone czoło i silnie zarysowana,

192