DOI Heft:
Egipt
DOI Artikel:Nitka, Krystyna; Muzeum Narodowe w Warszawie [Mitarb.]: Przedstawienia Besa w zbiorach Muzeum Narodowego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19554#0013
rzymskiego jest bardzo niepewne. Uściślenie wieku w okresie rzymskim dla terakot z Tell Edfu
było możliwe dzięki stratygraficznemu datowaniu zabytków.
Tematem pracy jest zagadnienie typologii przedstawień i ich interpretacji oraz kult Besa,
jego rola i znaczenie w wierzeniach ludowych. Wszystkie zabytki pochodzą z Egiptu z wyjąt-
kiem reliefu z Faras. Mimo złego stanu zachowania reliefu, nieczytelności obrazu i niejasności
przedstawienia analogie pozwalają z całą pewnością stwierdzić, że nubijski „artysta" chciał
utrwalić w tym rysunku wizerunek Eesa. Jest to jedyny przykład przedstawienia Besa w sztuce
pozaegipskiej, jaki uwzględnia się w tej pracy, i dlatego też słusznym wydaje się ograniczenie ty-
pologii, funkcji i kultu tego bóstwa wyłącznie do terenu Egiptu oraz przedstawienie Besa w sposób
możliwie najbardziej zbliżony do tego, w jaki widział go, czcił i oddawał mu hołd lud egipski.
I. BES W ANTYCZNYCH ŹRÓDŁACH PISANYCH
Wzmianki o Bęsie, zwanym po grecku [fyaaę lub ^trag, występują nader rzadko w tekstach
pisarzy starożytnych. Mimo to informacje w nich zawarte rzucają nieco światła na problem
kultu Besa. Hedylus w epigramacie pisał: ópx7)a-v)v (37)crav AlyU7tTiov, 6ę Xtyov ff/ov acOazife*,
co zgodne jest z przedstawieniami tańczącego Eesa.
O miejscowości, w której Bes miał być głównym bogiem, wspomina Heliodor P'/)crcrav r/)v
xwji.7)v9, niestety brak o tym dokładniejszych danych.
Papirus z Oksyrynchos zawiera petycję Diemous, córki Kolutosa, adresowaną prawdopo-
dobnie do stratega, w sprawie kradzieży z domu, między innymi, złotej figurki Eesa $y\a<.[oę
XP]oaou10.
Srebrne i brązowe figurki Besit (lub Beset) małżonki Besa obecne były w świątyniach, o czym
zaświadcza papirus zawierający wykaz rzeczy świątyni z Fajum. Między innymi wymienione
są dwie figurki xoci prerię apy[upouę]... xo« JCapocouę]...11.
Nieco dłuższy przekaz Ammianusa Marcellinusa12 mówi o wyroczni boga Eesa znajdującej
się w Abydos w świątyni Seti I. Według Ammianusa Marcellinusa do wyroczni przychodzono
osobiście bądź przysyłano pisane na papirusie lub pergaminie pisma z prośbami o radę, które
zatrzymywano po udzieleniu na nie odpowiedzi. Niektóre z tych pism zawierające kompromi-
8 The Greek Anthology Hellenistic Epigrams. Cambridge 1965; Hedylus, IV.
9 H e 1 i o d o r, Aethiopica, VI, 3, 9.
10 B. P. Grenfell, A. S. H u n t, The Oxyrhynchus Papyri. London 1914, nr 1272, 10. Wzmiankowany
papirus pochodzi z 144 r.n.e.
11 Aegyptische Urkunden aus den Koeniglichen Museen zu Berlin, Griechische Urkunden. t. II, Berlin 1898,
nr 387, 9, 11. Papirus datowany na lata 177—181 n.e.
12Ammianus Marcellinus, XfX, 3, 12.
9
było możliwe dzięki stratygraficznemu datowaniu zabytków.
Tematem pracy jest zagadnienie typologii przedstawień i ich interpretacji oraz kult Besa,
jego rola i znaczenie w wierzeniach ludowych. Wszystkie zabytki pochodzą z Egiptu z wyjąt-
kiem reliefu z Faras. Mimo złego stanu zachowania reliefu, nieczytelności obrazu i niejasności
przedstawienia analogie pozwalają z całą pewnością stwierdzić, że nubijski „artysta" chciał
utrwalić w tym rysunku wizerunek Eesa. Jest to jedyny przykład przedstawienia Besa w sztuce
pozaegipskiej, jaki uwzględnia się w tej pracy, i dlatego też słusznym wydaje się ograniczenie ty-
pologii, funkcji i kultu tego bóstwa wyłącznie do terenu Egiptu oraz przedstawienie Besa w sposób
możliwie najbardziej zbliżony do tego, w jaki widział go, czcił i oddawał mu hołd lud egipski.
I. BES W ANTYCZNYCH ŹRÓDŁACH PISANYCH
Wzmianki o Bęsie, zwanym po grecku [fyaaę lub ^trag, występują nader rzadko w tekstach
pisarzy starożytnych. Mimo to informacje w nich zawarte rzucają nieco światła na problem
kultu Besa. Hedylus w epigramacie pisał: ópx7)a-v)v (37)crav AlyU7tTiov, 6ę Xtyov ff/ov acOazife*,
co zgodne jest z przedstawieniami tańczącego Eesa.
O miejscowości, w której Bes miał być głównym bogiem, wspomina Heliodor P'/)crcrav r/)v
xwji.7)v9, niestety brak o tym dokładniejszych danych.
Papirus z Oksyrynchos zawiera petycję Diemous, córki Kolutosa, adresowaną prawdopo-
dobnie do stratega, w sprawie kradzieży z domu, między innymi, złotej figurki Eesa $y\a<.[oę
XP]oaou10.
Srebrne i brązowe figurki Besit (lub Beset) małżonki Besa obecne były w świątyniach, o czym
zaświadcza papirus zawierający wykaz rzeczy świątyni z Fajum. Między innymi wymienione
są dwie figurki xoci prerię apy[upouę]... xo« JCapocouę]...11.
Nieco dłuższy przekaz Ammianusa Marcellinusa12 mówi o wyroczni boga Eesa znajdującej
się w Abydos w świątyni Seti I. Według Ammianusa Marcellinusa do wyroczni przychodzono
osobiście bądź przysyłano pisane na papirusie lub pergaminie pisma z prośbami o radę, które
zatrzymywano po udzieleniu na nie odpowiedzi. Niektóre z tych pism zawierające kompromi-
8 The Greek Anthology Hellenistic Epigrams. Cambridge 1965; Hedylus, IV.
9 H e 1 i o d o r, Aethiopica, VI, 3, 9.
10 B. P. Grenfell, A. S. H u n t, The Oxyrhynchus Papyri. London 1914, nr 1272, 10. Wzmiankowany
papirus pochodzi z 144 r.n.e.
11 Aegyptische Urkunden aus den Koeniglichen Museen zu Berlin, Griechische Urkunden. t. II, Berlin 1898,
nr 387, 9, 11. Papirus datowany na lata 177—181 n.e.
12Ammianus Marcellinus, XfX, 3, 12.
9