DOI Heft:
Sztuka nowożytna
DOI Artikel:Matuszakajte, Maria: Wizerunek Stanisława Radziwiłła
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19584#0106
niu101, lecz po prostu korzystał z łatwiej dostępnych miedziorytów Leybowicza102, co nie tylko
znacznie ułatwiło mu pracę, lecz również pozwoliło odtworzyć nie istniejące już płótna. Wszystkie
wizerunki wykonane dość schematycznie cienką kreską otoczone są laurowym wieńcem, zaś
większa część rycin posiada umieszczonego w dolnej części radziwiłłowskiego orła, co ma sugero-
wać ich bezpośredni związek z portretami należącymi do galerii przodków, z których został za-
pożyczony ten motyw, jak również opatrzona krótkim napisem banderola, zastąpiona w rycinach
Leybowicza prostą tablicą inskrypcyjną lub nieco bardziej ozdobnym kartuszem, nadającym się
do umieszczenia w nim dłuższego napisu.
Drzeworyt Stanisława Radziwiłła, tak jak i inne wykonane przez M. Starkmana ryciny,
powstał na podstawie miedziorytu Leybowicza, o czym świadczą powtarzające się w obu wy-
padkach szczegóły, jak ozdobny pas, rapcie, utworzona z nitów rozeta na przednim skrzydle
zbroi, czy rękojeść szabli, szczegóły, których niejednokrotnie brak jest na olejnym portrecie.
Mimo to dziewiętnastowieczny wizerunek księcia znacznie odbiega od swego pierwowzoru. Po-
dobnie jak w XVIII w. także teraz sztycharz, lub sam Kotłubaj, wykonujący kopie portretów,
kładzie główny nacisk na wierne odtworzenie ubioru, dość swobodnie zmieniając rysy twarzy
rycerza. Duży, mięsisty nos, niezbyt wysokie czoło, gęste nisko zarysowane brwi oraz bujne wąsy
nadają mu całkiem nowe cechy. Spokojne, męskie oblicze Radziwiłła traci młodzieńczy charakter,
wyraźnie podkreślony w olejnym portrecie i osiemnastowiecznym miedziorycie. Szerokie ra-
miona, oraz niewielka, mocno osadzona głowa nie wykazują cech wspólnych z drobną wątłą
figurą, ukazaną przez Leybowicza.
Zachodzi jeszcze pytanie, czy wymienione tu imaginacyjne portrety były jedynymi wizerun-
kami Stanisława Radziwiłła. Mamy wszelkie podstawy sądzić, iż w pierwszej połowie XVI w.
mógł istnieć współczesny, wykonany ad vivum portret księcia. Ojciec Stanisława, Mikołaj III
Radziwiłł (1470—1522), nie tylko zaliczał się do najmożniejszych magnatów litewskich, lecz
również wyróżniał się wysoką kulturą. W 1509 r. Aleksander Jagiellończyk, zawdzięczający mu
pomoc w czasie elekcji, naznacza go wojewodą wileńskim i kanclerzem W. Ks. Lit. i przekazuje
mu najwyższe państwowe godności. Niebawem Radziwiłł otrzymuje od niego obszerne majęt-
101 Zbiory nieświeskie szczególnie mocno ucierpiały i uległy rozproszeniu w 1812 r. po konfiskacie przez rząd
rosyjski dóbr Dominika Radziwiłła, walczącego po stronie Napoleona. Taurogiński, jw., s. 154—158.
Według inwentarza z 1856 r. w owym czasie znajdowało się w Nieświeżu zaledwie 213 płócien. Центр, гос. истор.
арх. БССР. Jw. Stanowią one znikomą część 978 obrazów, wymienionych w inwentarzu z 1778 r. Niektóre
przedmioty, przechowywane w różnych muzeach zdołała odzyskać w drugiej połowie XIX w., za zgodą cara, żona
Antoniego Radziwiłła — Maria de Castellan, która po przyjeździe w 1865 r. wraz z mężem z Prus do Nieświeża,
z dużą energią zabrała się do odnowienia i uporządkowania opuszczonego zamku. Bartoszewicz, Radzi-
wiłłowie, jw., s. 318, 319. Na początku XX w. z 165 rodzinnych portretów w wieńcu laurowym, utworzonych
w XVIII stuleciu, zachowało rię zaledwie osiemdziesiąt wizerunków. Центр, гос. истор. арх. УССР, jw.
