Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (22.1978)

skręt ciała nadaje płótnu nowe cechy, obce dziełom H. Gascara, czy B. Fariata. Nie nadała się
do ścisłego odtworzenia w pojedynczym portrecie uniesiona w górę prawa ręka królewicza, której
ruch tracił tu całkowicie swój pierwotny sens. Opuszczona w dół została ukryta pod ciężkim
płaszczem, co zaoszczędziło artyście trudu rysowania jej samodzielnie. Natomiast nie zostały
zmienione: zgięta w łokciu i oparta na biodrze lewa ręka, krój żupana, o rzadko spotykanym
na terytorium ówczesnej Rzeczypospolitej asymetrycznym, skośnym zapięciu7 oraz charakterys-
tyczne elementy uzbrojenia, jakkolwiek i tu zaznaczają się pewne różnice. W portrecie w wieńcu
laurowym zredukowano ilość drobnych guzów przy żupanie. Znikły trawione obwódki zbroi,
nity na dolnej krawędzi obojczyka i przednim skrzydle naramiennika, który składa się z szerszych
metalowych płyt, o nieco zmienionym wykroju. Szersze są też folgi naręczaka, których liczba
uległa pomniejszeniu, zaś sam naręczak otrzymał bardziej wygiętą linię, co daje się już zauważyć
na rycinie B. Fariata. Bezpośredni związek z tą ryciną występuje o wiele wyraźniej w sztychu
H. Leybowicza8, opartym na wyżej wymienionym malarskim portrecie Stanisława Radziwiłła.
Wzorując się na tym płótnie należącym wówczas do galerii nieświeskiej sztycharz musiał doskona-
le zdawać sobie sprawę z istnienia jego pierwowzoiu, z którego korzystał także w swej pracy.
Tak znamienne dla twórczości H. Leybowicza powiększenie głowy w stosunku do proporcji pos-
taci9 zbliżyło graficzny wizerunek Stanisława Radziwiłła do dziecięcej postaci Aleksandra So-
bieskiego. Podobieństwo to zostało podkreślone bardziej statycznym układem figury, wyżej pod-
goloną czupryną, a nawet przedstawieniem rysów twarzy, które tracą tu całkowicie swój oriental-
ny charakter, podkreślony w olejnym portrecie. Dość "wiernie odtwarzając wszystkie szczegóły
ubioru młodego księcia, Leybowicz wyraźnie zmienia jego oblicze. Nieduży prosty nos, drobne
usta, zarys brwi przypominają raczej Aleksandra Sobieskiego na zbiorowym portrecie rodziny
Jana III. Korzystając z ryciny Fariata, Leybowicz znacznie rozszeizył owalną iamę, okalającą
wizerunek Stanisława Radziwiłła i ukazał jego figurę poniżej pasa, co spowodowało wprowadzenie
partii nieistniejących w ogóle w nieświeskim portrecie. Należy do nich lewa ręka rycerza, częścio-
wo ukryta na płótnie pod laurowym wieńcem, dłoń o charakterystycznym układzie palców oraz
całkowicie przesłonięty przez herbowego orła ozdobny pas, przy którym zwisa szabla.

Niektórych szczegółów ujawnionych przez Leybowicza brakuje nie tylko w olejnym portrecie

7 Ten asymetryczny rodzaj zapięcia występuje szczególnie często w orientalnych ubiorach chińskich, mon-
golskich, perskich oraz tureckich. R. Nienholdt, Kostumkunde. Braunschweig 1964, s. 261—288. Zapięcie
tego typu w XVII w. rozpowszechniło się również w Moskwie, gdzie było spotykane w tak zwanych turec-
kich kaftanach. M. Gutkowska-Rychlewska, Historia ubiorów. Wrocław Warszawa, Kraków 1968,
s. 548. Skośne zapięcie posiada zabytkowy żupan ze zbiorów Czartoryskich w Krakowie, wiązany tradycyjnie
z osobą Stanisława Żółkiewskiego.

8 Icônes, jw., ryc. 18.

9 H. Domaszewska, Zagadnienie pierwowzoru w polskiej grafice portretowej XVIII wieku. Rocznik
Muzeum Narodowego w Warszawie, XIII, 2, Warszawa 1966, s. 14.

86