DOI Heft:
Sztuka starożytna
DOI Artikel:Dobrowolski, Witold: Urna wolterrańska z Ulissesem słuchającym śpiewu Syren
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19584#0065
rozważania Blazqueza Martinez09. Dla uczonego hiszpańskiego wnętrze grobowe byłoby w za-
sadzie jedynie przedsionkiem prowadzącym do krainy zmarłych, rozciągającej się poza tylnią
ścianą grobowca i utożsamionej z wnętrzem ziemi. Wyobrażenia drzwi umieszczone na tej ścianie
w niektórych grobach byłyby przedstawieniem wejścia do Hadesu. Sceny uczt, tańców i igrzysk
nawiązywałyby do uroczystości pogrzebowych lub życia codziennego Etrusków. Jego zdaniem,
dla okresu archaicznego brak jest pewnych przedstawień podróży zmarłego w zaświaty. Pojawiły-
by się one dopiero w końcu VI w. p.n.e. i rozpowszechniły się w V w. p.n.e. w dekoracji stel bo-
lońskich. Popularne na nich hippokampy byłyby stworami o charakterze chtonicznym i grobo-
wym. Dowodem tego jest chociażby scena z wzmiankowanego wyżej sarkofagu chiusińskiego.
W momencie, kiedy sceny podróży w zaświaty pojawiają się i upowszechniają w reliefach sarko-
fagów i urn, nie mają one charakteru podróży morskiej na Wyspę Błogosławionych, a raczej
podróży lądowej, wozem konno lub pieszo w licznej i okazałej asyście.
Mamy wiele innych dowodów na to, iż hippokampy i trytony w Etrurii były postaciami chto-
nicznymi powiązanymi z wodami podziemnymi, obumieraniem, śmiercią, płodnością i odrodze-
niem. O związkach morskich postaci mitologicznych z płodnością i bogactwem zadecydowała
życiodajna i kulturotwórcza rola wody w kulturach śródziemnomorskich. Znalazła ona swoje od-
bicie w analogiach uwidaczniających się pod koniec VI w. p.n.e. między etruskimi przedstawie-
niami Trytonów i Satyrów90, w powstaniu w tym właśnie czasie typu Trytona i Hippokampa
z zaznaczonymi genitaliami91 czy hellenistycznych wyobrażeń ityfalicznych Hippokampów92.
Że nadzieje na odrodzenie czy życie wieczne wiązano z siłami płodności tkwiącymi w naturze,
zwłaszcza być może w wodach chtonicznych, za tym przemawiałyby przedstawienia fallusów93
89 J. Martinez В 1 a z q u e z, Representaziones de puertas en la pintura arcaica etrusca. Quandernos
de trabajos de la Escuela Espaniola, t. IX, 1957, s. 49 i nn.; tenże, Caballos en el infierno etrusco. Ampurias,
t. XIX, XX, 1957—58, s. 31 i nn.
90 Waza pontyjska z Kapitolu:, G. Q. G i g 1 i o 1 i — V. В i a n с o, CVA, Italia 39, Musei Capitolini II,
pl. 33. G. С a m p о г e a 1 e, Variazioni etrusche sul tipo arcaico del Tritone, Arte e Archeologia. Scritti in onore
di Aldo Neppi Modona. Firenze 1975, s. 151 i п.,plakietka kościana z Luwru: Y. H u 1 s, Ivoires d'Etrurie, Bruxe-
lles 1957, s. 66 i п.; С a m р о г e а 1 e, Variazioni, jw., s. 151 i п. ; apliki brązowe z hełmu : Florencja Museo Archeo-
logico 1238; E. В u s с h о г, Meermànner, Sb, t. II. Munchen 1941, s. 34; Drezno Skulpturensammlung, A. F u r -
t w à n g 1 e r, Der Goldfund von Vettersfelde. Kl. Schr., 1.1, Munchen 1912, s. 491, odn. 2; Rzym, Museo di Villa
Giulia, inw. 51433; В u s с h о r, jw., s. 34; W. Dobrowolski, Les modifications de la manière de présenter
Triton dans l'art étrusque de l'archaisme tardif, Mél. Kazimierz Michałowski. Warszawa 1966, s. 379 i п.
91 Tomba del Mare w Tarquinii : W e e g e, jw., s. 89 i п. ; L. В a n t i, Disegni di tombe e monument! etruschi
fra il. 1825 e il. 1830. LArchitetto Henri Labrouste St. Etr., t. XXXV, 1967, s. 582 i п. Tomba dei Tritoni, M. Mo-
r e 11 i, Nuovi monumenti délia Pittura Etrusca. Milano 1966, s. 116, pl. LXV—LXVI.
92 Stele z Bolonii: P. D u с a t i, Le piètre funerarie felsinee. MA Line, t. XX, 1910, kol. 442—443, nr 169,
pl. V; Van Essen, Did Orfic, jw., s. 14. O roli symboliki fallicznej w wierzeniach grobowych : S. Weinstock
Etruscan démons, Studi in onore di Luisa Banti. Roma 1965, s. 349.