102 Ze zbioru sztychów Leybowicza zostały wykorzystane tylko męskie wizerunki. Wyjątek stanowi portret
Barbary Radziwiłłówny, której autor poświęcił oddzielny rozdział.
102
znacznie ułatwiło mu pracę, lecz również pozwoliło odtworzyć nie istniejące już płótna. Wszystkie
wizerunki wykonane dość schematycznie cienką kreską otoczone są laurowym wieńcem, zaś
większa część rycin posiada umieszczonego w dolnej części radziwiłłowskiego orła, co ma sugero-
wać ich bezpośredni związek z portretami należącymi do galerii przodków, z których został za-
pożyczony ten motyw, jak również opatrzona krótkim napisem banderola, zastąpiona w rycinach
Leybowicza prostą tablicą inskrypcyjną lub nieco bardziej ozdobnym kartuszem, nadającym się
do umieszczenia w nim dłuższego napisu.
Drzeworyt Stanisława Radziwiłła, tak jak i inne wykonane przez M. Starkmana ryciny,
powstał na podstawie miedziorytu Leybowicza, o czym świadczą powtarzające się w obu wy-
padkach szczegóły, jak ozdobny pas, rapcie, utworzona z nitów rozeta na przednim skrzydle
zbroi, czy rękojeść szabli, szczegóły, których niejednokrotnie brak jest na olejnym portrecie.
Mimo to dziewiętnastowieczny wizerunek księcia znacznie odbiega od swego pierwowzoru. Po-
dobnie jak w XVIII w. także teraz sztycharz, lub sam Kotłubaj, wykonujący kopie portretów,
kładzie główny nacisk na wierne odtworzenie ubioru, dość swobodnie zmieniając rysy twarzy
rycerza. Duży, mięsisty nos, niezbyt wysokie czoło, gęste nisko zarysowane brwi oraz bujne wąsy
nadają mu całkiem nowe cechy. Spokojne, męskie oblicze Radziwiłła traci młodzieńczy charakter,
wyraźnie podkreślony w olejnym portrecie i osiemnastowiecznym miedziorycie. Szerokie ra-
miona, oraz niewielka, mocno osadzona głowa nie wykazują cech wspólnych z drobną wątłą
figurą, ukazaną przez Leybowicza.
Zachodzi jeszcze pytanie, czy wymienione tu imaginacyjne portrety były jedynymi wizerun-
kami Stanisława Radziwiłła. Mamy wszelkie podstawy sądzić, iż w pierwszej połowie XVI w.
mógł istnieć współczesny, wykonany ad vivum portret księcia. Ojciec Stanisława, Mikołaj III
Radziwiłł (1470—1522), nie tylko zaliczał się do najmożniejszych magnatów litewskich, lecz
również wyróżniał się wysoką kulturą. W 1509 r. Aleksander Jagiellończyk, zawdzięczający mu
pomoc w czasie elekcji, naznacza go wojewodą wileńskim i kanclerzem W. Ks. Lit. i przekazuje
mu najwyższe państwowe godności. Niebawem Radziwiłł otrzymuje od niego obszerne majęt-
101 Zbiory nieświeskie szczególnie mocno ucierpiały i uległy rozproszeniu w 1812 r. po konfiskacie przez rząd
rosyjski dóbr Dominika Radziwiłła, walczącego po stronie Napoleona. Taurogiński, jw., s. 154—158.
Według inwentarza z 1856 r. w owym czasie znajdowało się w Nieświeżu zaledwie 213 płócien. Центр, гос. истор.
арх. БССР. Jw. Stanowią one znikomą część 978 obrazów, wymienionych w inwentarzu z 1778 r. Niektóre
przedmioty, przechowywane w różnych muzeach zdołała odzyskać w drugiej połowie XIX w., za zgodą cara, żona
Antoniego Radziwiłła — Maria de Castellan, która po przyjeździe w 1865 r. wraz z mężem z Prus do Nieświeża,
z dużą energią zabrała się do odnowienia i uporządkowania opuszczonego zamku. Bartoszewicz, Radzi-
wiłłowie, jw., s. 318, 319. Na początku XX w. z 165 rodzinnych portretów w wieńcu laurowym, utworzonych
w XVIII stuleciu, zachowało rię zaledwie osiemdziesiąt wizerunków. Центр, гос. истор. арх. УССР, jw.
102 Ze zbioru sztychów Leybowicza zostały wykorzystane tylko męskie wizerunki. Wyjątek stanowi portret
Barbary Radziwiłłówny, której autor poświęcił oddzielny rozdział.
102