DOI Heft:
Egipt
DOI Artikel:Nitka, Krystyna; Muzeum Narodowe w Warszawie [Mitarb.]: Przedstawienia Besa w zbiorach Muzeum Narodowego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19554#0012
W podstawowych dziełach o religii Egiptu mało można znaleźć omówień dotyczących wie-
rzeń ludowych, a jeśli się już takie znajdzie, to są one niepełne, szkicowe, co zresztą wynika
z ich marginesowego potraktowania. Wśród publikacji, w których można odnaleźć wizerunki
Eesa i ich opisy, na szczególną uwagę zasługuje praca Quibella „Tomb of Yuaa and Thuiu"
z r. 1908. Zamieszczone tam przedstawienia Besa należą do jednych z najwcześniejszych wize-
runków tego bóstwa w egipskiej sztuce3. Katalogi muzealne i opisy kolekcji ułatwiają w sposób
istotny prześledzenie typologii Eesa i stanowią pomoc przy ustalaniu typów przedstawień,
szczególnie w wypadku fragmentarycznego zachowania zabytku.
Jako materiał, który będzie omawiany w tej pracy, posłuży osiemnaście przedstawień Besa
z kolekcji Działu Sztuki Starożytnej Muzeum Narodowego w Warszawie. Pochodzą one z wy-
kopalisk w Tell Edfu, Tell Atrib i Faras, prowadzonych pod kierunkiem prof. dr K. Micha-
łowskiego.
W latach 1937—1939 w Tell Edfu zostały przeprowadzone wspólne wykopaliska polsko-
-francuskie, których ukoronowaniem było wydanie publikacji „Tell Edfou". Polska otrzymała
w wyniku podziału, między innymi, cztery fragmenty terakotowych figurek Besa oraz kolumnę
i filar z piaskowca pokryte reliefowymi przedstawieniami tego boga.
Stela wapienna z reliefem, zachowana w dwóch fragmentach, i dziewięć terakotowych figu-
rek pochodzi z wykopalisk prowadzonych od 1957 r. w Tell Atrib. Raporty z tych wykopalisk
były publikowane w „Roczniku Muzeum Narodowego w Warszawie"4, „Annales du Service
des Antiąuites de 1'Egypte"5 i w „Bccthuk ApeBHeił hctophh6".
W r. 1962 podczas wykopalisk w Faras znaleziono fragment bloku z piaskowca ozdobiony
bardzo zniszczonym reliefem przedstawiającym Besa7.
Jeden tylko zabytek z kolekcji warszawskiej, rzeźba Besa w piaskowcu, nie pochodzi z wy-
kopalisk i nie znana jest jego proweniencja, został bowiem zakupiony u antykwariusza w Edfu.
Spośród ogólnej liczby przedstawień Eesa trzy z nich pochodzą z okresu ptolemejskiego.
Wskazywałyby na to analogiczne przedstawienia, modelunek postaci i jakość wykonania. Jeśli
w licznych wypadkach można odróżnić przedstawienia Besa z okresu ptolemejskiego od przed-
stawień z okresu rzymskiego, to określenie czasu powstania zabytków w obrębie samego okresu
3 Również jedno z najwcześniejszych przedstawień Besa por. H. Carter, A. C. Mace, Tut-ench-Amun.
Ein agyptisches Kónigsgrab. t. I, Leipzig 1924, s. 230, tabl. 39.
4K. Michałowski, Wykopaliska archeologiczne Muzeum Narodowego w Warszawie. Rocznik Mu-
zeum Narodowego w Warszawie, III, 1958, s. 7—51.
5K. Michałowski, Les fouilles polonaises a Tell Atrib 1957—1959. Annales du Service des Anti-
ąuites de 1'Egypte (dalej cytowane ASAE), LVII, s. 49—66; tenże, Les fouilles polonaises a Tell Atrib en
1960. ASAE, LVII, s. 67—77; tenże, Les fouilles polonaises a Tell Atrib (Saison 1961). ASAE, LVIII, s. 235—
244; tenże, Sixieme campagne de fouilles a Tell Atrib (Saison 1962). ASAE, LVIII, s. 245—254.