93 M o r e 11 i, Nuovi monumenti, jw., s. 221.
61
sadzie jedynie przedsionkiem prowadzącym do krainy zmarłych, rozciągającej się poza tylnią
ścianą grobowca i utożsamionej z wnętrzem ziemi. Wyobrażenia drzwi umieszczone na tej ścianie
w niektórych grobach byłyby przedstawieniem wejścia do Hadesu. Sceny uczt, tańców i igrzysk
nawiązywałyby do uroczystości pogrzebowych lub życia codziennego Etrusków. Jego zdaniem,
dla okresu archaicznego brak jest pewnych przedstawień podróży zmarłego w zaświaty. Pojawiły-
by się one dopiero w końcu VI w. p.n.e. i rozpowszechniły się w V w. p.n.e. w dekoracji stel bo-
lońskich. Popularne na nich hippokampy byłyby stworami o charakterze chtonicznym i grobo-
wym. Dowodem tego jest chociażby scena z wzmiankowanego wyżej sarkofagu chiusińskiego.
W momencie, kiedy sceny podróży w zaświaty pojawiają się i upowszechniają w reliefach sarko-
fagów i urn, nie mają one charakteru podróży morskiej na Wyspę Błogosławionych, a raczej
podróży lądowej, wozem konno lub pieszo w licznej i okazałej asyście.
Mamy wiele innych dowodów na to, iż hippokampy i trytony w Etrurii były postaciami chto-
nicznymi powiązanymi z wodami podziemnymi, obumieraniem, śmiercią, płodnością i odrodze-
niem. O związkach morskich postaci mitologicznych z płodnością i bogactwem zadecydowała
życiodajna i kulturotwórcza rola wody w kulturach śródziemnomorskich. Znalazła ona swoje od-
bicie w analogiach uwidaczniających się pod koniec VI w. p.n.e. między etruskimi przedstawie-
niami Trytonów i Satyrów90, w powstaniu w tym właśnie czasie typu Trytona i Hippokampa
z zaznaczonymi genitaliami91 czy hellenistycznych wyobrażeń ityfalicznych Hippokampów92.
Że nadzieje na odrodzenie czy życie wieczne wiązano z siłami płodności tkwiącymi w naturze,
zwłaszcza być może w wodach chtonicznych, za tym przemawiałyby przedstawienia fallusów93
89 J. Martinez В 1 a z q u e z, Representaziones de puertas en la pintura arcaica etrusca. Quandernos
de trabajos de la Escuela Espaniola, t. IX, 1957, s. 49 i nn.; tenże, Caballos en el infierno etrusco. Ampurias,
t. XIX, XX, 1957—58, s. 31 i nn.
90 Waza pontyjska z Kapitolu:, G. Q. G i g 1 i o 1 i — V. В i a n с o, CVA, Italia 39, Musei Capitolini II,
pl. 33. G. С a m p о г e a 1 e, Variazioni etrusche sul tipo arcaico del Tritone, Arte e Archeologia. Scritti in onore
di Aldo Neppi Modona. Firenze 1975, s. 151 i п.,plakietka kościana z Luwru: Y. H u 1 s, Ivoires d'Etrurie, Bruxe-
lles 1957, s. 66 i п.; С a m р о г e а 1 e, Variazioni, jw., s. 151 i п. ; apliki brązowe z hełmu : Florencja Museo Archeo-
logico 1238; E. В u s с h о г, Meermànner, Sb, t. II. Munchen 1941, s. 34; Drezno Skulpturensammlung, A. F u r -
t w à n g 1 e r, Der Goldfund von Vettersfelde. Kl. Schr., 1.1, Munchen 1912, s. 491, odn. 2; Rzym, Museo di Villa
Giulia, inw. 51433; В u s с h о r, jw., s. 34; W. Dobrowolski, Les modifications de la manière de présenter
Triton dans l'art étrusque de l'archaisme tardif, Mél. Kazimierz Michałowski. Warszawa 1966, s. 379 i п.
91 Tomba del Mare w Tarquinii : W e e g e, jw., s. 89 i п. ; L. В a n t i, Disegni di tombe e monument! etruschi
fra il. 1825 e il. 1830. LArchitetto Henri Labrouste St. Etr., t. XXXV, 1967, s. 582 i п. Tomba dei Tritoni, M. Mo-
r e 11 i, Nuovi monumenti délia Pittura Etrusca. Milano 1966, s. 116, pl. LXV—LXVI.
92 Stele z Bolonii: P. D u с a t i, Le piètre funerarie felsinee. MA Line, t. XX, 1910, kol. 442—443, nr 169,
pl. V; Van Essen, Did Orfic, jw., s. 14. O roli symboliki fallicznej w wierzeniach grobowych : S. Weinstock
Etruscan démons, Studi in onore di Luisa Banti. Roma 1965, s. 349.
93 M o r e 11 i, Nuovi monumenti, jw., s. 221.
61