6 K. Michałowski, Tell Atrib (1957—1958). Bccthuk rpeBHeii HCTopnił, T, 1960, s. 186—202.
7K. Michałowski, Faras II. Fouilles polonaises 1961—1962. Warszawa 1965, s. 42, il. 13.
8
rzeń ludowych, a jeśli się już takie znajdzie, to są one niepełne, szkicowe, co zresztą wynika
z ich marginesowego potraktowania. Wśród publikacji, w których można odnaleźć wizerunki
Eesa i ich opisy, na szczególną uwagę zasługuje praca Quibella „Tomb of Yuaa and Thuiu"
z r. 1908. Zamieszczone tam przedstawienia Besa należą do jednych z najwcześniejszych wize-
runków tego bóstwa w egipskiej sztuce3. Katalogi muzealne i opisy kolekcji ułatwiają w sposób
istotny prześledzenie typologii Eesa i stanowią pomoc przy ustalaniu typów przedstawień,
szczególnie w wypadku fragmentarycznego zachowania zabytku.
Jako materiał, który będzie omawiany w tej pracy, posłuży osiemnaście przedstawień Besa
z kolekcji Działu Sztuki Starożytnej Muzeum Narodowego w Warszawie. Pochodzą one z wy-
kopalisk w Tell Edfu, Tell Atrib i Faras, prowadzonych pod kierunkiem prof. dr K. Micha-
łowskiego.
W latach 1937—1939 w Tell Edfu zostały przeprowadzone wspólne wykopaliska polsko-
-francuskie, których ukoronowaniem było wydanie publikacji „Tell Edfou". Polska otrzymała
w wyniku podziału, między innymi, cztery fragmenty terakotowych figurek Besa oraz kolumnę
i filar z piaskowca pokryte reliefowymi przedstawieniami tego boga.
Stela wapienna z reliefem, zachowana w dwóch fragmentach, i dziewięć terakotowych figu-
rek pochodzi z wykopalisk prowadzonych od 1957 r. w Tell Atrib. Raporty z tych wykopalisk
były publikowane w „Roczniku Muzeum Narodowego w Warszawie"4, „Annales du Service
des Antiąuites de 1'Egypte"5 i w „Bccthuk ApeBHeił hctophh6".
W r. 1962 podczas wykopalisk w Faras znaleziono fragment bloku z piaskowca ozdobiony
bardzo zniszczonym reliefem przedstawiającym Besa7.
Jeden tylko zabytek z kolekcji warszawskiej, rzeźba Besa w piaskowcu, nie pochodzi z wy-
kopalisk i nie znana jest jego proweniencja, został bowiem zakupiony u antykwariusza w Edfu.
Spośród ogólnej liczby przedstawień Eesa trzy z nich pochodzą z okresu ptolemejskiego.
Wskazywałyby na to analogiczne przedstawienia, modelunek postaci i jakość wykonania. Jeśli
w licznych wypadkach można odróżnić przedstawienia Besa z okresu ptolemejskiego od przed-
stawień z okresu rzymskiego, to określenie czasu powstania zabytków w obrębie samego okresu
3 Również jedno z najwcześniejszych przedstawień Besa por. H. Carter, A. C. Mace, Tut-ench-Amun.
Ein agyptisches Kónigsgrab. t. I, Leipzig 1924, s. 230, tabl. 39.
4K. Michałowski, Wykopaliska archeologiczne Muzeum Narodowego w Warszawie. Rocznik Mu-
zeum Narodowego w Warszawie, III, 1958, s. 7—51.
5K. Michałowski, Les fouilles polonaises a Tell Atrib 1957—1959. Annales du Service des Anti-
ąuites de 1'Egypte (dalej cytowane ASAE), LVII, s. 49—66; tenże, Les fouilles polonaises a Tell Atrib en
1960. ASAE, LVII, s. 67—77; tenże, Les fouilles polonaises a Tell Atrib (Saison 1961). ASAE, LVIII, s. 235—
244; tenże, Sixieme campagne de fouilles a Tell Atrib (Saison 1962). ASAE, LVIII, s. 245—254.
6 K. Michałowski, Tell Atrib (1957—1958). Bccthuk rpeBHeii HCTopnił, T, 1960, s. 186—202.
7K. Michałowski, Faras II. Fouilles polonaises 1961—1962. Warszawa 1965, s. 42, il. 13.
8